Ο ΗΡΩΪΚΟΣ ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΣΑΛΩΝΩΝ ΗΣΑΪΑΣ 1769 -1821 - VIDEO

Ο Επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας υπήρξε μία από τις μεγάλες μορφές της Εκκλησίας και κυρίως του απελευθερωτικού αγώνα.  Από τους πρωτεργάτες της Επανάστασης στη Ρούμελη ευλογησε τα όπλα των αγωνιστών στο Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία Παρνασσίδος στις 24 Μαρτίου 1821 , τρεις  μερες αργοτερα τα Σαλωνα ηταν λεύτερα οι Τούρκοι κλείνονται στο καστρο της Ωριας των Σαλωνων το οποιο επεσε  αυτο 13 μερες αργοτερα ανημερα Πασχα 10 Απριλίου 1821 μετα από πολιορκία. Ο Επίσκοπος Σαλωνων Ησαΐας έλαβε μέρος στη μάχη της Αλαμάνας με τον Αθανάσιο Διάκο όπου και σκοτώθηκε   .............  Με το βίντεο αυτό προβάλλουμε έστω και συνοπτικά το βίο και τη δράση του σαν ελάχιστο φόρο τιμής για τη συμβολή του στην λευτεριά της Ελλάδας από τον Τουρκικό ζυγό.

Νέα στοιχεία για την καταστροφή της Σμύρνης – Η στάση του ΣΕΚΕ (Κ.Κ.Ε.)

Μιχάλης Στούκας

09/05/2018, 13:18 55

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ο Αμερικανός Τζορτζ Χόρτον «απαντά» στον Ερντογάν: Ποιοι έκαψαν τη Σμύρνη το 1922

01/05/2018, 16:15

Μαρτυρίες για τις τραγικές στιγμές στην πρωτεύουσα της Ιωνίας – Το ΣΕΚΕ (Κ.Κ.Ε) και η σοβιετική στάση στο ζήτημα της Μικράς Ασίας

Πριν λίγες μέρες γράψαμε στο protothema. gr ένα άρθρο "απάντηση" στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, για την καταστροφή της Σμύρνης, με βάση όσα γράφει στο βιβλίο του ο, αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων Τζορτζ Χόρτον, πρόξενος των Η.Π.Α. στην πόλη.

Επανερχόμαστε σήμερα με μερικά ακόμα στοιχεία, από περιγραφές αυτοπτών μαρτύρων, όπως επίσης και με τη στάση του Σ.Ε.Κ.Ε. (Κ.Κ.Ε.) και της τέως Ε.Σ.Ε.Δ. στο μικρασιατικό ζήτημα, καθώς ήταν πολλά τα σχετικά σχόλια των αναγνωστών στο προηγούμενο άρθρο.

Η καταστροφή της Σμύρνης

Ο Michael Llewellyn Smith στο βιβλίο του "Το Όραμα της Ιωνίας – Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία 1919 – 1922", παραθέτει μια σειρά από ντοκουμέντα για την καταστροφή της Σμύρνης. Το βιβλίο του γράφτηκε το 1973, πενήντα χρόνια σχεδόν μετά τα γεγονότα.

Ωστόσο ο συγγραφέας έχει κάνει έρευνα σε βάθος και αντλεί στοιχεία από πηγές άγνωστες ως τότε.
"Το βράδυ της 27ης Αυγούστου/9ης Σεπτεμβρίου άρχισε η λεηλασία και η σφαγή, στην αρχή σποραδικά…
Τα σύμβολα της τάξης υπήρχαν. Περίπολοι της τουρκικής αστυνομίας τριγύριζαν στην πόλη. Αλλά γρήγορα φάνηκε καθαρά ότι η πειθαρχία ήταν επιφανειακή και περιοριζόταν στους κεντρικούς δρόμους, ενώ στους απόκεντρους Τούρκοι πολίτες, και αργότερα και Τούρκοι στρατιώτες , έπαιρναν εκδίκηση για τρία χρόνια ταπεινώσεων από τους Έλληνες.

Η ιστορία αυτών των ημερών είναι συγκεχυμένη.
Όλοι όμως συμφωνούν ότι μια από τις αιτίες για την κατάλυση της τάξης ήταν το ασίγαστο μίσος μεταξύ Αρμενίων και Τούρκων…"
Ο Τούρκος διοικητής είχε προμηθευτεί καταλόγους με ονόματα Ελλήνων και Αρμενίων που έδειξαν αντιτουρκική στάση τα προηγούμενα χρόνια. Αυτοί συλλαμβάνονταν ομαδικά, τους περνούσαν από στρατοδικείο και τους εκτελούσαν.

Αρχικά, Τούρκοι μπήκαν στην αρμενική συνοικία.
Εκεί σκότωναν και λεηλατούσαν. Οι Αρμένιοι προσπάθησαν να αντισταθούν. Μάταια όμως. Αρμένιοι συλλαμβάνονταν ομαδικά, οδηγούνταν στο Κονάκ και εκτελούνταν. "Οι Βρετανοί πεζοναύτες στέκονταν εκεί δίπλα, σκόπιμα αδρανείς, ενώ οι Τούρκοι στρατιώτες κυνηγούσαν τους Αρμένιους και τους τρύπαγαν με τις ξιφολόγχες, ως τη θάλασσα κι έπειτα τους πυροβολούσαν εν ψυχρώ, καθώς κολυμπούσαν για να σωθούν" (M. Llewellyn Smith).

Ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, παραδόθηκε από τον διοικητή της πόλης Νουρεντίν πασά, στο μουσουλμανικό πλήθος για να τον κρίνει και να τον κάνει ό, τι θέλει… Οδηγήθηκε σ' ένα κουρείο, όπου αφού του φόρεσαν την άσπρη μπλούζα του κουρέα, άρχισαν να τον χτυπούν και να τον προπηλακίζουν. Στη συνέχεια, του επιτέθηκαν με μαχαίρια και τον ακρωτηρίασαν. Σύμφωνα με μια πηγή, ένας Τουρκοκρητικός στον οποίο ο Χρυσόστομος κάποτε είχε κάνει μια χάρη, έδωσε τέλος στην αγωνία του με τέσσερις πυροβολισμούς…

"Την Τετάρτη 31 Αυγούστου/13 Σεπτεμβρίου, νωρίς το απόγευμα, ξέσπασε πυρκαγιά στην αρμενική συνοικία, κοντά στο Αμερικανικό Διακολεγιακό Ινστιτούτο. Πιθανότατα την είχαν ανάψει, και ασφαλώς τη συνδαύλισαν, οι Τούρκοι. Η Αμερικανίδα μις Μίνι Μιλς, κοσμήτορας του Ινστιτούτου, παρακολούθησε Τούρκους που πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι με δοχεία βενζίνης, και η φωτιά φούντωνε στα σπίτια αμέσως έπειτα. Σε λίγες ώρες οι συνοικίες των ξένων στην πόλη ήταν μέσα στις φλόγες. Η κατεύθυνση του ανέμου ήταν τέτοια ώστε η τουρκική συνοικία έμεινε ανέπαφη".

Αυτά γράφει ο M. Llewellyn Smith και προσθέτει:
"Μερικοί ισχυρίζονται ότι οι ίδιοι οι Αρμένιοι μέσα στην απελπισία τους άναψαν τη φωτιά ή ότι φούντωσε τυχαία. Αλλά όλες οι ενδείξεις στρέφονται εναντίον των Τούρκων. Μετά την καταστροφή της Σμύρνης ο αιδεσιμότατος Τσαρλς Ντόμπσον, που έμενε πρόσφυγας στο Λαζαρέτο της Μάλτας, σύγκρινε τις σημειώσεις του με πληροφορίες από άλλους πρόσφυγες και είδε ότι γενικά συμφωνούσαν πως υπεύθυνοι ήταν οι Τούρκοι".

Και παραπέμπει στη μαρτυρία του Ντόμπσον, στο έργο "Η Τραγωδία της Χριστιανικής Εγγύς Ανατολής" (Οικονόμου).
Αυτόπτες μάρτυρες της πυρκαγιάς, ήταν ο Μπέρτραμ Θέσιτζερ που βρισκόταν πάνω στο πλοίο "George V" και ο Γουόρντ Πράις, της εφημερίδας Daily Mail, που έστειλε μια δραματική ανταπόκριση στην εφημερίδα του:
"Όλες οι αποθήκες της Σμύρνης, τα κτίρια των επιχειρήσεων και οι κατοικίες των Ευρωπαίων, με άλλα κτίρια πίσω τους, καίγονται σαν μανιασμένα δαδιά".
Η αρμενική, η ελληνική και η "φράγκικη" ή ευρωπαϊκή συνοικία είχαν καταστραφεί τελείως. Μόνο οι εβραϊκές και οι τουρκικές συνοικίες έμειναν. Η ελληνική Σμύρνη χάθηκε για πάντα…

Κλείνουμε το πρώτο κεφάλαιο του σημερινού μας άρθρου, με μερικά πρόσθετα στοιχεία από το βιβλίο του Τζόρτζ Χόρτον "Η Μάστιγα της Ασίας". Όπως γράφει, πρόκειται για λεπτομέρειες που έμαθε μετά την τραγωδία.
«Ένα πλήθος κατοίκων, άντρες, γυναίκες και παιδιά, είχαν συγκεντρωθεί πάνω σε μια φορτηγίδα που βρισκόταν στο λιμάνι σε μικρή απόσταση από την προβλήτα, με την ελπίδα ότι κάποια άκατος της Αντάντ ή των Αμερικανών θα τους ρυμουλκούσε ως ένα πλοίο για να σωθούν. Οι Τούρκοι τους έριξαν πετρέλαιο και τους έκαψαν ζωντανούς».

Ανάμεσα στους άλλους μάρτυρες των εκτρόπων της Σμύρνης ήταν και ένας υπάλληλος της μεγάλης εταιρείας MacAndrews & Forbes με έδρα τη Νέα Υόρκη.
Τα γραφεία τους στη Σμύρνη ήταν στην περιοχή που καταστράφηκε από τη φωτιά. Αυτός ο άνθρωπος είδε Τούρκους να ρίχνουν χειροβομβίδες μέσα σε κτίρια, τα οποία κατόπιν έπιασαν φωτιά" (μαρτυρία της Αμερικανίδας γιατρού Μ. Σ. Έλιοτ.) Και τέλος:
«Στεκόμουν μαζί με αρκετούς άλλους στο κατάστρωμα ενός πλοίου και παρακολουθούσα τη φωτιά, όταν είδα μερικά άτομα να ρίχνουν κάποιο υγρό στον τοίχο ενός από τα μεγάλα κτίρια που βρίσκονταν δίπλα στη θάλασσα.
Πολύ γρήγορα το κτίριο τυλίχτηκε από λαμπερές φλόγες.
Μπροστά από το κτίριο περιπολούσαν Τούρκοι στρατιώτες που δεν τους εμπόδισαν (μαρτυρία Αμερικανού αξιωματούχου της ΧΑΝ)».

Η στάση του Σ.Ε.Κ.Ε. – Κ.Κ.Ε. και της τέως, ΕΣΣΔ στο μικρασιατικό ζήτημα

Βασική πηγή μας στο κεφάλαιο αυτό, αποτελεί το βιβλίο του διδάκτορα Σύγχρονης Ιστορίας στο Α.Π.Θ. Βλάση Αγτζίδη, με τίτλο «ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ».
Να θυμίσουμε ότι ο Β. Αγτζίδης ήταν υποψήφιος βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές του 2015 στο νομό Κιλκίς.

Με την επικράτηση των μπολσεβίκων στη Ρωσία, ελήφθη η απόφαση για ειρήνευση με κάθε τρόπο με τους Γερμανούς-Αυστριακούς και τους Νεότουρκους. Οι συνομιλίες με τους Γερμανούς στην πολωνική πόλη Μπρεστ Λιτόφσκ (Brzesc Litewski), είχαν σαν αποτέλεσμα την παύση των εχθροπραξιών.

