ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ ΣΤΗ ΡΟΥΜΕΛΗ

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ ΣΤΗ ΡΟΥΜΕΛΗ

 ΑΡΧΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ. ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΜΕΧΡΙ ΜΑΪΟΥ 1942

Μετά την κατάρευση του Αλβανικού μετώπου και κατά τους πρώτους μήνες της Ιταλικής κατοχής τρείς Αξιωματικοί του Πυροβολικού της περιοχής Παρνασσίδος οι:

α) Λοχαγός Κούτρας Αθανάσιος, εκ Πεντεορίων.
β) Υπολοχαγός Καϊμάρας Γεώργιος, εκ Βουνιχώρας
γ) Υπολοχαγός Ντούρος Γεώργιος, εξ Αγίας Ευθυμίας,

αποφάσισαν από κοινού, να μην καταφύγουν στη Μέση Ανατολή, αλλά να παραμείνουν στα χωριά τους με σκοπό να εργαστούν για την εξύψωση του Εθνικού φρονήματος των συμπατριωτών τους αφ' ενός και αφ' ετέρου για την απελευθέρωση της πατρίδος των.

Οι Αξιωματικοί αυτοί, όλως αυτοβούλως, άρχισαν με πίστη το δύσκολο έργο των. Εμύησαν στην απελευθερωτική των κίνηση τους περισσοτέρους εκ των Αξιωματικών της Παρνασσίδος και Δωρίδος και οργάνωσαν επαναστατικώς τα χωριά και τις πόλεις της περιοχής.

Προς τούτο μύησαν στην απελευθερωτική των Οργάνωση, την οποία ονάμασαν Ε.Α.Σ (Ελληνικός Απελευθερωτικός Στρατός), τους πολεμιστές της Αλβανίας και των Μακεδονικών φρουρίων και γενικά πολίτες εθνικόφρονες αδιακρίτως πολιτικών πεποιθήσεων, πρόθυμους να εργαστούν και να αγωνιστούν για ένα τόσο σοβαρό σκοπό. Έτσι συνεκρότησαν σε κάθε χωριό μαχητικές ομάδες οι οποίες ήταν έτοιμες ανα πάσα στιγμή να αναλάβουν δράση.

Παράλληλα κατά την ίδια περίοδο άρχισε να εμφανίζεται και η οργάνωση Ε.Α.Μ, υπό το προσωπείο πατριωτικών σκοπών και επιδιώξεων. Το Ε.Α.Μ ιδρύθη κατά το τέλος Σεπτεμβρίου 1941 από το Κ.Κ.Ε πλήν όμως τα πρόσωπα τα οποία πρωτοστατούσαν δεν ενέπνεαν ουδεμία εμπιστοσύνη στο λαό της περιοχής, καθ' όσον ήταν ή γνωστοί κομμουνιστές ή λυστοφυγόδικοι. Επί πλέον το ΚΚΕ προσπάθησε από τις πρώτες ημέρες της κατοχής να συκοφαντίση τους μόνιμους Αξιωματικούς, ότι δήθεν πρόδωσαν τον αγώνα στην Αλβανία κλπ.με σκοπό να αποξενώση αυτούς από τον λαό.

Τον Ιανουάριο του 1942 συνελήφθη απο τους Ιταλούς, λόγω της εθνικής του δράσης, ο εκ Τριταίας Λοχαγός Πυρ/κου Ευθύμιος Δεδούσης και εκλείσθη στην φυλακή, όπου υπέστη μαρτυρικά βασανιστήρια για να αποκαλύψη τα του Κινήματος Εθνικής Αντιστάσεως στην παρνασσίδα. Κατεδικάσθη εις τριετή φυλάκιση και ενεκλείσθη στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως της Λάρισας, όπου παρέμεινε ένα έτος.(1)

ΣΥΝΔΕΣΗ ΨΑΡΡΟΥ ΜΕ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΥΣ ΤΗΣ ΡΟΥΜΕΛΗΣ (ΜΑΪΟΣ 1942)

Αυτή ήταν η κατάσταση στην Ρούμελη, όταν τις πρώτες μέρες του Μαϊου 1942 έφτασε στην Παρνασσίδα προερχόμενος από την Αθήνα ο έφεδρος Υπολοχαγός Πζκου Μήταλας Ανδρέας, ριψοκίνδυνος και λαμπρός πατριώτης, καταγόμενος εκ Προσηλίου, ως απεσταλμένος του διαμένοντος τότε στην Αθήνα Συνταγματάρχου Ψαρρού. Ο εν λόγω Υπολ/γος έσπευσε αμέσως προς συνάντηση των τριών ανωτέρω Αξιωματικών Παρνασσίδας, η φήμη της δράσης των οποίων είχε φτάσει μέχρι την Αθήνα. Η συνάντηση έγινε στο χωριό Αγ. Ευθυμία, όπου ο Υπολ/γος Μήταλας ανακοίνωσε ότι είχε εντολή απο τον Συντ/ρχη Ψαρρό να λάβει επαφή και να τους προτείνη συνεργασία υπό τας διαταγάς του.

