24 Μαρτιου 1821 Η επανάσταση των Σαλώνων

Σαν σήμερα 24 Μαρτίου 1821κηρύσσεται η Επανάσταση για την Ανεξαρτησία, στην επαρχία των Σαλώνων (Άμφισσας).

Την Πέμπτη 24 Μαρτίου 1821, στον Προφήτη Ηλία, ο Επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας όρκισε στο Ιερό Ευαγγέλιο τον πρωτεπαναστάτη της Ρούμελης (Ανατολική, Κεντρική & Δυτική Στερεά Ελλάδα), Πανουργιά Ξηρό ή γερο-Πανουργιά (1759 ή 1767 - 1834) και τα παλληκάρια του. Όρκος τους, ο Αγώνας για την Ελευθερία.

Ο γερο - Πανουριάς και τα παλληκάρια του, μετά από τρεις ημέρες, κατόπτευσης, προετοιμασίας αλλά και δισταγμού, τελικά, εφόρμησαν για την κατάληψη της πόλης και του Κάστρου των Σάλωνων.

Οι επιχειρήσεις ξεκίνησαν τη νύχτα της 24ης προς την 25η Μαρτίου, ο Πανουργιάς δίχως να χάσει χρόνο εκίνησε την επανάσταση στην περιφέρεια των Σαλώνων κι έστειλε τον γαμπρό του και υπαρχηγό του Θανάση Μανικά, μαζί με τον Παπανδρέα από την Κουκουβίστα, να στρατολογήσουν στα Βλαχοχώρια της Δωρίδας όσους μπορούσαν να φέρουν όπλα. Τον δε ανιψιό του Γιάννη Γκούρα στο χωριό Αι-Γιώργης κοντά στα Σάλωνα, για νάρθει σε επαφή με τους Γαλαξιδιώτες, ζητώντας σύμπραξη.

Οι θαρραλέοι Γαλαξιδιώτες δέχτηκαν με ομόφωνο ενθουσιασμό το επαναστατικό κίνημα και ανακήρυξαν τον Γκούρα αρχηγό τους. Η συμμετοχή αυτή του Γαλαξιδίου είχε εξαιρετική σημασία. Δεν αύξανε μόνο το έτοιμο να κινηθεί πολεμικό σώμα του Πανουργιά, αλλά και του προσέφερε την συμβολή της θαλάσσης. Το Γαλαξίδι διέθετε 40 πλοία μεγάλα και μικρά, ικανά να εκμηδενίσουν την απειλή των τουρκικών πλοίων που ευρίσκονταν στον λιμένα της Ναυπάκτου. Εξασφαλίζετο λοιπόν η ελευθέρια του κορινθιακού κόλπου και η ανακοπή των συγκοινωνιών των τούρκων της περιφέρειας, καθώς και η επικοινωνία με τους πελοποννησίους.

Τόσο ενθουσιάστηκε ο Γκούρας που δεν περίμενε να συνεννοηθεί με τον Πανουργιά, με τους 150 μαχητές του στάθμευσε τη νύχτα στο χωριό Αι-Γιώργης απ' όπου έστειλε γράμμα στον Πανουργιά, στον Προφήτη Ηλία, δηλώνοντας την επιθυμία του να βαρέσει ταχιά τα Σάλωνα και ζητώντας άμεση βοήθεια.

Ο Πανουργιάς, γνωρίζοντας την αποφασιστικότητά του, έσπευσε να στείλει αγγελιοφόρο ζητώντας του να μην επιτεθεί έως ότου πάρει νεώτερη διαταγή του και να μην καταστρέψει από βιασύνη την επανάσταση. Ευτυχώς, ο Γκούρας συγκρατήθηκε.

«Ως η Αγία Λαύρα της Ρούμελλης εχει χαρακτηριστεί το μοναστήρι του Προφ. Ηλιού Παρνασσίδος για τον σημαντικό ρόλο του στον Αγώνα του 1821.Εκεί έκανε το ξεκίνημα της η Επανάσταση στην Ρούμελη με επικεφαλής τον Επίσκοπο Σαλώνων Ησαία και τον οπλαρχηγό Πανουργιά .Στις 24 Μαρτίου 1821 ορκίστηκαν τα παλικάρια και ύψωσαν την σημαία του Αγώνος.Τριάντα απο τους εκατό μοναχούς της μονής έπεσαν ηρωικώς μαχόμενοι κατά των Τούρκων στην μάχη της Χαλκομάτας,ένα μήνα μετά μαζί με τον Αθανάσιο Διάκο». Ζωγραφική: Ιωάννα Ξέρα. 1,20 Χ 80

Απ’ τη σελίδα: Φίλοι του Μουσείου Ελληνικής Επανάστασης στην Άμφισσα.

Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΑΜΦΙΣΣΑΣ (10 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1821)

Η απελευθέρωση τής Άμφισσας 

.