Στη Γερμανία και την Αυστρία από τον Γενάρη του 1918 ξέσπασαν μεγάλες απεργίες. Στους κόλπους της επαναστατικής κυβέρνησης υπήρχαν τρεις διαφορετικές απόψεις. Η θέση του Μπουχάριν και των Αριστερών Κομμουνιστών, κυρίαρχη αρχικά, για συνέχιση του πολέμου και μετατροπή του σε επαναστατικό, η άποψη του Τρότσκι «ούτε ειρήνη ούτε πόλεμος» και τέλος η άποψη του Λένιν για ειρήνη με τους Γερμανούς και τους Νεότουρκους με κάθε τίμημα.

Καθώς η επανάσταση στη Γερμανία καταπνίγηκε και δεν μπόρεσε να επικρατήσει, οι Σοβιετικοί ήρθαν σε επαφή με τον αυτοεξόριστο ηγέτη της Νεότουρκων Εμβέρ πασά. Επίσης, μέσω των Τούρκων κομμουνιστών του Μουσταφά Σουμπχί, που πήγε στη Ρωσία τον Μάιο του 1919, έγινε η πρώτη, έμμεση, επαφή, με το τουρκικό εθνικιστικό κίνημα του Μουσταφά Κεμάλ. Το φθινόπωρο του 1919, ο Εμβέρ πασάς προσκλήθηκε να πάει στη Μόσχα, από το Βερολίνο όπου βρισκόταν «και να προσπαθήσει εκεί να πραγματώσει το τολμηρό σχέδιο μιας σοβιετομουσουλμανικής συμμαχίας, μιας συμφωνίας ανάμεσα στο ρωσικό μπολσεβικισμό και τον τουρκικό εθνικισμό ενάντια στο βρετανικό ιμπεριαλισμό».

Σύντομα η σχέση Λένιν και Κεμάλ θα μετατραπεί σε σχέση φιλίας και συμμαχίας. Το εθνικιστικό κεμαλικό κίνημα μετατράπηκε σε «εθνικοαπελευθερωτικό και βοηθήθηκε με πολλούς τρόπους. Σημαντικό ρόλο έπαιξε και η συμμετοχή της Ελλάδας στην αντιμπολσεβικική εκστρατεία που οργάνωσαν οι Βρετανοί και οι Γάλλοι (1919-1920), όπως και ο έλεγχος των Στενών από τους συμμάχους.

Η προσέγγιση Σοβιετικών και Τούρκων εθνικιστικών, είχε τον χαρακτήρα στρατηγικής επιλογής και δεν αναιρέθηκε ούτε όταν οι κεμαλικοί δολοφόνησαν τον ηγέτη του τουρκικού κομμουνιστικού κόμματος Μουσταφά Σουμπχί, τη σύζυγό του και 14 ηγετικά στελέχη (Ιανουάριος 1921).

Στις 16 Μαρτίου 1921 υπογράφτηκε Συνθήκη Φιλίας και Αδελφοσύνης μεταξύ Σοβιετικής Ένωσης και εθνικιστικής Τουρκίας.

Την άνοιξη του 1922, σοβιετικός απεσταλμένος, πιθανότατα ο Καρλ Ράντεκ ήρθε στην Αθήνα για να μεταφέρει στην ελληνική κυβέρνηση μέσω του Γιάννη Κορδάτου, πρόταση για παρέμβαση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, με σκοπό την παραμονή των Ελλήνων στην Ιωνία υπό καθεστώς αυτονομίας.
Η πρόταση αυτή ή δεν έφτασε ποτέ στην ελληνική κυβέρνηση ή απορρίφθηκε.

Το ελλαδικό κομμουνιστικό κίνημα και η Μικρά Ασία

Το ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ έγινε μεταξύ 4-10 Νοεμβρίου 1918, με συμμετοχή 1.000 και πλέον ατόμων.

Στο Συνέδριο αυτό ελήφθησαν σημαντικές αποφάσεις για τα βαλκανικά ζητήματα, με κυριότερη τη θέση "Το σημερινό κράτος (δηλ. η Οθωμανική Αυτοκρατορία) να μεταβληθεί εις μίαν ομοσπονδίαν αποτελουμένην εξ αυτόνομων βιλαετίων δημοκρατικώς οργανωμένων…".

Η ένταξη του ΣΕΚΕ στην Κομιντέρν, επηρέασε τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπιζόταν η κρίση στην Ανατολή. Η προσέγγισή του ΣΕΚΕ για τον πόλεμο στη Μικρά Ασία διαμορφώνεται από την απόφαση της Κομιντέρν που έφτασε στην Αθήνα τον Μάρτιο του 1920, γραμμένη στα γερμανικά με τίτλο: "Thesen und Revolutionen des zweitesa Welt Kongressen des Kommunistischen Internationalen".

Αποφασιστική είναι η επίδραση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης και της σοσιαλιστικής οργάνωσης Φεντερασιόν.

Από τις επίσημες αναλύσεις του ΣΕΚΕ, λείπει πλέον οποιαδήποτε αναφορά στους Έλληνες της Μικράς Ασίας.

Πλέον υπήρχαν μόνο τα συμφέροντα της "αγγλογαλλικής κεφαλαιοκρατίας". Το ΣΕΚΕ καλούσε τους "εργάτας και χωρικούς της Ελλάδος" σε αντιπολεμικό αγώνα.

Η αντιπολεμική εκστρατεία του ΣΕΚΕ, άρχισε με τη δημοσίευση σχετικών άρθρων στην εφημερίδα "Η Φωνή του Εργάτη". Προηγήθηκε έκκληση της Βαλκανικής Κομμουνιστικής Ομοσπονδίας που βρισκόταν κάτω από βουλγαρικό έλεγχο, προς τους κομμουνιστές στρατιώτες να αντισταθούν στην εκστρατεία. Ακολούθησε η εκλογική συμμαχία με την αντιπολεμική, αντιβενιζελική, βασιλική παράταξη. Τα συνθήματα ήταν "οίκαδε", "επιστροφή από το μέτωπο", "αποχώρηση του στρατού από την Μικρά Ασία". Η επικράτηση των αντιβενιζελικών στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 και η επάνοδος του Κωνσταντίνου καθόρισαν τις περαιτέρω εξελίξεις.

Την Πρωτομαγιά του 1921, το ΣΕΚΕ οργάνωσε στη Θεσσαλονίκη μεγάλες διαδηλώσεις, στις οποίες επικρατούν τα συνθήματα: "Κάτω ο πόλεμος" και "Συναδέλφωση των λαών πάνω από σύνορα και πατρίδες".

Τον Μάιο του 1921, ιδρύθηκε από το Κόμμα μια τριμελής Κεντρική Επιτροπή των Κομμουνιστών στρατιωτών του μετώπου για συντονισμό των αντιπολεμικών ενεργειών. Το σύνθημα "στα σπίτια μας", αρχίζει να διαδίδεται στο μέτωπο.
Ο "Ριζοσπάστης", γίνεται ανάρπαστος στη Μικρά Ασία.

Η κεμαλική προπαγάνδα εκμεταλλεύεται τα κυριότερα αντιπολεμικά άρθρα του, όπως και τα αντίστοιχα των αντιβενιζελικών εφημερίδων (μετά τον Νοέμβριο του 1920), τα ανατυπώνει και τα ρίχνει με αεροπλάνα στις ελληνικές γραμμές του μετώπου.

Έτσι, τον Αύγουστο του 1922, έχουμε την πλήρη κατάρρευση του μετώπου. Ο Δ. Λιβιεράτος γράφει:
"Μέσα σε λίγες εβδομάδες ολόκληρο το Μέτωπο καταρρέει, όχι τόσο από τα χτυπήματα του αντιπάλου, όσο γιατί οι Έλληνες στρατιώτες βαρέθηκαν να πολεμάνε και γυρίζουν στα σπίτια τους κάνουν "απεργία" πολέμου κατά μια έκφραση της εποχής!!!". Την ίδια άποψη διατυπώνει ο Philip Carabot, ενώ την ευθύνη του ΣΕΚΕ υπογραμμίζουν ο στρατηγός Παπούλας και ο αξέχαστος Άγγελος Ελεφάντης. Ο Αβραάμ Μπεναρόγια ισχυρίζεται ότι "η απεργία του στρατού στο μέτωπο έλυσε τη μικρασιατική τραγωδία".

Ο Νίκος Ψυρούκης, υποστηρίζει ότι δεν ήταν τόσο μεγάλη η επιρροή των κομμουνιστών ηγετών, ώστε να καθορίσει τις εξελίξεις. Ο καθηγητής A. Νόβιτσεφ στο βιβλίο του Turtsia: Kratkayia Istoria, γράφει:
"Χάρη στην εκτεταμένη προπαγάνδα του Ελληνικού Κομμουνιστικού Κόμματος που συνεργάστηκε με το Κομμουνιστικό Κόμμα της Τουρκίας… 100.000 φυγόστρατοι ή λιποτάκτες απέφυγαν τον ελληνικό στρατό… Ομάδες των κομμουνιστών παλαιμάχων της Μικράς Ασίας καυχιόνταν ότι είχαν παίξει "οργανικό" ρόλο διαδίδοντας τη σύγχυση και τον πανικό ανάμεσα στις ελληνικές μονάδες, τις κρίσιμες μέρες του Αυγούστου του 1922 όταν ο τουρκικός στρατός διέσπασε τις ελληνικές γραμμές.

Ο Νίκος Ζαχαριάδης έγραφε στον «Ριζοσπάστη» της 12/7/1935.
«Η Μικρασιατική Εκστρατεία δεν χτυπούσε μόνο τη νέα Τουρκία, μα στρεφότανε κι ενάντια στα ζωτικότατα συμφέροντα του Ελληνικού λαού. Γι’ αυτό κι εμείς όχι μόνο δε λυπηθήκαμε για την αστικοτσιφλικάδικη ήττα στα Μικρά Ασία μα και την επιδιώξαμε».

Πάντως όσοι φυγόστρατοι, λιποτάκτες καλύτερα, κατέφυγαν στη Σμύρνη όπου "ολίγοι πολίτες κομμουνιστάς, οίτινες τους περιέθαλπαν". Παρουσιάστηκαν, μετά την κατάληψη της πόλης από τους Τούρκους, στον διοικητή της Νουρεντίν, φορώντας τη στρατιωτική τους στολή και ζήτησαν ειδική μεταχείριση. Ο σκληρός εθνικιστής Νουρεντίν δεν δέχτηκε το αίτημά τους και τους έστειλε ως αιχμαλώτους στα βάθη της Ανατολίας, απ' όπου ελάχιστοι επέστρεψαν στην Ελλάδα μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης…

ΠΗΓΕΣ:
ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ, "ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ", ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, 2016
MICHAEL LLEWELLYN SMITH, "ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΤΗΣ ΙΩΝΙΑΣ, Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ 1919 – 1922", ΜΙΕΤ, 2009
ΤΖΟΡΤΖ ΧΟΡΤΟΝ, "Η ΜΑΣΤΙΓΑ ΤΗΣ ΑΣΙΑΣ", ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΙΝΩΑΣ, 2016.