Οι τρείς ανωτέρω Αξ/κοι δέχτηκαν προθύμως να συνεργαστούν με τον Συντ/χη Ψαρρό, αρίστου Έλληνος αξ/κου και γνωστού πατριώτου. Αυτοί αποτέλεσαν την Πρώτη Τοπική Επιτροπή του Αγώνα στην Ρούμελη και τον αρχικό πυρήνα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων και καθόρισαν το πρόγραμμα εργασίας των και τους επιδιωκομένους σκοπούς των, οι οποίοι ήταν οι κάτωθι:

α) Σκοπός Αγώνα: Καθαρός Εθνικός και Απελευθερωτικός.
β) Μύηση περισσοτέρων κατά το δυνατό μαχητών.
γ) Εξοπλισμός δι' υλικών τα οποία θα ερρίπτοντο από τους Συμμάχους με αεροπλάνα στην Γκιώνα.
δ) Παρακολούθηση των κατακτητών και συλλογή πληροφοριών.
ε) Ανάληψη αποστολών κατά του κατακτητού, ανατιθεμένων υπό του στρατηγείου Μέσης Ανατολής.

ΟΥΔΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΧΡΩΜΑΤΙΣΜΟΣ ΘΑ ΕΔΙΔΕΤΟ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ, ΟΥΔΕΜΙΑ ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Η ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΗΣ ΦΥΣΕΩΣ ΘΑ ΑΝΕΛΑΜΒΑΝΑΝ ΟΙ ΑΞ/ΚΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΤΑΡΤΕΣ ΕΝΑΝΤΙ ΟΙΑΣΔΗΠΟΤΕ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΣ.

Μετά τον καθορισμό των λεπτομερειών ο Υπ/γος Μήταλας ανεχώρησε για Αθήνα κομίζων την πρώτη έκθεση, την οποία συνέταξαν οι τρείς πρωτεργάτες του αγώνος του 5/42 Συντ. Ευζώνων, περί των κινήσεων και δυνάμεων του εχθρού. Ετονίζετο ιδιαιτέρως η επιτακτική ανάγκη ρίψης όπλων στη περιοχή της Γκιώνας, για να πλαισιωθή ο πρώτος ένοπλος πυρήνας ανταρτών.
Κατόπιν τούτου ο Συντ/χης Ψαρρός ανέλαβε να ενημερώση το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής , περί της οργανώσεως στην Ρούμελη. Η πρώτη αυτή ένοπλη ομάδα της Γκιώνας που συνεκροτήθη στις αρχές του 1942 είχε τα κάτωθι μέλη:

Χρήστο Βαρβάτο
Λουκά Καϊμάρα ή Παλάτζα (2)
Νικόλαο Κυριαζή (2)
Ι. Γκιούλος
Ευστάθιο Παληβίδα
Αθανάσιο Μαμαρέλη
Νικόλαο Κοκκόρη
Ευθ. Διαβολή κλπ.

Οι αγνοί και ανιδιοτελείς αυτοί Ρουμελιώτες με την επιβλητική των παράσταση και στολή ( τσολιάδες πλήρως αρματωμένοι) απεδείχθησαν ήρωες πραγματικοί και υπήρξαν σύμβολο του υπέρ των όλων αγώνος. Η εμφάνιση της πρώτης ανταρτικής ομάδος, η οποία έφερε επί των πηλικίων το διακριτικό Ε.Α.Σ, προξένησε ρίγη χαράς και υπερηφάνειας στο λαό της Ρούμελης. Η ομάδα αυτή εκτελούσε εντολές της τριμελούς επιτροπής, π.χ συλλήψεις προδοτών, τιμωρία κλεφτών, διαφύλαξη Άγγλων, αποστολές συνδέσμου, κλπ.

Κατά το τέλος Μαϊου επέστρεψε απο την Αθήνα ο Ανδρέας Μήταλας με την πληροφορία, ότι αεροπλάνα επρόκειτο να ρίψουν υλικά στη Γκιώνα. Πράγματι έριψαν λίγα εφόδια τα οποία διεσκορπίσθησαν στα χωριά και στις κορφές και στις χαράδρες. Αυτά τα διήρπασαν οι ληστοφυγόδικοι Καραλίβανος, Μπάφας, Πολύχρονος κ.α., οι οποίοι καθωδηγούντο απο έναν ΕΑΜίτη δικηγόρο , ονόματι Σεφεριάδη, ο οποίος παρουσιαζόταν ως σύνδεσμος του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής. Αποτέλεσμα των ρίψεων αυτών ήταν η αυστηρότερη παρακολούθηση των Αξ/κων της περιοχής υπό πρακτόρων του εχθρού( Ιταλοί μεταμφιεσμένοι σε μαυραγορίτες και κυνηγούς, οι οποίοι εξουδετερώθησαν αργότερα).

Σημειώσεις:
(1) = Ο λαμπρός αυτός πατριώτης δραπέτευσε τον Μάιο του 1943 και τον Αύγουστο του ιδίου έτους ενετάχθη στο 5/42. To 1946 εξελέγη βουλευτής Φθιωτιδοφωκίδος, το δε 1947 εγκατέλειψε τη Βουλή και συνεκρότησε Απόσπασμα κυρίως εκ συμπολεμιστών του, με το οποίο έδρασε εναντίον των κομμουνιστοσυμμοριτών. Τον Απρίλιο του 1947 έπεσε ηρωικώς μαχόμενος στην ορεινή Δωρίδα. Η πατρίδα τον ετίμησε με ανέγερση προτομής του στην Ιτέα και χορήγησε σύνταξη Βουλευτού στην οικογένειά του.
(2) =Τα δύο αυτά παλληκάρια της Ρούμελης συνεχίζοντα τον αντικομουνιστικό αγώνα έγιναν ολοκαύτωμα τούτου. Συγκεκριμένα ο μεν Λ. ΚαΪμάρας συλληφθείς αιχμάλωτος στο χωριό Βουνιχώρα το 1947, εσφάγη από τους κομμουνιστοσυμμορίτες στο νεκροταφείο του χωριού. Ο δε Ν. Κυριαζής την ίδια μέρα , εκάει ζωντανός όταν οι κομμουνιστοσυμμορίτες έβαλαν φωτιά στο σπίτι που κρυβόταν.