 Δημητρίου Φωτιάδη

 Τα Σάλωνα

……….Στη Ρούμελη οι προϋποθέσεις για σηκωμό στέκονταν πολύ πιο δύσκολες από το Μο­ριά. Βρισκόταν σιμά σε τέσσερεις σημαντι­κές τούρκικες βάσεις΄ Γιάννενα, Λάρισα, Βόλο, Εύ­βοια. Ήταν ευτύχημα βέβαια πως στα Γιάννενα ξακολούθαγε την αντίστασή του ο Αλήπασας. Οι στρατιωτικές όμως δυνάμεις που τον πολιορκούσαν μπορούσαν να στείλουν σημαντικά αποσπάσματα να χτυπήσουν τους επαναστάτες.

……….Αντιστάθμιζε όμως τούτη τη δυσκολία η ύπαρ­ξη μιας μαχητικής από αιώνες παράδοσης — η κλεφτουριά και τ’ αρματολίκια. Ένας στρατός σχεδόν έτοιμος, με θαυμάσια στελέχη για τον άταχτο πόλεμο­, που τόσο τον ευνοούσαν τα βουνά της Ρού­μελης.

……….Οι καπεταναίοι που πήραν μέρος στη σύσκεψη της Άγιας Μαύρας άρχισαν, αφού για λίγο λούφα­ξαν, να φτάνουν ένας ένας στα λημέρια τους. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος άφησε τη φαμελιά του στους Παξούς κι αφού πήγε στην Πάτρα για να πάρει οδη­γίες από τον Ρώσο πρόξενο Ιωάννη Βλασσόπουλο, που ήταν από τα ηγετικά στελέχη της Φιλικής Ε­ταιρίας στο Μοριά, πέρασε στη Ρούμελη. Κρίνον­τας πως η συμμετοχή των Γαλαξειδιωτών στον αγώ­να, με τα σαράντα καράβια τους, θα ήταν αποφασι­στική καθώς θα μας χάριζε στην αρχή της επανά­στασης τη θαλασσοκρατία στον Κορινθιακό κόλ­πο, τους έστειλε τούτο δω το γράμμα, ένα από τα πιο χαραχτηριστικά τού Εικοσιένα:

Αγαπητοί μου Γαλαξειδιώται,

……….Ήτανε βέβαια από το Θεό γραμμένο να δράξωμε τα άρματα μια μέρα και να χυθούμε κατεπάνω στους τυράννους μας, που τόσα χρόνια ανελεήμονα μας τυραγνεύουν. Τι τη θέλουμε, βρε αδέρφια, τούτη την πολυπικραμένη ζωή, να ζούμε αποκάτω στη σκλα­βιά και το σπαθί των Τούρκων ν’ ακονιέται εις τα κεφάλια μας; Δεν τηράτε που τίποτα δεν μας από­μεινε; Οι εκκλησιές μας γενήκανε τζαμιά και αχούρια των Τούρκων.

 ……….Κανένας δεν μπορεί να πη πως τάχα έχει τίποτε εδικό του, γιατί το ταχύ βρίσκεται φτωχός σα διακονιάρης στη στράτα. Η φαμελιές μας και τα παιδιά μας είναι στα χέρια και στη διάκρισι των Τούρ­κων. Τίποτα, αδέρφια, δεν μας έμεινε. Δεν είναι πρέπον να σταυρώσουμε τα χέρια και να τηράμε τον ουρανό. Ο Θεός μας έδωσε χέρια, γνώσι και νου. Ας ρωτήσουμε την καρδιά μας και ό,τι μας απανταχαίνει ας το βάλωμε γρήγορα σε πράξιν και ας είμεθα, αδέρφια, βέβαιοι το πως ο Χριστός μας ο πολυαγαπημένος θα βάλη το χέρι απάνω μας. Ό,τι θα κάμωμε, πρέποντας είναι να το κάμωμεν μια ώρα αρχήτερα, γιατί ύστερα θα χτυπάμε το κεφάλι μας.

 ……….Τώρα η Τουρκία είναι μπερδεμένη σε πολέμους και δεν έχει ασκέρια να στείλη κατεπάνω μας. Ας ωφεληθώμεν από την περίστασι, όπου ο Θεός ακούοντας τα δίκαια παράπονα μας έστειλε δια ελόγου μας. Μια ώρα πρέποντας είναι να ξεσπάση αυτό το μαράζι, όπου μας τρώγει την καρδιά. Στα άρματα, αδέρφια, ή να ξεσκλαβωθούμε, ή να πεθάνουμε. Και βέβαια καλύ­τερο θάνατο δεν μπορεί να προτιμήση κάθε Χριστιανός και Έλληνας.

……….Εγώ, καθώς το γνωρίζετε καλότατα, αγαπητοί μου Γαλαξειδιώται, εμπορώ να ζήσω βασιλικά, με πλούτη, τιμές και δόξες. Οι Τούρκοι ό,τι και αν ζητήσω μου το δίνουνε παρακαλώντας. Γιατί το σπαθί τού Οδυσσέα δεν χορατεύει. Έπειτα κοντά στα άλλα ενθυμούνται τον πατέρα μου, που τους εζεμάτισε. Μα σας λέγω την πάσαν αλήθειαν, αδέρφια. Δεν θέλω εγώ μο­νάχα να καλοπερνώ και το γένος μου να βογκά στη σκλαβιά. Μου καίγεται η καρδιά μου σα βλέπω και συλλογιούμαι πως ακόμα οι Τούρκοι μας τυραγνεύουν.