 

ΠΗΓΗ : www.protothema.gr

Το ένοχο και αντεθνικό παρελθόν του ΚΚΕ : ΚΚΕ και Μικρασιατική Εκστρατεία

ΚΚΕ και Μικρασιατική Εκστρατεία

Όπως ήταν φυσικό, τα μικρότερα και ανίσχυρα ελληνικά σοσιαλιστικά τμήματα του ΣΕΚΕ απορροφήθηκαν και επισκιάστηκαν από την σαφώς μεγαλύτερη και ισχυρότερη Φεντερασιόν και οι φωνές των Ελλήνων σοσιαλιστών που μιλούσαν για τους «αλύτρωτους αδερφούς» της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σκεπάστηκαν από την φωνή της κυρίαρχης Φεντερασιόν που μιλούσε για αυτόνομη Μακεδονία και Θράκη, κλείνοντας πονηρά το μάτι προς την Βουλγαρία. Η πρώτη ανακοίνωση του ΣΕΚΕ, καλούσε, μεταξύ άλλων, την ελληνική κυβέρνηση, να απέχει από κάθε πόλεμο και κάθε συμμαχία. Ήταν η στιγμή, που ο ελληνικός στρατός απελευθέρωνε, μετά την Ανατολική Μακεδονία, την Ιωνία, στην συνέχεια δε τη Δυτική και την Ανατολική Θράκη. Για το ΣΕΚΕ, δεν υπάρχουν υπόδουλοι πληθυσμοί, ενώ απουσιάζει οποιαδήποτε αναφορά στους υπόδουλους πληθυσμούς της Θράκης και της Μικράς Ασίας. Καλούσε μάλιστα τους κομμουνιστές στρατιώτες της Βαλκανικής Κομμουνιστικής Ομοσπονδίας, η οποία βρισκόταν υπό βουλγαρικό έλεγχο, να αντισταθούν στην ελληνική προέλαση. Στις 10 Σεπτεμβρίου 1920, κι ενώ η Ελλάδα με την Συνθήκη των Σεβρών τριπλασίαζε τα εδάφη της,

το ΣΕΚΚΕ (πλέον) εξέδιδε προκήρυξη, η οποία κατέληγε ως εξής: «Κάτω οι πόλεμοι και η αλληλοσφαγή των λαών! Κάτω η επιστράτευσις και κάθε άλλος εκβιασμός τον λαού διά νέους πολέμους! Ζήτω η ειρήνη μεταξύ όλων των λαών της Ανατολής και όλου του κόσμου!».

Κάτω απ’ αυτά τα δεδομένα, αρκετοί Έλληνες σοσιαλιστές αποχώρησαν από το ΣΕΚΕ, αρνούμενοι να συνταχθούν στις αντεθνικές θέσεις του. Ο γνωστός για τα φιλοβενιζελικά του αισθήματα, σοσιαλιστής Νίκος Γιαννιός, σε επιστολή του προς την εφημερίδα «Έθνος», το 1951, αναφέρει χαρακτηριστικά:

Ιδρυταί του ΚΚΕ, τόσον εις τας Αθήνας όσον και εις την Θεσσαλονίκην, ήσαν Ισραηλίτες ή κρυπτοεβραίοι Έλληνες, το κίνημά των, παρ’ όλα τα σοσιαλιστικά φαινόμενα ή προσχήματα, ήτο εβραϊκόν εθνικιστικόν. Τούτο αποδεικνύεται και από την εκλογικήν των σύμπραξιν με τους Γούδα – Γούναρην και την αντίθεσίν των προς τον Βενιζελισμόν, ενώ ως γνωστόν, οι σοσιαλισταί πρέπει να συνεργάζωνται με τα πλέον προοδευτικά αστικά κόμματα εναντίον των παλαιοκομματικών και οπισθοδρομικών. Το υπό την ηγεσίαν μου τότε Σοσιαλιστικόν Κέντρον Αθηνών (έτος ιδρύσεως 1911) ουδέν μέρος έλαβεν εις την ίδρυσιν του ΚΚΕ. Τουναντίον προσπαθήσαμεν, μεταβάντες εις τα γραφεία του, οδός Ευριπίδου, να αποτρέψωμεν τους νεοφωτίστους κομμουνιστάς από το να προσχωρήσουν εις την Μόσχαν, προβλέψαντες ποία κρίσις και ποία δεινά επερίμεναν τον Σοσιαλισμόν της Ελλάδος και την Ελλάδα από την Σοβιετικήν παρερμηνείαν του Μαρξισμού. Δυστυχώς τα σοσιαλιστικά μας επιχειρήματα δεν εισακούστηκαν εφ’ όσον η εβραϊκή ηγεσία είχε τους ιδικούς της ανθελληνικούς σκοπούς, οι δε γύρω αυτής Έλληνες προλετάριοι ήσαν αγράμματοι και αφελείς. Προσήλθαμε εν τούτοις ως μειοψηφία εις το πρώτον Σοσιαλιστικόν Συνέδριον (1918), ηγωνίσθημεν και πάλιν, αλλ’ αποχωρήσαμεν εν τέλει δια να μη γίνωμεν όργανα της κομμουνιζούσης εβραϊκής πλειοψηφίας. Έκτοτε, οι παλιοί σοσιαλισταί, επολεμούσαμε και πολεμούμε φανερά και τίμια τον Μπολσεβικισμό, καθώς και τους κατοπινούς διφορουμένους «συναγωνιστάς» του.

Αργότερα, ο Ελευθέριος Σταυρίδης θα κάνει την διαπίστωση: «..οι Εβραίοι απεδείχθησαν περισσότερο Εβραίοι και ολιγώτερον κομμουνιστές ή μάλλον (…) απεδείχθη ότι οι Εβραίοι παραμένουν Εβραίοι και όταν ακόμη είναι κομμουνιστές…».

Το βάρος της προπαγάνδας της αντιπολεμικής εκστρατείας, σηκώνει το επίσημο έντυπο του ΣΕΚΚΕ, ο «Ριζοσπάστης», ο οποίος αρχικά, πριν προχωρήσει στο ΣΕΚΕ, υποστήριζε το κίνημα της «Εθνικής Άμυνας» του Ελευθερίου Βενιζέλου, στην Θεσσαλονίκη, όπου και πρωτοεκδόθηκε πριν μεταφερθεί στην Αθήνα. Με προκήρυξή της, η Εκλογική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος καλούσε «όλους τους εργάτας, επαγγελματίας και βιοπαλαιστάς Αθηνών‐Πειραιώς να συνενώσουν την φωνή τους, να διακηρύξουν την θέλησί τους, να διατρανώσουν την απόφασί τους για τον μεγάλον Απελευθερωτικόν αγώνα εναντίον της Τυραννίας, εναντίον της Εκμεταλλεύσεως, εναντίον όλων των Πολέμων…» («Ριζοσπάστης», 19 Σεπτεμβρίου 1920). Λίγες μέρες αργότερα, ένα άλλο έντυπο του ΣΕΚΚΕ, γράφει: «Τα λαγκάδια και τα βουνά της Μικρασίας γεμίσανε απ’ τα κορμιά των συναδέλφων μας. Τα όρνια του ουρανού χορτάσανε με τις σάρκες μας. Μη μας μιλάτε άλλο για πατρίδες και για εθνικές επαναστάσεις» («Εργατικός Άγων», 29 Νοεμβρίου 1920).

Η προπαγάνδα του ΣΕΚΚΕ, άρχισε να πιάνει τόπο και χαρακτηριστικό είναι, πως ένα σύνταγμα στρατού αρνήθηκε να επιβιβαστεί στα πλοία και να μεταβεί στην Μικρά Ασία. Οι κομμουνιστές, με επικεφαλή τον Παντελή Πουλιόπουλο, οι οποίοι είχαν διεισδύσει στις μονάδες του στρατού στο πολεμικό μέτωπο, έκαναν ότι μπορούσαν για να υπονομεύσουν τις πολεμικές προσπάθειες. Κεντρικό σύνθημα, γίνεται το «Στα σπίτια σας!» (παρεμπιπτόντως, με αυτόν τον τίτλο [«Οίκαδε»], είχε δημοσιεύσει ένα άρθρο κι ο εκδότης της «Καθημερινής», Γεώργιος Βλάχος, στις 14/27 Αυγούστου 1922, για το οποίο και κατηγορήθηκε). Οι λιποταξίες αποτελούν καθημερινό φαινόμενο, τις οποίες διευκολύνουν με κάθε τρόπο οι κομμουνιστικοί πυρήνες του μετώπου. Ο Σοβιετικός ιστορικός Νόβιτσεφ, αναφέρει χαρακτηριστικά («Turtsia: Kratkayia Istoria»): «Χάρις στην εκτεταμένη προπαγάνδα του Ελληνικού Κομμουνιστικού Κόμματος, που συνεργάστηκε με το Κομμουνιστικό Κόμμα της Τουρκίας… 100.000 φυγόστρατοι ή λιποτάκτες απέφυγαν τον ελληνικό στρατό… Ομάδες των κομμουνιστών παλαιμάχων της Μικράς Ασίας καυχώνταν ότι είχαν παίξει «οργανικό» ρόλο, διαδίδοντας τη σύγχυση και τον πανικό ανάμεσα στις ελληνικές μονάδες, τις κρίσιμες μέρες του Αυγούστου του 1922, όταν ο τουρκικός στρατός διέσπασε τις ελληνικές γραμμές… Αν και η αποτελεσματικότητα των κομμουνιστών πρακτόρων την κρίσιμη στιγμή δεν πρέπει να υπερτιμηθεί, συνέβαλαν στην περαιτέρω διάσπαση του μετώπου, όταν η τουρκική επίθεση έφτασε στο αποκορύφωμά της». Ο Αβραάμ Μπεναρόγια, περιγράφοντας την οργάνωση των κομμουνιστικών αντιπολεμικών πυρήνων στο μέτωπο, αναφέρει: «Μια ευρεία αντιπολεμική προπαγάνδα εις το μέτωπον και τα μετόπισθεν αναπτύσσεται. Οργανώνονται ενιαχού στρατιωτικοί κύκλοι προς μελέτη και συζήτηση. Ένα κόμμα αντιπολεμικό δημιουργείται στο μέτωπο».

Το ΣΕΚΚΕ, παρ’ ότι για τους Σλάβους της Μακεδονίας, διεκδικούσε την αυτονόμηση της περιοχής, για τους υπόδουλους Έλληνες της Μικράς Ασίας, δεν έλεγε λέξη. Για τους κομμουνιστές, ο πόλεμος των Ελλήνων ήταν «ιμπεριαλιστικός», ενώ του Κεμάλ «απελευθερωτικός». Όταν η Γερμανοεβραία θεωρητικός του Σοσιαλισμού, Ρόζα Λούξεμπουργκ διακήρυττε πως «…Η σημερινή μας θέση στο Ανατολικό Ζήτημα είναι να αποδεχτούμε τη διαδικασία διάλυσης της Τουρκίας ως μια υπαρκτή πραγματικότητα και να μην κάνουμε σκέψη ότι θα μπορούσε ή θα έπρεπε κανείς να τη σταματήσει και να εκδηλώσουμε στους αγώνες για αυτοδιάθεση των χριστιανικών εθνών την απεριόριστη συμπαράστασή μας», οι Έλληνες κομμουνιστές καλούσαν σε «Συναδέλφωση των Ελλήνων και Τούρκων στρατιωτών και κοινή πάλη με τις λαϊκές μάζες ανεξάρτητα από εθνικές, φυλετικές και θρησκευτικές διακρίσεις για τη δημοκρατία των εργατικών και αγροτικών συμβουλίων σ’ όλο το έδαφος της Μικράς Ασίας». Για τους Έλληνες κομμουνιστές, οι συμπαγείς ελληνικοί πληθυσμοί της Μικράς Ασίας, ήταν «ελληνικές παροικίες του εξωτερικού». Τα αντιπολεμικά δημοσιεύματα των ελληνικών κομμουνιστικών εντύπων, αποτέλεσαν κι ένα απρόσμενο δώρο για τους Νεότουρκους του Κεμάλ, οι οποίοι τα ανατύπωναν και τα σκόρπιζαν στις γραμμές του ελληνικού στρατού, ενισχύοντας έτσι την πτώση του ηθικού.