 

ΠΗΓΗ : 5/42 Σ Ε

Ο ΔΟΛΙΟΣ AΦΟΠΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η 1η ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΟΥ 5/42 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΕΥΖΩΝΩΝ ΤΟΥ ΣΧΟΥ ΔΗΜ. ΨΑΡΡΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΛΑΣ ΕΙΣ ΣΤΡΩΜΗΝ ΓΚΙΩΝΑΣ

  (13-14 ΜΑΪΟΥ 1943)

Το Σύνταγμα την 1ην Μαϊου μεταστάθμευσεν εις θέσιν Καψίτσα, δυτικώς του χωριού Σιγδίτσα. Εις την περιοχήν ταύτην εδέχθη μίαν ρίψην υλικών και η δύναμίς του ηυξήθη εις 180 άνδρας. 

Οι Ιταλοί διάδωσαν, ότι κατά τας 20 Μαϊου θα ενεργήσουν εκκαθαριστικάς επιχειρήσεις προς τον Παρνασσόν και Γκιώνα. 

Κατόπιν τούτου εις σύσκεψιν του Συν/ρχου Ψαρρού - ΕΛΑΣ - Άγγλου Ταγ/ρχου Τζεφ κατενεμήσθησαν οι τομείς δράσεως και αντιμετωπίσεως του κατακτητού.

Το Συν/γμα ανελάμβανε την διαφύλαξιν του δρομολογίου από το χωρίον Καλοσκοπήν μέχρι την Στρώμην. 
Η Στρώμη ωρίσθη ως έδρα του Συν/τος , καίτοι η εν λόγω αποστολή εις πολλούς αξκους εδημιούργησε υπονοίας, παρα ταύτα, κατόπιν επιμονής του άγγλου συνδέσμου Τζεφ και διότι ο Συν/ρχης Ψαρρός εθεώρει τους αρχηγούς του ΕΛΑΣ ωσάν τον εαυτόν του, το σύνταγμα συνεμορφώθη και την 4ην Μαϊου εγκατεστάθη εν επισταθμεία εις Στρώμην, κειμένην επί των Β. υπορειών της Γκιώνας και εντός χαράδρας. 
Εκεί μετέφερεν όλους τους εφοδιασμούς του και τα πυρομαχικά του.

Ο ΕΛΑΣ, με πρόφαση τας επιχειρήσεις των Ιταλών συνεγκέντρωσε εις περιοχήν Μαυρολιθαριού τα αρχηγεία Αττικής, Δωρίδος, Λοκρίδος κλπ., δυνάμεως 800 ανδρών, δηλ. όσους αντάρτας είχε εις Στερεάν και Θεσσαλίαν.  Οι Άγγλοι την 10ην Μαϊου 1943 ενίσχυσαν δια μιας ακόμη ρίψεως το Συντ/γμα και η δύναμις ηυξήθη εις 210 άνδρας.  Την 11ην Μαϊου ο Τζεφ έδωσεν εντολήν εις το Συν/γμα (εκτελών δήθεν διαταγή του Στρατηγείου Μ. Ανατολής) να παραδώση οπλισμόν 100 ανδρών εις το ΕΛΑΣ, το οποίον θα αντικαθίστα εις προσεχήν ρίψην, δια να χρησιμοποιηθή ούτως επι τας επικειμένας επιχειρήσεις κατά των Ιταλών και ιδίως εις δολιοφθοράς της σιδηροδρομικής γραμμής Αθηνών-Θεσσαλονίκης, αι οποίαι επρόκειτο να γίνουν τας επομένας ημέρας κατόπιν εντολής του Στρατηγείου Μ. Ανατολής.
Ο Δ/κτης του Συν/τος, μολονότι οι Αξκοί του δεν έβλεπαν με καλό μάτι τας συγκεντρώσεις του ΕΛΑΣ και του επρότειναν να μετασταθμεύσουν εις άλλην περιοχήν και να μην παραδώσουν τον οπλισμό, εξετέλεσε τη δήθεν διαταγήν του Στρ. Μ. Ανατολής και παρέδωσε τον οπλισμόν τούτων εις τον ΕΛΑΣ.  Τοιαύτη ήτο η αγαθη προαίρεσις του Ψαρρού και η καλή του διάθεσιν προς συνεργασίαν. 
 Ο Συν/ρχης είχε την γνώμην ότι το Συν/γμα, ως υπαγόμενον εις το Στρ. Μ. Ανατολής, θα ήτο σεβαστόν εις τον ΕΛΑΣ και ότι επιπλέον δεν συνέφερεν εις τον απελευθερωτικόν αγώναν να διαλυθή το 5/42 Σ.Ε.