Ενώ, ήταν γνωστό πως η Ρωσία του Λένιν, υποστήριζε και τροφοδοτούσε τον ηγέτη των Νεότουρκων, Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, κι ενώ η τύχη του Ελληνισμού βρίσκονταν στην κόψη του ξυραφιού, μ’ ένα δημοσίευμά του ο «Ριζοσπάστης», που υπέγραφε Κεντρική Επιτροπή του ΣΕΚΚΕ, τις 12 Απριλίου 1922 αποδοκιμάζει «την αισχροκέρδειαν, τον πόλεμον, την επιστράτευση», και καταλήγει με το «καταπληκτικό»: «Ζήτω η σοβιετική Ρωσία! Ζήτω οι Έλληνες εργάτες! Ζήτω το διεθνές προλεταριάτον! Κάτω οι πόλεμοι! Κάτω οι φόροι! Ζήτω η ειρήνη!». Διαφορετική γνώμη, φαίνεται να έχει όμως η «Ελληνική Κομμουνιστική Ομάς Οδησσού», που θεωρούσε αυτονόητα τα δικαιώματα των Ελλήνων στην περιοχή και με προκηρύξεις που μοίραζαν στον ελληνικό στρατό, καταγγέλλει τον τσαρισμό που «…ήθελε να πάρει την Τραπεζούντα, την Μικρασία και την Κωνσταντινούπολη ακόμα».

Στις 22 Μαΐου 1922, ο ιστορικός της Αριστεράς, Ιωάννης Κορδάτος, θα υπογράψει κείμενο της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΕΚΚΕ, που εστιάζει στην οικονομική πτυχή του πολέμου. Το άρθρο, το οποίο δημοσιεύεται στον «Ριζοσπάστη» καταλήγει ως εξής:

«Να η αιωνία πληγή σου: Η εκστρατεία της Μικρασίας.

Να η ρίζα του κακού: Ο μικρασιατικός αγών.

Να η αιτία των φόρων, του απαίσιου δανείου, των υλικών και ηθικών συμφορών σου: Η διαιώνισις της μικρασιατικής περιπέτειας.

Το κράτος‐κυβέρνησις χρειάζεται καθημερινώς 3 εκατομμύρια διά την εκστρατείαν αυτήν Από που θα βγουν τα εκατομμύρια αυτά; Από τη ράχη σου, δυστυχισμένε λαέ. Εάν δεν παύση η μικρασιατική πληγή κάθε εξάμηνο το κράτος θα χρειάζεται εκατομμύρια, πολλά εκατομμύρια…».

Η Μικρασιατική Καταστροφή, η οποία θα επέλθει λίγο αργότερα και ο ξεριζωμός του Ελληνισμού από την Μικρά Ασία, δεν εμπόδισε τον «φυτευτό» από την Σοβιετική Ένωση αρχηγό του ΚΚΕ, Νίκο Ζαχαριάδη να γράψει λίγα χρόνια αργότερα: «Αν δεν νικιόμασταν στη Μικρασία, η Τουρκία θα ‘τανε σήμερα πεθαμένη και μεις Μεγάλη Ελλάδα… Γι’ αυτό, εμείς όχι μόνο δεν λυπηθήκαμε για την αστοτσιφλικάδικη ήττα στη Μικρασία, μα και την επιδιώξαμε» («Ριζοσπάστης», 12 Ιουλίου 1935), ενώ ο μάρτυρας Χρυσόστομος Σμύρνης που συγκλόνισε τον Ελληνισμό της Μικράς Ασίας -τον οποίο αρνήθηκε να εγκαταλείψει, παρ’ ότι του προσφέρθηκε η ευκαιρία- με τον μαρτυρικό του θάνατο, δεν ήταν παρά ένας «πράχτορας της ελληνικής μπουρζουαζίας» («Ριζοσπάστης», 26 Νοεμβρίου 1929).

Λίγες δεκαετίες αργότερα, το ΚΚΕ θα επαναλάβει ότι «Το κόμμα μας εκτέλεσε το διεθνιστικό χρέος του καταγγέλλοντας τον τυχοδιωκτικό χαρακτήρα αυτού του πολέμου. Γιατί ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1919-1922 ήταν από την πλευρά της Ελλάδος, ένας άλικος, επιθετικός και αρπαχτικός πόλεμος» («Νέος Κόσμος», τεύχος Σεπτεμβρίου 1951) και δεν διστάζει να καυχηθεί για την δράση του: «Το Κόμμα μας αψηφώντας την τρομοκρατία ανέπτυξε σοβαρή αντιπολεμική δράση στο μέτωπο και στα μετόπισθεν κατά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο…» («Νέος Κόσμος», τεύχος Σεπτεμβρίου 1957).

Η «δράση» βέβαια αυτή των κομμουνιστών, που βοήθησε κι αυτή στον βαθμό που μπορούσε, για να περιέλθουν οι Έλληνες Μικρασιάτες στην κατάσταση που περιήλθαν, δεν τους εμπόδισε να ζητήσουν την ψήφο των εξαθλιωμένων προσφύγων, στις εκλογές του 1923, εκφράζοντας την «συμπόνοια» τους και μεταφέροντας όλες τις ευθύνες της «κατάντιας» τους στον «παράφρονα εθνικισμό»:

Αδέλφια πρόσφυγες!

Πεινασμένοι και μεις, κάτω στα υπόγεια, άρρωστοι και γυμνοί, στενάζοντας κάτω από τη σκληρή και απάνθρωπη εκμετάλλευση της ντόπιας πλουτοκρατίας, εμείς οι εργάτες και αγρότες της Ελλάδος, νοιώθουμε πολύ καλά πως κ’ εσείς στενάζετε κάτω από την πίεση και την εκμετάλλευση της ντόπιας κεφαλαιοκρατίας, ξεσπίτωτοι, δίχως γης, δίχως εργαλεία, δίχως γιατρούς και γιατρικά πεταμένοι σαν πρόβατα στους διάφορους σταθμούς, στους σακάτικους κάμπους της Μακεδονίας, στις διάφορες πόλεις της Ελλάδος δίχως δουλειά, δίχως τίποτα.

Πρόσφυγες!

Δεν θα έλθετε μόνον στην αγκαλιά της εργατικής τάξεως, η οποία μόνη μπορεί να νοιώση τον πόνο σας και ν’ ανακουφισθή αληθινά για την ανακούφισή σας, αλλά και θα παλαίψετε συγχρόνως μαζί μ’ αυτήνε στο πλευρό της ενάντια στον κοινό εχθρό -την κεφαλαιοκρατία- όταν θα σηκωθή για να γκρεμίση το καθεστώς αυτό της ιμπεριαλιστικής αχορτασιάς και του παράφρονος εθνικισμού ο όποιος σας οδήγησε στη σημερινή σας κατάντια.

Οι Μικρασιάτες, δεν φαίνεται όμως να συγκινήθηκαν απ’ αυτά τ’ «αδελφικά» λόγια και οι κομμουνιστές, βλέποντας πως δεν είχαν επιρροή στους πρόσφυγες εκδίδουν μια προκήρυξη με τίτλο «Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ελλάδος και τα αποτελέσματα των εκλογών», στην οποία τ’ «αδέρφια» οι πρόσφυγες, εξομοιώνονται πλέον με «χαφιέδες» και «αργόμισθους»:

Σύντροφοι,

Την προχθεσινή νύχτα (16 του Δεκεμβρίου 1923) ετελείωσαν αι υπό της Επαναστάσεως του Συνταγματάρχου Πλαστήρα προκηρυχθείσαι εκλογαί και εξ αυτής προήλθον 400 περίπου συνωμόται, οι οποίοι εντός ολίγων ημερών, χωρίς να τους έχετε εξουσιοδοτημένους, θα κανονίζουν την τύχην σας ως και μέχρι τώρα.

Μολονότι δεν τους εψήφισαν οι εργάται, οι χωρικοί, οι βιοπαλαισταί, οι έφεδροι και τα θύματα των πολέμων αυτοί εξελέγησαν. Εξελέγησαν υπό των προσφύγων, των γυναικών των προσφύγων, των παιδιών των προσφύγων, των χαφιέδων, των αργομίσθων.

Κι ενώ η Ελλάδα, ηττημένη, προσπαθούσε να περισώσει ότι μπορούσε στις διαπραγματεύσεις που θα οδηγήσουν στην Συνθήκη της Λοζάνης, και με την κατάσταση να εξακολουθεί να είναι έκρυθμη, το Κομμουνιστικό Κόμμα απαιτούσε: «Κατάργηση της στρατιωτικής θητείας και εξοπλισμός του εργαζόμενου λαού για την υπεράσπισή του από εσωτερικάς ανατροπάς και εξωτερικάς επιθέσεις», όταν λίγο πριν, ο ιταλικός στόλος του Μουσολίνι, με προσχηματικό τρόπο και κάνοντας επίδειξη ισχύος, βομβάρδιζε την Κέρκυρα.

Κομμουνιστές και μικρασιατική εκστρατεία

Γράφει ο ΜΙΧΑΗΛ ΗΛ. ΝΤΑΣΚΑΓΙΑΝΝΗΣ

Οι Έλληνες κομμουνιστές αντιτάχθηκαν εξ’ αρχής στη  Μικρασιατική εκστρατεία και με τις μικρές τους δυνάμεις προσπάθησαν, με κάθε μέσο, να υπονομεύσουν την πολεμική προσπάθεια του ελληνικού κράτους, γιατί η νεαρή τότε Σοβιετική Ένωση είχε συμμαχήσει με τον Κεμάλ.

    Σε μια ιστορική περίοδο, που οι Έλ­ληνες της Ανατολής αλλά και άλλες εθνικές μειονότητες διεκδικούσαν το δικαίωμά τους για δημιουργία εθνικής εστίας το Κομμουνιστικό Κόμμα επέμεινε στη διατήρηση του δόγματος της ακε­ραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Μικρασιατικός και Θρακικός ελληνισμός που υφίστατο γενοκτονία από τους Οθωμανούς αντιμετωπίστηκε από τους κομμουνιστές ως ένας απόμακρος χώρος, όπου ο ελληνικός στρατός εστάλη για να υπερασπίσει τα συμ­φέροντα των ιμπεριαλιστών.

Οι ιστορικοί του ΚΚΕ θεωρούν ως αρχή της ίδρυσης του Κόμματος το Α’ ιδρυτικό συνέ­δριο του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΕΚΕ), που εγίνετο Νοέμβριο (4/17- 10/23) του 1918, στον Πειραιά. Το συνέδριο αυτό, μεταξύ των άλλων, έστειλε χαιρετισμό «προς την ρωσική επανάσταση» και διαμαρ­τυρία «δια την μελετωμένην επέμβασιν των αγγλογάλλων». Το ΚΚΕ, διαχρονικά, απέρριπτε τη «Μεγάλη Ιδέα», την οποία θεωρούσε ως την κύρια αιτία για την καθυστέρηση και ανάπτυξη της μαρξιστικής-λενινιστικής σκέ­ψης στην Ελλάδα, γιατί«είχε πιάσει τόσο βα­θιά, είχε σκοτίσει τόσο πολύ τα μυαλά του λαού, ώστε κυριαρχούσε απόλυτα στην πνευματική μας ζωή και το ιδεολογικό εποικοδόμημά μας και έπνιγε ασφυχτικά κάθε ιδεολογική εκδή­λωση, που ζητούσε να ξεφύγει απ’ το μονοπώ­λιο και την κηδεμονία της».Ο «Ριζοσπάστης» της εποχής έγραφε ότι με τη «Μεγάλη Ιδέα» επιχειρείται ο επικίνδυνος αποπροσανατολι­σμός του λαού.

Το ΣΕΚΕ καταδίκαζε τη Μικρασιατική εκ­στρατεία ως τυχοδιωκτική (!) και τον πόλεμο ως επεκτατικό (!). Αρκετές δεκαετίες αργότε­ρα, το ΚΚΕ διαχώρισε«την αστικοδημοκρατική ιδέα της δημιουργίας της «Μεγάλης Ελλάδας» με την ιδέα της ολοκληρωτικής απελευθέρωσης των υπόδουλων περιοχών, που γύρευαν παλιά οι αστοί δημοκράτες και η οποία βασιζόταν στην οργάνωση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα»: «Τότε επρόκειτο για ελληνικά εδάφη»(προφα­νώς εννοεί τους Βαλκανικούς πολέμους, αν και δεν το διευκρινίζει ρητά), ενώ«τώρα αφορού­σε την επέκταση σε βάρος ξένων χωρών»,που απαιτούσε«την ενεργό συμμετοχή της Ελλάδας στους ιμπεριαλιστικούς τυχοδιωκτισμούς των μεγάλων δυνάμεων».

Λίγες μέρες πριν την είσοδο των ελληνικών στρατευμάτων στη Σμύρνη, την Πρωτομαγιά του 1919, η κυβέρνηση απαγόρευσε στο ΣΕΚΕ«να εορτάση εις την έδραν του (Αθήνα) την 1^ηνΜαΐου, να οργανώση παρέλασιν διά της πόλεως… ακόμη να συνέλθη και εις αυτά τα γραφεία του, τα οποία απεκλείσθησαν διά μυδραλιοβόλων»,όπως ανέφερε σε σχετική ανακοίνωσή του.

Το Σεπτέμβριο του 1920, το ΣΕΚΕ στην προκήρυξή του προς τους εργάτες και τους χωρικούς της Ελλάδας καταδίκαζε τη Συνθήκη των Σεβρών και τις αλυτρωτικές επιδιώξεις της ελληνικής κυβέρνησης:«Έχει συμφέρον (η κυβερνώσα αστική τάξις) να εξαπατήση και πάλιν τας εργαζομένας τάξεις της χώρας, με το πρόσχημα μιας δήθεν οριστικής ειρήνης, με το επιχείρημα του «διπλασιασμού της πατρίδος» καιτης απελευθερώσεως των «υποδούλων αδερ­φών»… Έχει τέλος συμφέρον (να εξαπατήση) διά να αποτρέψη την προσοχήν του λαού από την αθλιότητα που τον μαστίζει και να απομακρύνη την σκέψιν του από τους νέους πολέμους που πα­ρασκευάζει… Το Κόμμα μας έχει την υποχρέωσιν να αποκαλύψη… ότι ο πόλεμος δεν ετελείωσεν. Απλώς διά της ειρήνης ταύτης ετέθησαν οι βά­σεις των πολέμων της αύριον».Συνεχίζοντας, το ΣΕΚΕ ανέλυε τον «ταξικό», σύμφωνα με τις ιδεοληψίες του, χαρακτήρα του πολέμου και υποστήριζε ότι το«μεγάλωμά της (της Ελ­λάδας), διά το οποίον πανηγυρίζουν (οι αστοί), είναι η επέκτασις των ορίων της εκμεταλλεύσεώς των… Η ελευθερία την οποίαν καυχώνται ότι πραγματοποιεί η ειρήνη είναι πραγματικώς η πολιτική και οικονομική υποδούλωσις της χώρας μας εις τας μεγάλας κεφαλαιοκρατικός δυνάμεις της Δύσεως… αι οποίαι (δυνάμεις) την εμεγάλωσαν (την Ελλάδα) διά να την χρησιμοποιή­σουν στρατιωτικώς όπου τα συμφέροντά των κινδυνεύουν».Και κατέληγε στην προκήρυξή του:«Κάτω η επιστράτευσις και κάθε άλλος εκ­βιασμός του λαού διά νέους πολέμους. Ζήτω η ειρήνη μεταξύ όλων των λαών της Ανατολής και όλου του κόσμου».

Υπό την καθοδήγηση του ΣΕΚΕ συγκροτήθηκε στο Μικρασιατικό μέτωπο Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή των κομμουνιστών στρατιωτών, για να συντονίζει την αντιπολε­μική δραστηριότητα του κόμματος μέσα στο στρατό που βρισκόταν στη Μικρά Ασία. Είχε, ήδη, προηγηθεί έκκληση της Βαλκανικής Κομ­μουνιστικής Ομοσπονδίας – η οποία βρισκόταν υπό βουλγαρικό έλεγχο και προπαγάνδιζε την σλαβική εθνική ιδέα – προς τους κομμουνιστές στρατιώτες να αντισταθούν στην εκστρατεία.

Στόχος της Επιτροπής ήταν«να διαφωτίζει τους στρατιώτες του μετώπου, να απαντά στις όποιες πράξεις, ανοχές ή και σκόπιμες παραλεί­ψεις της στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας».Τα μηνύματά της ήταν ηττοπαθή και πολύ σκληρά απέναντι στην πολιτική και στρατι­ωτική ηγεσία και με τις μικρές της δυνάμεις προσπαθούσε να βλάψει και να υπονομεύσει την πολεμική προσπάθεια. Σε προεκλογική ανακοίνωσή της, με τίτλο «Η φωνή των στρα­τιωτών του Μετώπου» (δημοσιευμένο στην εφημερίδα «Εργατικός Αγών», 20/9/1920), αμφισβητούσε την τωρινή«αστική και καπι­ταλιστική Πατρίδα»και την αντιπαρέβαλε με την Πατρίδα, που θα διαμορφώνονταν στα πλαίσια της σοσιαλιστικής κοινωνίας και για την οποία μόνο θα πολεμούσαν:«…Δεν μπορείτε να ‘χετε σεις πατρίδα ούτε ιδανικά. Τα ιδανικά σας και η πατρίδα σας είναι κλεισμένα μέσα στο σιχαμερό σας συμφεροντολογικό σας εγώ, που την κτηνώδη απληστία του χορταίνει η θυσία του ανθρωπίνου αίματος. Η πατρίδα αυτή πουτην περιτριγυρίζετε μ’ ένα γελοίο πλασματικό φωτοστέφανο είναι η δική μας η πατρίδα. Και οι αληθινοί πατριώτες είμαστε εμείς. Όχι γιατί σκοτωθήκαμε και σκοτώσαμε άλλους ανθρώ­πους και ματώσαμε και ταλαιπωρηθήκαμε για τα συμφέροντά σας κάτω απ’ την πίεση της βίας σας, αλλά γιατί το κήρυγμα της μεγάλης αλήθειας που ‘ρχεται βροντόφωνο από κει πάνω(σ.σ. εν­νοείται η Σοβιετική Ρωσία),μας εσφυρηλάτησε την καρδιά μας με τη θέληση της αγαπημένης πατρίδας μας αναγεννημένης κι ευτυχισμένης με τη δύναμη την ακαταμάχητη που χρειάζεταιστους μεγάλους απολυτρωτικούς αγώνες, με την αγάπη για όλους τους δυναστευομένους ανθρώ­πους του κόσμου και για τη λευτεριά και για την παντοτινή ειρήνη και για την αδελφοσύνη. Αυτή είναι η πατρίδα για την οποία έχουμε την ανώ­τερη θέληση και δύναμη να πολεμήσουμε. Και θα πολεμήσουμε γι’ αυτήν»(Το ΚΚΕ, Επίσημα Κείμενα τόμος Α’, σελ. 114-116).

Υπεύθυνος της κομμουνιστικής οργάνωσης στο μέτωπο ήταν ο Παντελής Πουλιόπουλος, μετέπειτα γραμματέας του ΚΚΕ και ηγέτης του τροτσκιστικού κινήματος στην Ελλάδα. Ο Δ. Λιβιεράτος αναφέρει ότι ο Πουλιόπουλος ανήκε στον ηγετικό πυρήνα των 200 περί­που μελών του Κόμματος, που δρούσαν στο στρατό και αγωνίζονταν κατά του πολέμου. Ο Άγις Στίνας υποστηρίζει ότι η «δουλειά» δεν οργανώθηκε από το Κόμμα, αλλά από τη δική τους «φράξια», μαζί με τον Πουλιόπουλο, για να υπονομεύσουν την πολεμική προσπάθεια, να επιταχύνουν την «ήττα των ιμπεριαλιστών», δηλαδή να συμβάλουν στη νίκη του κεμαλικού στρατού επί των Ελλήνων και να διαδώσουν τις ιδέες για μια κομμουνιστική επανάσταση.

Εξάλλου, το ΣΕΚΕ σε προκήρυξή του προς τους στρατιώτες κατά τη διάρκεια της προ­εκλογικής περιόδου, καλούσε τους επιστρα­τευμένους να υπερψηφίσουν τους σοσιαλι­στές υποψηφίους και να καταψηφίσουν τόσο το «Κόμμα των Φιλελευθέρων», όσο και την «Ενωμένη Αντιπολίτευση», γιατί οι εκπρόσω­ποί τους είναι εκείνοι«που τους έστειλαν στο μέτωπο να σκοτωθούν, που θέλουν την ψήφο τους για να μπορέσουν, κρατώντας στα χέρια τους την εξουσία, να εξακολουθήσουν τους πο­λέμους, που τους κρατούν οκτώ τώρα χρόνια διαρκώς επιστρατευμένους και τους σέρνουν από μέτωπο σε μέτωπο».

Στο μεταξύ, μέσα στον Σεπτέμβριο του 1920, το ΣΕΚΕ στο έκτακτο Συνέδριό του ψήφι­σε το προεκλογικό του πρόγραμμα, στο οποίο, ανάμεσα στα άλλα, καθοριζόταν:«Καταπολέμησις με κάθε μέσον κάθε νέου πολέμου εις το μέλλον και κάθε νέας επιστρατεύσεως, καθώς και κάθε άλλης προσπάθειας προς συμμετοχήν της Ελλάδος στας συμμαχίας και επιχειρήσεις των ιμπεριαλιστών της Ευρώπης. Άμεσος γενι­κή αποστράτευσις».Στην απόφασή του για τη συμμετοχή στις εκλογές του Νοεμβρίου περι­λάμβανε γενικόλογες και αόριστες αναφορές, όπως: Συνεργασία με τους βαλκανικούς λαούς. Ειρήνη με όλους τους λαούς. Αναγνώριση της «Ρωσικής δημοκρατίας των εργατών και χωρι­κών». .. Κατάσχεση και δήμευση των πολεμικών κερδών. Έλεγχος στις μεγάλες επιχειρήσεις. Άμεση και οριστική κατοχή των χωραφιών από τους δουλευτές αγρότες κλπ. (Α’ έκτακτο εκλο­γικό συνέδριο, Σεπτέμβριος 1920).

Η προεκλογική συγκέντρωση του ΣΕΚΕ, τον Οκτώβριο, στην Αθήνα μεταβλήθηκε σε μεγά­λη διαδήλωση πενήντα χιλιάδων περίπου ατό­μων με κυρίαρχο σύνθημα «Κάτω ο πόλεμος». Το ΚΚΕ είχε μόλις 1.200 μέλη και ο «Ριζοσπά­στης» 2.500 φύλλα κυκλοφορία και ο όγκος της συγκέντρωσης αιφνιδίασε ακόμη και τους διοργανωτές της. Για το πρωτόγνωρο αυτό γεγονός, ο άλλοτε γενικός γραμματέας του ΚΚΕ Ε. Σταυρίδης εξήγησε ότι:«Το κύριον σύνθημα που ηκούετο και εδόνει την ατμόσφαιραν ήτο «Κάτω ο πόλεμος». Τα καθαρώς κομμουνιστικά συνθή­ματα εύρισκαν πολύ περιωρισμένην απήχησιν. Το «Κάτω ο Βενιζέλος» όμως αντηχούσε πέρα ως πέρα… Από τα μπαλκόνια της οδού Σταδίου οι κυρίες της αριστοκρατίας μας έραιναν με άνθη. Και απορούντες διηρωτώμεθα: Πότε έγιναν κομμουνίστριες αυτές από τα μέγαρα;».

Τα συνθήματα των κομμουνιστών συνέπι­πταν με εκείνα της αντιβενιζελικής παράταξης (της «Ενωμένης Αντιπολίτευσης»), η οποία και αυτή επαγγελλόταν το τέλος του πολέμου: «Οίκαδε», «επιστροφή από το μέτωπο», «απο­χώρηση του στρατού από τη Μικρά Ασία». Μάλιστα, το πιο αποκαλυπτικό σύνθημα της εποχής για την παράδοξη «βασιλοκομμουνιστική» συμμαχία υπήρξε το « σφυρί δρεπάνι, ελιά στεφάνι». Χωρίς αμφιβολία, τα συνθήματα αυτά εξέφραζαν την κόπωση του ελληνικού λαού από τη συμμετοχή των στρατευμένων παιδιών του σε τρεις πολέμους (Βαλκανικούς, Α’ Παγκόσμιο και Μικρά Ασία) και πήγαζαν από την αντίθεσή του στις βαναυσότητες και ακρό­τητες των βενιζελικών, αποκορύφωμα των οποίων ήταν η δολοφονία του Ίωνος Δραγούμη και ουδόλως συνέπιπταν με τις πολιτικές επιδιώξεις του ΣΕΚΕ.