Το απόγευμα της 13ης Μαϊου εισήλθον θριαμβευτικώς εις την Στρώμην ο Άρης με τους καπεταναίους των Αρχηγείων του έφιπποι, (Μπελής, Ορέστης, Νικηφόρος,κλπ.), γενόμενοι ενθουσιωδώς δεκτοί υπό των Εαμιτών κατοίκων του χωριού.  Επεσκέφθησαν τον Δ/την του Συντ/τος, ο οποίος τους υπεδέχθη φιλικώς και τους εφιλοξένησεν. Ως αποτέλεσμα ιδίας συσκέψεως Ψαρρού και Άρη ανεκοινώθη ότι η συμφωνία είναι πλήρης και ότι η συνεργασία μελλοντικώς θα ήτο απόλυτος.  Απεφασίσθη μάλιστα όπως την επομένην αναχωρήσουν Αξκοί των δύο οργανώσεων διά την αναγνώρισην της σιδηροδρομικής γραμμής Αθηνών- Θεσσαλονίκης.  Το Συν/γμα ευρίσκετο το εσπέρας της ιδίας ημέρας εις την εξής κατάστασιν:
Τα τμήματα Κούτρα, Καϊμάρα και Μήταλα, δυνάμεως 100 ανδρών, ευρίσκοντο εν καταυλισμό εις το αεροδρόμιον υποδοχής υλικών, μεταξύ των χωρίων Στρώμης και Πανουργιάς , όπου είχον πέσει προ ολιγων ημερών ορισμένα υλικά, εκ λάθους του αεροπόρου ερρίφθησαν εις το χωρίον Ανατολή και παρελήφθησαν υπό του ΕΛΑΣ.
Το υπόλοιπον της δυνάμεως του Συν/τος, ήτοι Επιτελείον, τμήματα Ντούρου, Καραδήμα, κλπ. μετά των εφοδιασμών του, ευρίσκετο εις το χωρίον Στρώμην, με τους άνδρας κατανεμημένους εις διάφορα καταλύματα.
Ο Ψαρρός μετά του Επιτελείου του είχε εγκατασταθή εις την οικίαν του Αντ/ρχου Παπανικολάου, εξαιρετικού πατριώτου και καλού ηγήτορος.  Τα τμήματα του ΕΛΑΣ ήσαν εγκατεστημένα εις τα γειτονικά χωριά Μαυρολιθάρι και Καλοσκοπή.  Ο Συν/ρχης Ψαρρός, μετά τας γενομένας κατά το απόγευμα της 13ης Μαϊου συζητήσεις περί συνεργασίας μετά των Αρχηγών του ΕΛΑΣ εν μέσω ατμοσφαίρας εγκαρδιότητος και φιλικών εκδηλώσεων, ουδέν υποψιάσθη περί των εχθρικών διαθέσεων τούτων.

Ο Άρης αφού δια δόλου επληροφορήθη το σύνθημα-παρασύνθημα του 5/42 Σ.Ε, δια να εισέλθη δήθεν μικρόν τμήμα προς ανάπαυσιν κατά την νύκταν, εκινητοποίησεν, ευθύς ως ενύκτωσεν, όλα τα τμήματα του ΕΛΑΣ από όλας τα κατευθύνσεις προς Στρώμην και την εκύκλωσαν.
Ο ίδιος ο Άρης συνοδευόμενος υπό ισχυράς δυνάμεως, εισήλθε την νύκτα εντός του χωριού και αφού εκύκλωσεν τον σταθμό διοικήσεως του Συντ/τος εζήτησε τελεσιγραφικώς από τον Ψαρρόν όπως διαλύση το 5/42 Σ.Ε, εντός 3 ωρών και παραδώση τον οπλισμό εις τον ΕΛΑΣ.  Του ανακοίνωσε δε ότι ήτο κυκλωμένος από παντού και ότι τα εκτός του χωριού τμήματα του είχον αφοπλισθή. 
Εν εναντία περιπτώση τον απείλησε ότι << θα εκοκκiνιζαν τα νερa του Μoρνου απo την σφαγhν>> .

Ο Συν/ρχης Ψαρρός έμεινεν κατάπληκτος από την σατανικήν αυτήν πλεκτάνην του ΕΛΑΣ.  Τα γεγονότα εξελίσσονται τώρα υπό δραματικάς συνθήκας.  Είναι αποφασισμένος να αποφύγη την αιματοχυσία διότι, ως ετόνιζε πάντοτε, δεν θέλει να χυθή ούτε μία σταγόνα αδελφικού αίματος.  Καλεί τους παρόντας Αξκους εις ιδιαιτέραν σύσκεψιν και με συγκίνησιν τους ανακοινώνει τα διαδραματισθέντα, τους εξορκίζει και τους καλεί να πειθαρχήσουν εις τας διαταγάς του. Όλοι συμφωνούν δια την αυτοδιάλυσιν του Συντάγματος και ζητούν να επιστρέψουν ελεύθεροι εις τα χωρία των.  Ο Άρης δέχεται τούτο και ζητεί από τον Ψαρρόν "να υπογράψη δήλωσιν, ότι αν δεν προσχωρήση εις τον ΕΛΑΣ δεν πρόκειται να αναμιχθή εκ νέου εις τον απελευθερωτικόν αγώνα".  Ο Ψαρρός αρνείται να υπογράψη την δήλωσιν και ο Άρης τον οδηγεί αιχμάλωτον εις Μαυρολιθάρι μαζύ με τον Ταγματάρχην Λαγγουράνην Κ.

Την πρωϊαν της 14 Μαϊου 1943 έπαυσε πλέον να κυματίζει η γαλανόλευκος και δοξασμένη σημαία του 5/42 εις τα ελεύθερα βουνά της Γκιώνας.  Τα τμήματα του ΕΛΑΣ αφόπλισαν τους εντός της Στρώμης άνδρας του Ψαρρού και ελεηλάτησαν τους εφοδιασμούς του Συντάγματος.  Το τμήμα Ντούρου με αρκετούς ενόπλους διέφυγε τον αφοπλισμόν και εκινήθη δια μέσω ατραπών προς Νότιον Γκιώνα.
Εκ των Αξκων του Συν/τος ουδείς προσεχώρησεν εις τον ΕΛΑΣ, πλήν του Ανθ/γου Γεωργιάδη, ο οποίος βραδύτερον εξειλίχθη εις φανατικόν ηγετικόν στέλεχος τούτου, προαχθείς μάλιστα μέχρι του βαθμού του Ταξιάρχου.  Εκ των ανταρτών, προσεχώρησαν εις τον ΕΛΑΣ ελάχιστοι (3-4), οι οποίοι κατήγοντο από μεμακρυσμένας περιοχάς.