Επίσης, η επιστράτευση και η συγκρότηση αξιόμαχου στρατού για το Μικρασιατικό μέτω­πο έγινε ύστερα από επίπονη προσπάθεια, η οποία ολοκληρώθηκε, μόλις το καλοκαίρι του 1918. Είχαν εκδηλωθεί στάσεις ακόμα και στο στράτευμα, με πιο σημαντική του συντάγματος πεζικού στη Λαμία, στις 2 Φεβρουάριου 1918. Για την καταστολή της η κυβέρνηση απέστειλε σύνταγμα Κρητών, το οποίο συγκρότησε εκτε­λεστικά αποσπάσματα για να τουφεκίσουν τους συντοπίτες τους που καταδικάστηκαν ως πρωταίτιοι.

Στις εκλογές που πραγματοποιήθηκαν το Νοέμβριο του 1920 το ΣΕΚΕ έλαβε το 13%, με περίπου 100.000 ψήφους. Ταυτόχρονα, η γενικότερη διαφοροποίηση του εκλογικού σώματος εκφράστηκε με τη μεγάλη νίκη της «Ενωμένης Αντιπολίτευσης» και τη συντριβή των βενιζελικών. Ωστόσο, η συνέχιση της εκστρατείας και από τη νέα κυβέρνηση προκάλεσε τα αντιπολεμικά αντανακλαστικά του ΣΕΚΕ:«…Η οργανωμένη εργατική τάξις η οποία ουδέποτε ηθέλησε να γίνη ευνούχος ουδενός αστικού κόμματος, δεν ηργάσθη κατά της βε- νιζελικής δικτατορίας χάριν της υποθέσεως του Κωνσταντίνου ή διά το συμφέρον των εν τη εξουσία πολιτικών, αλλά χάριν του ίδιου αυτής αγώνος, του αγώνος εναντίον του πολέμου, της τυραννίας και της εκμεταλλεύσεως της οποίαςυπήρξεν το αέναον θύμα κατά την τελευταίαν δεκαετίαν. Χωρίς σήμερον μετά το επελθόν εκ των εκλογών αποτέλεσμα ουδέ κατά το ελάχιστον να κλονίζεται εις την στάσιν του έναντι του κόμματος των Φιλελευθέρων, το Σοσιαλιστικόν Εργατικόν (Κομμουνιστικόν) Κόμμα οφείλει να διακηρύξη ότι η πολεμική και ιμπεριαλιστική πολιτική την οποία συνεχίζει η νέα κυβέρνησις χάριν της επιστροφής του Κωνσταντίνου,δενανταποκρίνεται προς τους πόθους και τα συμφέ­ροντα της μεγάλης τάξεως των παραγωγών του έθνους. Η πολιτική αύτη ανταποκρίνεται προς τα συμφέροντα ορισμένων κύκλων πολιτικών και άλλων επιχειρηματιών της πολιτικής και κε­φαλαιοκρατικών κύκλων, οι οποίοι επείγονται να συναγωνιστούν το βενιζελικόν κόμμα εις την πολεμικήν και τυχοδιωκτικήν του πολιτικήν και να αναγνωριστούν αυτοί ως οι εγκυρότεροι πράκτορες των Ανταντικών συμφερόντων εν Ελλάδι»(Το ΚΚΕ, Επίσημα Κείμενα, τόμος Α’, σελ.163-165).

Το κρίσιμο 1921

Την Πρωτοχρονιά του 1921, το Κεντρικό Συμβούλιο των κομμουνιστών στρατιωτών του μετώπου εξέδωσε «επαναστατικό» μήνυμα για το νέο έτος (δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Εργατικός Αγών», 3/1/1921), για να διεγεί­ρει τα αντιπολεμικά αισθήματα των Ελλήνων στρατιωτών:«Η πρώτη του 1927 δενακούει εδώ πάνω στο μέτωπο ούτε τα μοιρολόγια τωναδικοσκοτωμένων, ούτε τους στεναγμούς των βασανισμένων, αλλά μια κραυγή μεγάλη, στε­ντόρεια, που βγαίνει κι από των πολεμιστάδων τα παλληκαρίσια στήθια κι από των κειτόμενων τα χτικιασμένα πνευμόνια κι από των αποθαμένων τα χωσμένα κόκαλα: Ζήτω η επανάστασις!».

Ο Αβραάμ Μπεναρόγια, ηγέτης της εβρα­ϊκής Σοσιαλιστικής Εργατικής Ομοσπονδίας της Θεσσαλονίκης γνωστής ως «Φεντερασιόν», ανέφερε για την οργάνωση των κομμουνι­στικών αντιπολεμικών πυρήνων ότι«μια ευρεία αντιπολεμική προπαγάνδα εις το μέτωπον και τα μετόπισθεν αναπτύσσεται. Οργανώνονται ενια­χού στρατιωτικοί κύκλοι προς μελέτη και συζήτη­ση. Ένα κόμμα αντιπολεμικό δημιουργείται στο μέτωπο».Στο Ναυτικό δημιουργήθηκαν όμι­λοι σχεδόν σε όλα τα πλοία και το Ναύσταθμο που χρησίμευε ως κέντρο. Με τα αντιτορπιλικά «Σφενδόνη» και «Βέλος», που ταξίδευαν συνέ­χεια Πειραιά-Σμύρνη, αποστέλλονταν εφημε­ρίδες και φυλλάδια προς το μέτωπο.

Στον ελλαδικό χώρο από τις αρχές του 1921, οργανώνονταν διαδηλώσεις και άλλες κινη­τοποιήσεις με οικονομικά, πολιτικά αιτήματα και αντιπολεμικά συνθήματα. Η κυβέρνηση, κάποια στιγμή, εμπόδισε την έκδοση του «Ρι­ζοσπάστη» για τρεις μέρες.

Οι σιδηροδρομικοί των «Σιδηροδρόμων Ελληνικού Κράτους» (ΣΕΚ) απέργησαν, το Φεβρουάριο, με αίτημα την αύξηση των απο­δοχών τους, με αποτέλεσμα να παραλύσουν οι συγκοινωνίες, ενώ η χώρα βρίσκονταν σε εμπόλεμη κατάσταση. Η κυβέρνηση εξέδωσε διάταγμα επιστράτευσης των σιδηροδρομι­κών και όσοι δεν επέστρεψαν στην εργασία τους 300 περίπου, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν κομμουνιστές εστάλησαν, ως τιμωρία, στο μέτωπο. Ο Σταυρίδης, εύλογα, θεώρησε ανεξήγητη και καταστροφική την ενέργεια αυτή της κυβέρνησης:«Δύναται ν’ απορή κανείς τώρα, διατί κατέρρευσεν εκείτομέτωπον, όταν τοιαύτα μέτρα ελαμβάνοντο από την Κυβέρνησιν; Οι 300 σιδηροδρομικοί εις το Μέτωπον, όχι μόνον έγιναν άριστοι σύνδεσμοι μεταξύ των ομάδων των κομμουνιστών εις το Μέτωπον, όχι μόνον μετέφερον πανταχού προ­παγανδιστικό υλικόν, εφημερίδας, «μπροσού­ρας», αλλά και λιποτάκτας εβοήθουν πολλούς και ταξίδια κομμουνιστικών στελεχών μεταξύ των μονάδων και της Σμύρνης. Έφθασε το πράγμα εις σημείον, ώστε η Στρατιά Μικράς Ασίας να έχη εις τα χαρτιά της 60.000 λιποτάκτας. Οι πλείστοι έξ αυτών είχον σταλή ήδη εις την Ελλάδα με τα επίτακτα πλοία, όπου υπήρχον ναύται κομμουνισταί.Αλλάμεγάλας υπηρεσίας προσέφερεν εις τον Κομμουνισμόν το επίτακτον (επιβατηγό) πλοίο, «Έλση» (χρησίμευε ως πλωτό νοσοκομείο), μέσα εις το οποίον υπηρετούν εις ιατρός κομμουνιστής και μερικαί νοσοκόμοι κομμουνίστριαι. Τα στρώ­ματα των κρεβατιών πάντοτε κάτι έκρυπτον».

Οι κομμουνιστικοί πυρήνες κατάφεραν να ελέγξουν το μεγαλύτερο μέρος των σιδηρο­δρόμων του μετώπου, οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν για τη μεταφορά των λιποτακτών. Ο Λιβιεράτος στο βιβλίο του «Το ελληνικό εργατικό κίνημα 1918-1923» γράφει:«...Μέσα σε λίγες εβδομάδες ολόκληρο το Μέτωπο καταρρέει, όχι τόσο από τα χτυπήματα του αντιπάλου, όσο γιατί οι Έλληνες στρατιώτες βαρέθηκαν να πολεμάνε και γυρίζουν στα σπίτια τους. Κάνουν «απεργία πολέμου» κατά μια έκφραση της εποχής…».Το ίδιο ισχυρίζεται και ο Μπεναρόγια στη βιογρα­φία του: «Η απεργία του στρατού στο μέτωπο έλυσε τη μικρασιατική τραγωδία».

Την πρωτομαγιά του 1921, εκδηλώθηκαν στη Θεσσαλονίκη μεγάλες διαδηλώσεις με συνθήματα όπως «Κάτω ο πόλεμος» και «Συ­ναδέλφωση των λαών». Στο Κουλέ Καφέ, στο Τσινάρ και στις εβραϊκές συνοικίες έγιναν συ­γκρούσεις με τη χωροφυλακή.

Το μοιραίο 1922

Με την έλευση του 1922, το ΣΕΚΕ συνέχισε να ασκεί δριμύτατη κριτική στην κυβέρνηση για τη συνέχιση του πολέμου. Σε ανακοίνωση της Κεντρικής του Επιτροπής («Ριζοσπάστης», 22/2/1922) υπενθύμιζε ότι«μόνον το κόμμα μας είχε το θάρρος να διακηρύξει ότι ο μικρα­σιατικός πόλεμος είναι καταδικασμένος από τον ελληνικόν λαόν και ότι η συνέχισίς του πρόκειται να αποβή εις καταστροφήν ολοκλήρου της χώ­ρας»και πρότεινε:«Δεν υπάρχει άλλη διέξοδος από την κρίσιν παρά μόνον η κατάπαυσις του πο­λέμου και η άμεσος ειρήνη, καθώς και η διάλυσις της εθνοσυνελεύσεως, η οποία διά της στάσεώς της απεδείχθη αντίθετος προς την εντολήν την οποίαν έλαβεν».

Μετά την άνοιξη του 1922, το ΣΕΚΕ όξυ­νε την πολεμική του και παρότρυνε λαό και στρατό σε εξέγερση και συγκρότηση λαϊκών δικαστηρίων. Σε μια κρίσιμη περίοδο για την Ελλάδα, που δοκιμάζονταν από εσωτερική πολιτική κρίση, οι κομμουνιστές, με τις κα­ταστροφικές ανακοινώσεις τους προσπα­θούσαν να προκαλέσουν φθορά στο ηθικό των στρατιωτών και των οικογενειών τους, καθώς κάθε οικογένεια σχεδόν είχε και έναν στρατιώτη στο μέτωπο. Όταν ο υπουργός Οικονομικών Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης αναγκάστηκε να προσφύγει σε αναγκαστι­κό δάνειο προς εξεύρεση πόρων για την οικονομική ενίσχυση της Μικρασιατικής εκστρατείας και την κάλυψη των πολεμι­κών δαπανών του κράτους, το ΣΕΚΕ, στις 23 Μαρτίου, απευθύνθηκε ευθέως στους στρατιώτες για να καταδικάσει τη φορολο­γική πολιτική, κινδυνολογώντας ότι θα τους οδηγούσε«εις την απόγνωσιν, την πείναν και την δυστυχίαν»καισε «φορολογικήν δήμευσιν των οικονομιών σας».Αφού, μάλιστα, «δίκην εισαγγελέως» σημείωνε ότι«αλλού τοιούτου είδους κυβερνήσεις, όχι μόνον ανατρέπονται, αλλά και παραπέμπονται ενώπιον δικαστηρί­ων»,καλούσε τους εργάτες, χωρικούς και στρατιώτες«να δείξουν αυτήν την φοράν ότι δεν είναι λαός ραγιάδων, αλλά λαός που γνωρίζει να τιμωρήση παραδειγματικώς εκείνουςπου τον ωδήγησαν εις τον πόλεμον βιαίως και χωρίς την θέλησίν του, καθώς και εκείνους που με την ιδίαν βίαν τον καταδικάζουν τώρα εις τον δια της πείνης θάνατον».

Στις 21 Μαΐου, το ΣΕΚΕ στο μανιφέστο του χαρακτήριζε τη εκστρατεία της Μικρασίας ως την «αιώνια πληγή» και «ρίζα του κακού» του εργαζόμενου λαού: «Ομικρασιατικός αγών. Να η αιτία των φόρων, του απαίσιου δανείου, των υλικών και ηθικών συμφερόντων σου: η διαιώνισις της μικρασιατικής περιπέτειας. Το κράτος-κυβέρνησις χρειάζεται καθημερινώς 3 εκατομμύρια δια την εκστρατείαν αυτήν. Από πού θα βγουν τα εκατομμύρια αυτά; Από τα ράχη σου, δυστυχισμένε λαέ. Εάνδενπαύση η μικρασιατική πληγή κάθε εξάμηνο, το κράτος θα χρειάζεται εκατομμύρια, πολλά εκατομμύρια… Αυτή είναι η μόνη αλήθεια… Κάτω οι πόλεμοι, κάτω η φορολογία».

Η κυβέρνηση, έστω και την ύστατη στιγμή, αντέδρασε στις υπονομευτικές και διαβρωτικές ενέργειες του ΣΕΚΕ. Στις αρχές Ιουλίου εγκλείστηκε στις φυλακές Συγγρού ο διευ­θυντής του «Ριζοσπάστη» Γ. Πετσόπουλος. Τέσσερις μέρες αργότερα συνελήφθησαν τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΕΚΕ και της διοίκησης της ΓΣΕΕ για αντιπολεμική δρά­ση. Στο μέτωπο συνελήφθησαν 22 στρατιώτες, που ήταν μέλη και οπαδοί της Κεντρικής Επι­τροπής κομμουνιστών στρατιωτών, οι οποίοι εγκλείστηκαν στις φυλακές του Μπαρτζόβα στα περίχωρα της Σμύρνης, με την κατηγορία της «εσχάτης προδοσίας». Ο Λιβιεράτος ανα­φέρει ότι θα δικάζονταν από στρατοδικείο και θα οδηγούνταν στο εκτελεστικό απόσπασμα, αλλά σώθηκαν και έφθασαν στην Αθήνα, όταν κατέρρευσε το Μικρασιατικό μέτωπο.

Απολογισμός της δράσης του ΣΕΚΕ

Ο αντίκτυπος της δράσης των κομμουνι­στών στο στράτευμα την περίοδο της Μικρασιατικής εκστρατείας δεν μπορεί εύκολα να εκτιμηθεί. Ο σοβιετικός καθηγητής Α. Νόβιτσεφ, στο βιβλίο TouTurtsia: Kratkayia Istoria, αναφέρει ότι:«Χάρη στην εκτεταμένη προπα­γάνδα του Ελληνικού Κομμουνιστικού Κόμματος, που συνεργάστηκε με το Κομμουνιστικό Κόμμα της Τουρκίας… 700.000 φυγόστρατοι ή λιποτά­κτες απέφυγαν τον ελληνικό στρατό… Ομάδες των κομμουνιστών παλαιμάχων της Μικρός Ασί­ας καυχώνταν ότι είχαν παίξει »οργανικό» ρόλο διαδίδοντας τη σύγχυση και τον πανικό ανάμεσα στις ελληνικές μονάδες, τις κρίσιμες μέρες του Αυγούστου του 1922, όταν ο τουρκικός στρα­τός διέσπασε τις ελληνικές γραμμές… Αν και η αποτελεσματικότητα των κομμουνιστών πρα­κτόρων την κρίσιμη στιγμή δεν πρέπει να υπερ­τιμηθεί, συνέβαλαν στην περαιτέρω διάσπαση του μετώπου όταν η τουρκική επίθεση έφτασε στο αποκορύφωμά της».Ο Νίκος Ψυρούκης εκφράζει την άποψη για μειωμένη αποτελεσματικότητα των πυρήνων και υποστηρίζει ότι η πολιτική επιρροή των κομμουνιστών ηγετών δεν ήταν τόσο αποφασιστική, ώστε να καθο­ρίσει τις εξελίξεις.

Τα «φιλειρηνικά» και «φιλεργατικά», όμως κηρύγματα του ΣΕΚΕ ασκούσαν αρνητική επίδραση στο ηθικό του στρατού, έστω και σε μικρό βαθμό, γιατί έβρισκαν «πρόσφορο» έδαφος στη ψυχική και σωματική κούραση των στρατιωτών, που προέρχονταν από τη μακρόχρονη απουσία τους από τις οικογένειές τους, από την αδιάκοπη συμμετοχή τους στους απελευθερωτικούς αγώνες του έθνους και τις άσχημες συνθήκες διαβίωσης στα αφιλόξενα εδάφη της Μικρασιατικής ενδοχώρας, καθώς και από την αδυναμία του πολιτικού συστή­ματος να αναζητήσει μια «έντιμη» λύση στις δύσκολες εκείνες στιγμές.

Οι στρατιώτες που ήταν μέλη του ΣΕΚΕ, με έμβλημα τον αντιβενιζελισμό, είχαν καταφέ­ρει να διεισδύσουν σε εμπιστευτικές θέσεις επιτελεία, τηλεφωνικά κέντρα και μονάδες ανεφοδιασμού, για να «καλλιεργήσουν» κλί­μα ηττοπάθειας να εξωθήσουν στρατιώτες σε λιποταξία και εγκατάλειψη θέσεων, να εν­σπείρουν τον πανικό και να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για την ήττα του ελληνικού στρατού. Έχει γραφτεί ότι οι πρώτοι, που έδω­σαν το σύνθημα της φυγής, στην πρώτη μονά­δα που κατέρρευσε ήταν δύο κομμουνιστές λοχίες του 41^ουΣυντάγματος.

Ο Τίτος Αθανασιάδης γράφει ότι«η διείσ­δυση του μηχανισμού του ΚΚΕ στις τάξεις του στρατεύματος τότε ήταν εξαιρετικά μεγάλη, πε­ρισσότερο λόγω των πολεμικών και διεθνών συνθηκών της εποχής και λιγότερο λόγω των οργανωτικών ικανοτήτων των ολίγων άλλωστε στελεχών του».Όταν, μάλιστα, μετά την κατα­στροφή της Σμύρνης εξερράγη η «επανάστα­ση» του Πλαστήρα, το Σεπτέμβριο του 1922, οι κομμουνιστές προσπάθησαν να προωθήσουν τα δικά τους σχέδια. Ο Μπεναρόγια, στο βιβλίο του «Η πρώτη σταδιοδρομία του ελληνικού προλεταριάτου», επισημαίνει ότι στην Ανα­τολική Θράκη «…στρατιώται πολλαχού με τας κραυγάς «ζήτω ο Λένιν» και με ερυθράς σημαίας απήτουν από τους επαναστάτας την αποστολήν των εις τα σπίτια των. Εις την Ραιδεστόν ένοπλοι ομάδες με ερυθράς σημαίας και με κραυγάς «ζήτω τα Σοβιέτ» διέτρεχαν τα χωρία δια να κατέλθουν εις τας Αθήνας».Όπως συμπεραίνει ο Αθανασιάδης«από τους τότε μηχανισμούς του ΚΚΕ επιχειρήθηκε η δημιουργίαmoμέτωπο κατάστασης όμοιας με αυτή που επιχειρήθηκε από τους Μπολσεβίκους στη Ρωσία το 1917. Οι συνθήκες όμως δεν ήταν ώριμες για την επιτυχία του εγχειρήματος».

Ιδιαίτερα μετά την κατάρρευση του μετώ­που ένα μέρος του ευρισκόμενου σε απόγνω­ση ελληνικού στρατού πιθανότατα δεχόταν με ευκολία τις «αποδιοργανωτικές» διακηρύξεις των κομμουνιστών. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Γιάννη Κορδάτου, γενικού γραμματέα, τότε, του ΣΕΚΕ, όταν ο βασιλιάς Κωνσταντίνος πρότεινε στις 12 Σεπτεμβρίου, λίγο πριν από την εκδήλωση του κινήματος του Πλαστήρα, στον Ιωάννη Μεταξά να σχηματίσει νέα κυβέρ­νηση, για να διασώσει ουσιαστικό το θρόνο του, ο Μεταξάς αποδέχτηκε την πρόταση, με την προϋπόθεση να λάβουν μέρος σε αυτή«και οι κομμουνιστές, γιατί μόνο αυτοί μπορού­σαν να αντιμετωπίσουν τον Πλαστήρα, επειδή μόνο σ’ αυτούς θα υπακούσουν οι στρατιώτες».Οι προσπάθειες του Μεταξά μπορεί να μην ευοδώθηκαν, ωστόσο είναι και αυτό μια από­δειξη ότι οι κομμουνιστές εκμεταλλευόταν την δύσκολη θέση, στην οποία είχε περιέλθει το στράτευμα.

Στις 3 Αυγούστου 1924, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης δέκα χρόνων από την κήρυξη του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου (Α’ ΠΠ), το ΣΕΚΕ απηύθυνε μανιφέστο προς τον εργαζόμενο ελληνικό λαό, στο οποίο παραδεχόταν ότι υπονόμευσε τη Μικρασιατική εκστρατεία, αφού ήταν«το μόνο κόμμα που καταδίκασε τον πόλεμο της Μικρασίας και αγωνίστηκε για να τελειώσει μια ώρα αρχύτερα»,αψηφώντας φυλακίσεις καταδίκες εξορίες. Αρκετά χρό­νια μετά την καταστροφή, ο ηγέτης του ΚΚΕ, Ν. Ζαχαριάδης, έγραψε σε άρθρο του στην εφημερίδα Ριζοσπάστης:«Η Μικρασιατική Εκ­στρατεία δεν χτυπούσε μόνο τη νέα Τουρκία, μα στρεφότανε και ενάντια στα ζωτικότατα συμφέ­ροντα του ελληνικού λαού. Γι’ αυτό και μεις, όχι μόνο δεν λυπηθήκαμε για την αστικοτσιφλικάδικη ήττα στη Μικρά Ασία μα και την επιδιώξαμε».Συνεπώς, όσο και αν ήταν αριθμητικά μικρή η δύναμη των κομμουνιστών, με κάθε τρόπο, προσπάθησαν να φθείρουν το ηθικό και το αξιόμαχο του στρατεύματος, που δοκιμαζόταν από τις κακουχίες και να επισπεύσουν την ήττα του από τα κεμαλικά στρατεύματα.

Επίλογος

Το ΣΕΚΕ, τότε, αλλά και το ΚΚΕ και η Αρι­στερά, σήμερα, επαναλαμβάνουν διαρκώς την άποψη ότι«στη Μικρασία πολεμήσαμε όχι για το ξεσκλάβωμα δούλων αδερφών, αλλά σαν μισθοφόροι χωροφύλακες για τα συμφέροντα του αγγλικού ιμπεριαλισμού, που ενδιαφερόταν για τα Στενά και τα πετρέλαια της Μοσούλης»,καθώς και για τα συμφέροντα των Ελλήνων καπιταλιστών, που αναζητούσαν νέες αγορές για τα προϊόντα τους και για επενδύσεις.