Ο Άγγλος σύνδεσμος του 5/42 Συν/τος, Ταγ/ρχης Τζεφ, μετά της συνοδείας του, ετέθη υπό περιορισμόν εις Στρώμην από τον Βελουχιώτην.  Τα τμήματα του 5/42, τα οποία ηταν στρατοπεδευμένα εις το οροπέδιον άνωθεν της Στρώμης, το οποίον εχρησιμοποιείτο ως αεροδρόμιον, αγνοούσαν εντελώς τα διαδραματισθέντα εντος της Στρώμης.  Κατά τα ξημερώματα παρουσιάσθη εις το αεροδρόμιον, ομάς εκ 15 ανδρών του ΕΛΑΣ με εντολήν του Άρη να αφοπλίση τους άνδρας του 5/42.  Ούτοι συνελήφθησαν και απεπέμφθησαν υπό των Αξκων με την σύστασιν, όπως έλθη ο αρχηγός των να πάρη τα όπλα του 5/42.
Μετ' ολίγον κατεύθασεν υπό συνοδείαν ο μόνιμος Ανθ/γος Γεωργιάδης του Συν/τος διαβιβάζων διαταγήν του Συν/χου Ψαρρού, όπως κατέλθουν οι Αξκοί Κούτρας και Μήταλας δια να λάβουν διαταγάς εν τω μεταξύ δε να αποφευχθή κάθε ρήξις με τον ΕΛΑΣ.
Προς τουτο κατήλθε ο Λγος Κούτρας, ενώ οι Υπολοχαγοί Καϊμάρας και Μήταλας μετεκίνησαν τα τμήματα προς Γκιώναν και κατέλαβον δεσπόζον ύψωμα εν εναμονή επιστροφής του Κούτρα. Ούτος επέστρεψεν μετά 2ωρον συνοδευόμενος υπό του πολιτικού καθοδηγητού του ΕΛΑΣ Πλάτωνος και ακολουθούμενος υπό σοβαρού τμήματος του ΕΛΑΣ, το οποίον εκινείτο κυκλωτικώς.  Ο Υπολ/γος Καϊμάρας ηπείλησεν ότι θα κάμη χρήσιν των όπλων εάν δεν κρατηθούν τα τμήματα του ΕΛΑΣ εις μεγάλην απόστασην, το οποίον και έγινε.

Παραταύτα όλα τα τμήματα του ΕΛΑΣ, κινηθέντα από Πανουργιάς και Καλοσκοπής, κατέλαβον τα υπερκείμενα υψώματα της Γκιώνας και ήρχισαν να βάλλουν κατά των τμημάτων του 5/42, τα οποία ηναγκάσθησαν να κάνουν χρήσιν πυρών, να διασπάσουν τον εχθρικών κλοιόν και να τραπούν προς τα λημέρια της Ν. Γκιώνας, πλην του τμήματος Κούτρα, το οποίο συνεμορφώθη προς την δ/γην του Ψαρρού.

Οι διαφυγόντες ήσαν οι μόνοι, οι οποίοι δεν έζησαν το δράμα της Στρώμης.  Το τμήμα Κούτρα μετά των Αξκων κατήλθεν εις Στρώμην, όπου παρέδωσε τον οπλισμό του, όπως έγινε και με τους άλλους την πρωϊαν της ίδιας ημέρας.  Ο Υπολ/γος Μήταλας δεν θέλησε να συμμορφωθή με την εντολήν του Ψαρρού και καθ' οδόν διέφυγε προς Σιγδίτσαν.
Εν τω μεταξύ ο άγγλος σύνδεσμος του 5/42 ΣΕ. Ταγ/ρχης Τζεφ ανέφερε τα του αφοπλισμού της Στρώμης εις τον αρχηγόν της Αγγλικής αποστολής , Ταξίαρχον Έντυ Μάγιερς, ο οποίος έφθασεν εσπευσμένως την επομένην εις Μαυρολιθάρι, όπου συνήντησεν τον Άρην εις την οικίαν, εις την οποίαν εκρατείτο υπό τούτου αιχμάλωτος ο Ψαρρός με τον Λαγγουράνην.

Εις Μαυρολιθάρι ο Μάγιερς απευθυνόμενος προς τον Άρην τον ερώτησε, με ποιό δικαίωμα αφώπλισε το 5/42 και κρατεί αιχμάλωτον τον Ψαρρόν.  Αυτός απάντησε ότι είχε λάβει ρητήν διαταγήν από το Κ.Ε του ΕΑΜ, "Να μην υπάρχει στη Ρούμελη καμμιά άλλη Εθνική Ομάδα εκτός από τον ΕΛΑΣ".  Εν συνεχεία απήτησε από τον Άρη να απολύση τον Ψαρρόν, αλλ' ούτος απήντησεν ότι δεν ήτο εξουσιοδοτημένος προς τούτο.  Μετά ταύτα έλαβε μέρος η κάτωθι διαλογική και έντονος συζήτησις μεταξύ Έντυ και Άρη, παρουσία του Ψαρρού η οποία θα παραμείνη ιστορική, διότι το δράμα της Στρώμης υπήρξεν η απαρχή μιάς μεγάλης Εθνικής Τραγωδίας.
Ο Ταξίαρχος Έντυ διεμαρτυρήθη προς τον Άρην εντονότατα εξ ονόματος του Στρατηγείου Μ. Ανατολής δια την διάλυσιν του 5/42 Συν/τος ειπών επί λέξει:

ENTY : Η πράξις αύτη του ΕΛΑΣ είναι εχθρική και στρέφεται κατά του Συμμαχικού Στρατηγείου Μ. Ανατολής, διότι το 5/42 είναι σύμμαχον τμήμα συγκροτηθέν κατόπιν εντολής τούτου.
ΑΡΗΣ : Και ο ΕΛΑΣ είναι σύμμαχος του Στρατού της Μ. Ανατολής
ΕΝΤΥ : Συμφωνώ, αλλά αυτό που εκάματε αποτελεί εχθρικήν πράξιν και θα επιβραδύνη κατά πολυ την απελευθέρωσιν της Ελλάδος.
ΑΡΗΣ : Aυτό αφορά ημάς. Σας παρακαλώ να μην αναμειγνύεσθε εις τα εσωτερικά ζητήματα της χώρας.

ΨΑΡΡΟΣ : (π ρ ο φ η τ ι κ ό τ α τ α) ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΕΚΑΜΑΤΕ ΕΙΝΑΙ Η ΑΡΧΗ ΕΝΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΝΑΙ ΜΕΓΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΝ ΣΦΑΛΜΑ, ΘΑ ΣΑΣ ΣΤΟΙΧΙΣΕΙ ΠΟΛΥ ΚΑΙ ΘΑ ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΠΑΛΙΝ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ.

Περισσότερα για τους αγώνες και τη Δράση του 5/42 ΣΕ στο Σύνδεσμο 5/42 ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΕΥΖΩΝΩΝ

Μάχη στο Χάνι τῆς Γραβιᾶς της Ἐπαρχίας Παρνασσίδος του Νομού Φωκίδος (8 Μαΐου 1821)

Η στρατιωτική ιδιοφυΐα του Οδυσσέα Ανδρούτσου – Οι 117 γενναίοι Έλληνες που αντιμετώπισαν 9.000 αντιπάλους-Η τουρκική πανωλεθρία – Οι συνέπειες της ελληνικής νίκης στη Γραβιά.

Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΣ

Γιος του περίφημου κλεφταρματολού της Ρούμελης Ανδρούτσου, ο οποίος σκοτώθηκε από τους Τούρκους στην Κωνσταντινούπολη το 1798, είχε γεννηθεί το 1790, πιθανότατα στην Πρέβεζα. Ήταν αδελφοποιτός με τον Αλή Πασά, ο οποίος τον είχε υπό την προστασία του και του έδωσε το αρματολίκι της Λειβαδιάς, ουσιαστικά ολόκληρη την Ανατολική Στερεά.
Όταν ο Αλή Πασάς, πολιορκήθηκε από τα σουλτανικά στρατεύματα, ο Ανδρούτσος έσπευσε να τον βοηθήσει. Βλέποντας όμως ότι το τέλος του Αλή πλησιάζει, μαζί με 1.500 Έλληνες, εγκατέλειψαν την πολιορκημένη πόλη, με πρόσχημα ότι θα επιτεθούν στους πολιορκητές. Από τα Γιάννενα, πήγε στους Παξούς. Από εκεί στην Πάτρα, στη συνέχεια σε μια μονή κοντά στο Γαλαξίδι, όπου κρυβόταν και στις αρχές Μαΐου 1821, έφτασε στο Χάνι της Γραβιάς, που απείχε 5 ώρες από τα Σάλωνα (Άμφισσα). 

Μαζί του ήταν το πρωτοπαλίκαρό του Ιωάννης Γκούρας. Σε λίγες μέρες, έφτασαν στη Γραβιά κι ο Δυοβουνιώτης με τον Πανουργία. Ο Γκούρας, κατευθύνθηκε στα Σάλωνα όπου σκότωσε όλους τους Τούρκους μπέηδες.
Να σημειώσουμε ότι ο Ομέρ Βρυώνης, ο οποίος γνώριζε άπταιστα ελληνικά, ήταν παλιός γνώριμος και φίλος του Οδυσσέα Ανδρούτσου.


Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΟΜΕΡ ΒΡΥΩΝΗ ΣΤΟΝ ΟΔΥΣΣΕΑ ΑΝΡΟΥΤΣΟ – Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΝΑ ΔΟΘΕΙ Η ΜΑΧΗ ΣΤΗ ΓΡΑΒΙΑ - <<Ο ΠΑΡΑΞΕΝΟΣ>> ΧΟΡΟΣ .

Ο Ομέρ Βρυώνης πίστευε ότι θα μπορέσει να προσεταιριστεί τον Ανδρούτσο. Γι' αυτό, όταν πληροφορήθηκε ότι βρίσκεται στη Στερεά Ελλάδα, του έστειλε επιστολή με την οποία ζητούσε να συμπράξει μαζί του και ως αντάλλαγμα, του πρόσφερε την οπλαρχηγία όλης της Ανατολικής Στερεάς.