Η άποψη αυτή, ασφαλώς, δεν είναι εσφαλ­μένη, αφού καθ’ όλη τη διάρκεια του 19^ουαιώνα οι πολιτικές επιλογές του ελληνικού κράτους προκαταλαμβάνονταν από τη βρε­τανική κηδεμονία, ενώ οι επεκτάσεις του ελληνικού εδάφους επιβάλλονταν από τη Μεγάλη Βρετανία. Ωστόσο, μετά το ρωσο-τουρκικό πόλεμο του 1877, τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου και το Συνέδριο του Βερολίνου εγκαταλείφθηκε το δόγμα της εδαφικής ακεραιότητας της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, αφού ήταν πια προφανές ότι, τόσο στην Ευρώπη, όσο και στην Ασία, η γεωπολιτική ισορροπία, αργά ή γρήγορα θα ανατρέπονταν και θα αντικαθίσταντο είτε από καθεστώτα άμεσου αποικισμού, είτε από νέα εθνικά κράτη. Στο μέτρο που μεγά­λωνε η ρωσική επιρροή στις σλαβικές χώρες και με δεδομένη την αυξανόμενη διείσδυση της γερμανικής επίδρασης, η Μ. Βρετανία εναπέθετε όλο και πιο πολύ τις ελπίδες της στην Ελλάδα, που εμφανιζόταν ως η μόνη εγγυήτρια των μακροπρόθεσμων συμφερό­ντων της, ανάμεσα στους «επίδοξους διαδό­χους» της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Όπως επισημαίνει ο καθηγητής Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, η ελληνική μεγαλοαστική τάξη της διασποράς, κυρίως, από το 1910 και μετά, συμμετείχε ενεργά στην προετοιμασία για την εδαφική επέκταση του ελληνικού κράτους και χρηματοδοτούσε τις στρατιωτικές δαπάνες, αφού το οικονομικό της μέλλον εμφανιζόταν σα συνάρτηση της δυνατότητας του ελληνι­κού κράτους να επιβάλει, με τη βοήθεια της Αγγλίας, ένα διαμοιρασμό όσο το δυνατόν πιο συμφερτικότερο. Τότε δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για τη διαμόρφωση και την ανάπτυξη μιας εθνικής αστικής τάξης, η οποία θα στεκόταν αρωγός της προσπάθειας του ελ­ληνικού κράτους για οικονομική ανασυγκρό­τηση και εδαφική ολοκλήρωση.

Οι ελληνικές χριστιανικές κοινότητες της Ανατολής αποτελούσαν σημαντικές πολυάν­θρωπες κοινότητες, όπως η Σμύρνη, η Κων­σταντινούπολη με την Ανατολική Θράκη και ο Πόντος στον μικρασιατικό βορρά, οι οποίες είχαν ως σημείο αναφοράς ένα ήδη συγκρο­τημένο εθνικό κράτος, την Ελλάδα, που όχι μόνο τους εξασφάλιζε ένα υποκατάστατο εστίας, αλλά και χρησίμευε για εδαφική βάση και εγχειρηματικό εφαλτήριο επέκτασης προς περιοχές που διεκδικούσαν. Στο μέτρο που ήταν σαφές ότι η Οθωμανική αυτοκρατορία δεν μπορούσε να αναστείλει το διαμελισμό της, οι διάφορες εθνικές ομάδες προωθούσαν τα αιτήματά τους για αυτοδιάθεση και οικοδό­μηση μιας εθνικής εστίας.

Ο Βλάσης Αγτζίδης θεωρεί ότι η αποβίβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη τον Μάιο του 1919 ήταν συνέχεια του Α’ ΠΠ και της ανα­πόφευκτης διευθέτησης των μεταπολεμικών γεωπολιτικών ισορροπιών και κατά συνέπεια ο ελληνοτουρκικός πόλεμος δεν προκλήθηκε από την Ελλάδα.

Ο Τζορτζ Χόρτον, Γενικός Πρόξενος των ΗΠΑ στη Σμύρνη το 1922 παραπέμπει στη μελέτη της Ελληνοαμερικανικής Εταιρείας, το 1918, σύμφωνα με την οποία πριν από την έκρηξη του Μεγάλου Πολέμου (εννοεί τον Α’ ΠΠ) και στη διάρκειά του ξεριζώθηκαν από τη Θράκη και τη Μικρά Ασία ενάμισι εκα­τομμύριο Έλληνες (Οθωμανοί υπήκοοι που είχαν ελληνική ιθαγένεια και ήταν χριστιανοί στο θρήσκευμα), οι μισοί από τους οποίους πέθαναν από την πείνα, τις κακουχίες και τις βιαιότητες του καθεστώτος. Οι απελάσεις και η τρομοκράτηση των «ραγιάδων», που ζούσαν στα παράλια της Μικράς Ασίας σχεδιάσθηκαν από τους Γερμανούς (σχέδιο αφελληνισμού του Λίμαν Φον Σάντερς) και είχαν όλα τα δι­ακριτικά σημάδια πολεμικών μέτρων. Έτσι, η απόφαση που πάρθηκε στις 6.5.1919 από το Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο για την απο­στολή ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία, προκειμένου να «προλάβει σφαγές σε βάρος των χριστιανών» ήταν ζήτημα υψίστης σημα­σίας για την Ελλάδα.

Για το ΣΕΚΕ, όμως, δεν υπήρχαν εθνικά ζη­τήματα ούτε ανάγκη εθνικής απελευθέρωσης των Ελλήνων της Ανατολής, καθώς θεωρούσε ότι το επιχείρημα για την απελευθέρωση των «υπόδουλων αδελφών» ήταν μόνο για τη με­γαλύτερη εκμετάλλευση του λαού από τους αστούς και την ολοκλήρωση της εξάρτησης της χώρας από τους ξένους. Στα έγγραφα του ΣΕΚΕ που δημοσιεύτηκαν στο πεντάτομο έργο «Το ΚΚΕ, Επίσημα κείμενα», δεν υπάρχει η παραμικρή αναφορά για ύπαρξη ελληνικών πληθυσμών στη Μικρά Ασία και στην Ανατο­λική Θράκη, ούτε για την καταπίεση που υφίσταντο από τους Οθωμανούς. Ο ελληνισμός των περιοχών αυτών αντιμετωπίζονταν από τους κομμουνιστές ως ένας ξένος και απόμα­κρος χώρος, όπου ο ελληνικός στρατός απεστάλη για να υπερασπίσει τα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα.

Το ΣΕΚΕ αντιτάχθηκε πλήρως στη Μι­κρασιατική εκστρατεία και υποστήριζε την ακεραιότητα της νεοτουρκικής εθνικιστικής

Οθωμανικής αυτοκρατορίας, γιατί αυτό ήταν το δόγμα της νεαρής, τότε, Σοβιετικής Ένωσης, η οποία ενίσχυε τον Κεμάλ, για «να οργανώσει τακτικό στρατό και να ανακόψει την επίθεση των Άγγλων και των Ελλήνων εισβολέων». Η στάση του αυτή, όμως, ήταν αντιπατριωτική, γιατί εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των Σο­βιετικών, οι οποίοι ήταν εξοργισμένοι με την Ελλάδα, αφού είχε λάβει μέρος στην Ουκρα­νική εκστρατεία, στο πλευρό των συμμάχων, εναντίον των μπολσεβίκων.

Όπως, χαρακτηριστικά, σημειώνει ο καθη­γητής Κωνσταντίνος Φωτιάδης«η απλόχερη διεθνιστική αλληλεγγύη του ΚΚΕ σε έναν λαό ο οποίος θύμα των προκαταλήψεων, της αμάθειας, του πρωτόγονου φανατισμού και των παντουρανικών του ιδεών, είχε επιδοθεί συστηματικά στην εξόντωση εκατομμυρίων χριστιανών, αποτελεί μοναδική περίπτωση. Το χρέος της Ελλάδος απέ­ναντι στον δοκιμαζόμενο μικρασιατικό Ελληνι­σμό, ο οποίος από το 1913 υφίστατο προκλητική συρρίκνωση, βαφτίστηκε επεκτατικός πόλεμος, επειδή η χώρα αναγκαστικά συμπορεύτηκε, αλλά και πολλές φορές ταυτίστηκε, με συμμαχικά συμφέροντα που έβλαψαν το δημοκρατικό της ιστορικό παρελθόν. Ποιο σοσιαλιστικό κράτος θα έκλεινε τα αυτιά του στις απεγνωσμένες κραυ­γές βοήθειας δυόμισι και πλέον εκατομμυρίων ομοεθνών του;…».

Πολύ γρήγορα αποδείχθηκε ότι ο Κεμάλ Ατατούρκ δεν ήταν ένα φωτισμένος ηγέ­της, αλλά ένας αδίστακτος εθνικιστής, που οργάνωσε την εξόντωση των Ελλήνων και άλλων χριστιανικών ομάδων και μειονοτή­των στην Τουρκία. Ούτε ασφαλώς εξέφρασε την αναδυόμενη τουρκική αστική τάξη, αλλά το στρατοκρατικό κατεστημένο, που οικειοποιήθηκε τα εδάφη και τον πλούτο των εθνοτήτων, που υπέστησαν τη γενοκτο­νία. Η συμμαχία του ΣΕΚΕ με τον κεμαλισμό αποτελεί μια από τις πλέον μελανές σελίδες στην ιστορία του ελλαδικού κομμουνιστι­κού κινήματος.

Αναμφίβολα δεν ήταν μόνο η στάση του ΣΕΚΕ, που συνέβαλε στην ήττα του ελληνικού στρατού και στην καταστροφή. Τα λάθη της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας αλλά κυρί­ως η εγκατάλειψη της Ελλάδας από τους υπο­τιθέμενους συμμάχους (Γάλλους και Ιταλούς), οι οποίοι την κρίσιμη στιγμή προσέγγισαν τον Κεμάλ και στο τέλος τον εξόπλισαν, καθώς και η προκλητική αδιαφορία των Βρετανών ήταν εκείνοι οι παράγοντες που προσδιόρισαν την έκβαση του πολέμου.

Βιβλιογραφία

• Βλάση Αγτζίδη, Αριστερά και Μικρά Ασία, Άρδην, τ. 38-39, Νοέμβριος 2002.
• Ριζοσπάστης, Η Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή, Ένθετη Έκδοση: «7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ», Κυριακή 25 Μάη 2008.
• Χρήστου Τσιντζιλώνη, Μικρασιατική καταστροφή:80 Χρόνια από τη Συνθήκη των Σεβρών, Κομμουνιστική Επιθεώρηση, 24/09/08.
• Ριζοσπάστης, Ένθετη Έκδοση: Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή 1919-1922, Κυριακή 14 Αυγούστου 2011.
• Τίτου Αθανασιάδη, Μικρά Ασία 1919-1922, Από την Εποποιία στην Καταστροφή, τ. Β’, Απογευματινή, 2002.
• Τάσος Βουρνάς, Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας, 1909-1940, Τολίδη, 1977.
• Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΕ’,Εκδοτική Αθηνών, 1978.
• Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, Εξάρτηση και Αναπαραγωγή, θεμέλιο, στ’ έκδοση, 1992.
• Βοήθημα για την Ιστορία του ΚΚΕ, Κοινωνικές Εκδόσεις, 1978.
• Τζορτζ Χόρτον, Αναφορικά με την Τουρκία, Λιβάνη,1992.
• Παντελής Πουλιόπουλος, επιμ. Δημήτρης Α. Κατσορίδας, Παρασκήνιο, 2003.

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΜΑΧΕΣ & ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ» ΤΕΥΧΟΣ 12 ΝΟΕΜ.-ΔΕΚΕΜ. 2012-11-08