Ως τόπος συνάντησης, ορίστηκε το χάνι της Γραβιάς.
Αυτός άλλωστε ήταν και ο λόγος που ο Ανδρούτσος βρέθηκε εκεί, όπως γράψαμε παραπάνω.
Μόνο που τον Ομέρ Βρυώνη, τον περίμεναν στη Γραβιά ιδιαίτερα δυσάρεστες εκπλήξεις…
Στο χάνι της Γραβιάς, πραγματοποιήθηκε συμβούλιο των οπλαρχηγών. Από την επιστολή του Ομέρ Βρυώνη στον Ανδρούτσο, διαφαινόταν ότι ο Τουρκαλβανός στρατηγός θα έφευγε από τη Λαμία και θα κατευθυνόταν προς το Γαλαξίδι και από εκεί, με πλοία, θα μετέβαινε στην Πελοπόννησο, καθώς θεωρούσε ότι αν πήγαινε στον Μοριά μέσω Ισθμού, στη διαδρομή θα είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα, στις στενές και δύσβατες διαβάσεις που θα ακολουθούσε.
Στο συμβούλιο, ο Ανδρούτσος επέμεινε να αμυνθούν στο Χάνι, ενώ ο Δυοβουνιώτης με τον Πανουργιά διαφωνούσαν και ήθελαν να αμυνθούν δεξιά και αριστερά απ' αυτό. Οι Έλληνες ήταν 1.300, ενώ ο Ομέρ Βρυώνης είχε στη διάθεσή του περισσότερους από 9.000 άνδρες.
Ο Ανδρούτσος ήθελε να αμυνθούν στο χάνι, γιατί οι αντίπαλοι θα ήταν ακάλυπτοι και θα δεχόταν πυρά κατά μέτωπο. Βέβαια, υπήρχε ο κίνδυνος επειδή το χάνι ήταν πλινθόκτιστο να το γκρεμίσουν με ευκολία οι Τούρκοι.

Τελικά, ακολουθήθηκε μια μέση λύση. Ο Πανουργιάς κι ο Δυοβουνιώτης, πήραν θέση αριστερά απ' το χάνι στον δρόμο προς το βουνό Χλωμό, ενώ στα δεξιά, στη  λεγόμενη ''κρήνη του Σίντσικα'', ο έμπιστος του Ανδρούτσου Χρήστος Κοσμάς Σουλιώτης.
Ο Ανδρούτσος ανέλαβε ο ίδιος να πολεμήσει από το χάνι. Τότε έκανε κάτι εξαιρετικά ασυνήθιστο.

Μην θέλοντας να επιβληθεί σε κανέναν, αλλά ζητώντας ουσιαστικά εθελοντές – συμπολεμιστές, φώναξε : ''Παιδιά όποιος θέλει να με ακολουθήσει, ας πιαστεί στο χορό'' και άρχισε να τραγουδάει το γνωστό κλέφτικο ''Κάτω στου Βάλτου τα Χωριά''.
Πρώτος πιάστηκε δίπλα του ο Γκούρας, ακολούθησε ο πιστός του σύντροφος Τουρκαλβανός Γκίκας Μουσταφάς, ακολούθησαν οι αξιωματικοί Παπαντρέας, Τράκας, Μάρος, Βουντούνης, Γοβγίνας, Καπλάνης κ.ά. Συνολικά 117 πιάστηκαν σ' αυτό τον αλλόκοτο χορό…
Όλοι αυτοί μπήκαν στο χάνι, έκλεισαν πρόχειρα τις πόρτες και άνοιξαν πολεμίστρες. Ο έφορος Σαλώνων Αναγνώστης Κεχαγιάς, μόλις που πρόλαβε να τους μεταφέρει πολεμοφόδια, καθώς ήδη οι Τούρκοι είχαν φτάσει.

Ο Ομέρ Βρυώνης, ασχολήθηκε αρχικά με όσους βρίσκονταν έξω απ' το χάνι. Στέλνοντας ισχυρές δυνάμεις εναντίον τους, ανάγκασε τους Έλληνες να φύγουν προς τα ορεινά μέρη. Η αντίσταση που προέβαλλαν, κάμφθηκε από τους πολύ περισσότερους αριθμητικά Τούρκους.
Έτσι, έφτασε η ώρα της αλήθειας… Οδυσσέας Ανδρούτσος εναντίον Ομέρ Βρυώνη στο Χάνι της Γραβιάς!


Η ΜΕΓΑΛΗ ΜΑΧΗ – ΤΟ ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΒΑΤΕΡΛΟ

Ο Ομέρ Βρυώνης, έστειλε έναν έφιππο δερβίση (Τούρκο ιερωμένο), να επαναλάβει τις προτάσεις για σύμπραξη στον Ανδρούτσο. Ο Ανδρούτσος τον ρώτησε: ''Πού πας ωρέ Τούρκο'' ; ''Να υποτάξω ή να σφάξω απίστους'', απάντησε εκείνος. Ένας πυροβολισμός του Ανδρούτσου (ή του Γκίκα Μουσταφά σύμφωνα με άλλες πήγες) έριξε τον δερβίση νεκρό.

Οι Αλβανοί που παρακολουθούσαν τη σκηνή, όρμησαν μαινόμενοι στο χάνι. Τελικά, τα συντονισμένα πυρά των υπερασπιστών του,τους αποδεκάτισαν.
Ο Ομέρ Βρυώνης εκνευρισμένος, διέταξε νέα επίθεση, πιο οργανωμένη αυτή τη φορά, Κάποιοι από τους άντρες του, κρατούσαν και τσεκούρια για να γκρεμίσουν τους τοίχους του πανδοχείου. Νέα σκληρή μάχη, αμυνόμενοι ηρωικά οι Έλληνες κατάφεραν να την αναχαιτίσουν. Έξαλλος ο Ομέρ Βρυώνης, έταξε μεγάλη αμοιβή σε όποιους έμπαιναν πρώτοι στο χάνι. Ήταν νωρίς το απόγευμα όταν ξεκίνησαν νέες, ορμητικές επιθέσεις, που όμως αποκρούστηκαν. Κατά τη δύση του ήλιου, ο Ομέρ Βρυώνης βλέποντας ότι έχει χάσει πολλούς άντρες, διέταξε να φέρουν πυροβόλα από την Λαμία για να ισοπεδώσουν το χάνι.
Έβαλε φρουρούς γύρω απ' αυτό και περίμενε…
Ο ευφυής Ανδρούτσος, κατάλαβε τις προθέσεις του Αλβανού και γνώριζε ότι αν ερχόταν τα κανόνια απ' τη Λαμία αυτός και οι συμπολεμιστές του, δεν είχαν καμία τύχη. Μάλιστα τα πυρομαχικά τους, είχαν τελειώσει. Τη νύχτα, αφαιρέθηκε ένα μέρος από τους πλίνθους της ανατολικής πλευράς. Οι έξι Έλληνες νεκροί της πολύωρης μάχης, θάφτηκαν πρόχειρα σε μια γωνιά του κτιρίου. Στις 2.00 π.μ., έδωσε εντολή αναχώρησης.
Οι ηρωικοί μαχητές, περνώντας από ένα σπαρμένο χωράφι όπου υπήρχε κάλυψη και μέσα σχεδόν απ' τους Τούρκους φρουρούς που αιφνιδιάστηκαν και όταν άρχισαν να πυροβολούν ήταν αργά, έφτασαν τρέχοντας στο Χλωμό όπου συναντήθηκαν με τον Απόστολο Γουβέλη, τον Παπακώστα και τους άντρες τους.
Η μάχη στο χάνι της Γραβιάς είχε τελειώσει.
Απολογισμός: 6  Έλληνες νεκροί, όπως αναφέραμε, 300 Τούρκοι νεκροί και 600 τραυματίες.


ΤΑ ΛΑΘΗ ΤΟΥ ΟΜΕΡ ΒΡΥΩΝΗ – Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΙΚΗΣ

Ο Ομέρ Βρυώνης, έκανε μια σειρά από λάθη που αποδείχτηκαν μοιραία γι' αυτόν:
i)Υποτίμησε τις ελληνικές δυνάμεις αλλά και την ίδια την Επανάσταση που είχε ''φουντώσει'' για τα καλά, πιστεύοντας ότι είναι μια συνηθισμένη μικρή ανταρσία.
ii)Πίστεψε ότι θα έπειθε τον Ανδρούτσο να συνεργαστεί μαζί του. Δεν τον ήξερε όμως τόσο καλά όσο νόμιζε…
iii)Δεν  χρησιμοποίησe, από την αρχή το πυροβολικό στη μάχη στη Γραβιά. Αυτό ήταν και το σοβαρότερο λάθος του.
Ο Τουρκαλβανός πασάς, έκανε μέρες να συνέλθει από το ''βατερλό'' του στη Γραβιά. Αποφάσισε πρώτα να εξουδετερώσει όλους τους ''θύλακες αντίστασης'', όπως θα έλεγε ένας στρατιωτικός σήμερα, στην Ανατολική Στερεά και έπειτα να κατευθυνθεί στον Μοριά. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα στους Έλληνες, να μπορέσουν να εδραιώσουν την Επανάσταση στην Πελοπόννησο και να ξεκινήσουν τον αγώνα και στη Δυτική Στερεά, έχοντας πλέον αναπτερωμένο ηθικό.

Πολύτιμα στοιχεία για το άρθρο αυτό, αντλήσαμε από το εξαιρετικό βιβλίο του Νίκου Γιαννόπουλου ''1821, Οι Μάχες των Ελλήνων για την Ελευθερία'', εκδ. HISTORICAL QUEST,2016.

Μόλις ξέσπασε η Επανάσταση του 1821, ο Χουρσίτ πασάς, που πολιορκούσε τον Αλή πασά στα Γιάννενα, έστειλε στην Ανατολική Στερεά, ισχυρότατες στρατιωτικές δυνάμεις με επικεφαλής τον Τουρκαλβανό Ομέρ Βρυώνη και τον Κιοσέ  Μεχμέτ. Ο Ομέρ Βρυώνης, μόλις είχε διοριστεί από τον σουλτάνο πασάς του Βερατίου, καθώς τον θεωρούσε ένα από τους πλέον ικανούς στρατηγούς του. Έτσι, ήταν σίγουρος ότι θα κατέπνιγε εύκολα την επανάσταση στην Ανατολική Στερεά.

Στα μέσα Απριλίου, οι δυο στρατηγοί του σουλτάνου, πέρασαν από τη Θεσσαλία στη Στερεά και συγκρούστηκαν με τον Αθανάσιο Διάκο και τους άντρες του στην Αλαμάνα, τους οποίους όπως είναι γνωστό εξουδετέρωσαν παρά την ηρωική τους αντίσταση. Είναι επίσης γνωστό και το τραγικό τέλος του Αθανάσιου Διάκου.

Αμέσως μετά έγινε προσπάθεια να ανασυνταχθούν οι ελληνικές δυνάμεις της περιοχής της Λειβαδιάς. Νέος οπλαρχηγός ανέλαβε ο Βασίλης Μπούσγος που είχε στη διάθεσή του 1.000 άνδρες και όσους από τους άνδρες του Αθ. Διάκου σώθηκαν μετά την μάχη της Αλαμάνας. Ο Ομέρ Βρυώνης, από τη Λαμία που είχε στρατοπεδεύσει, πήγε στο Ελευθεροχώρι όπου είχαν συγκεντρωθεί και τους διέλυσε. Το ηθικό των επαναστατημένων Ελλήνων είχε αρχίσει να κλονίζεται και η Επανάσταση σε Στερεά Ελλάδα και Πελοπόννησο, κινδύνευε σοβαρά.

Πηγη: https://www.protothema.gr