 ……….Από το Μωρηά μου στείλανε γράμματα πως είναι τα πάντα έτοιμα. Εγώ είμαι στο ποδάρι με τα παλληκάρια μου. Μα θέλω πρώτα να είμαι βέβαιος το πως θα με ακολουθήσετε και σεις. Αν εσείς κάμετε αρχή από τη μια μεριά, κι εγώ από την άλλη, θα σηκωθή όλη η Ρούμελη. Γιατί ο κόσμος φοβάται. Μα σαν ίδη ελόγου σας, που έχετε τα καράβια και ξέρετε καλύτερα τα πράγματα το πως σηκώνετε το μπαϊράκι, θενά τελειώση ότι καλύτερο το πράγμα.

 ……….Περιμένω απόκρισι με τον ίδιο που φέρνει το γράμ­μα μου. Τη μπαρούτη και τα βόλια τα έλαβα και τα εμοίρασα. Να με οικονομήσετε και στουρνάρια και αν σας περισσεύη και άλλη μπαρούτη να μου στείλετε, γιατί θα την δώσω στους Πατρατσικιώτας. Τού Πανουριά τα λόγια μην τα πολυακούτε. Είναι φοβιτσιάρης. Μα σαν το σηκώσωμε εμείς, αλλέως δεν μπορεί να πράξη πάρεξ να έρθη με το μέρος μας.

……….Αύριο το βράδυ να έρθη ένας στο μοναστήρι και θα εύρη τον Γκούραν για να μιλήση σαν να ήμουνα εγώ ο ίδιος. Τον Γκούρα να τον αγαπάτε. Είναι παιδί δικό μας και καλό παλληκάρι.

……….Χαιρετίσματα σ’ όλους πέρα και πέρα. Σας χαι­ρετώ και σας γλυκοφιλώ.

22 Μαρτίου 1821.

Ο αγαπητός σας Οδυσσέας Ανδρούτσος

……….Κι όμως στο πραγματικά έξοχο αυτό γράμμα έκα­νε ο Ανδρούτσος δυο λαθεμένες εκτιμήσεις. Η μια για τον Γκούρα, που έπειτα από λίγα χρόνια θα στα­θεί ο δήμιος του στην Ακρόπολη της Αθήνας. Η άλλη για τον Πανουργιά. Όχι, δεν ήταν φοβιτσιάρης. Αντίθετα αυτός πρώτος χτύπησε στη Ρούμελη τον Τούρκο, χαρίζοντας στους Έλληνες μια σημαντική νίκη κι ένα κάστρο.

……….Ο Πανουργίας είχε πατέρα τσομπάνο, τον Ξηρο-δημήτρη⁶⁹. Τ’ όνομά του, όπου μ’ αυτό έμεινε γνω­στός στην ιστορία, το χρωστά, καθώς ανιστοράνε, σε τούτο δω τ’ αστείο περιστατικό. Ο νουνός του, νομίζοντας πως το παιδί που θα βάφτιζε ήταν κο­ρίτσι, όταν ο παπάς τον ρώτησε τι όνομα τού δίνει, τού αποκρίθηκε «Πανώρια». Κι ο παπάς, δίχως να καλοκοιτάξει, βάφτισε τ’ αρσενικό παιδί με θηλυκό όνομα. Ξέσπασαν όλοι στα γέλια, επειδή όμως λο­γαριάστηκε πως μια κι ο παπάς είπε τ’ όνομα τού παιδιού θα στεκόταν αμάρτημα να τ’ αλλάξουν, τον ονόμασαν Πανουργιά.

 ……….Όταν ξέσπασε η επανάσταση δεν ήταν πια νέος. Είχε καβατζάρει τα εξήντα. Μα η λεβεντιά συντρό­φευε ακόμα τα γκρίζα μαλλιά του. Ο λαός, που πάν­τα λάτρεψε τα παλικάρια, του είχε κάνει τραγούδι:

 — Τα που βροντούν, μωρ’ Πανουργία, τα που βροντούν τα χαϊμαλιά,

μωρέ Λάμπρο Σουλιώτη⁷⁰, τα που βροντούν τ’ αλύσια;

— Στου Πανουργία τα γόνατα, στου Πανουργία τη μέση,

εκεί βροντούν τα χαϊμαλιά, εκεί βροντούν τ’ αλύσια.

………..Αφού ροβόλησε τα ρουμελιώτικα βουνά χρόνια κλέφτης, γίνηκε τέλος πρωτοπαλίκαρο τού Οδυσσέα Ανδρούτσου και με τη μεσιτεία του τζοανταραίος τού Αλήπασα. Όταν τα σουλτανικά ασκέρια πολι­όρκησαν τον περιβόητο βαλή, το έσκασε κι ο Πανουργίας, όπως είχαν κάνει κι ο Ανδρούτσος, κι ο Καραϊσκάκης και τόσοι άλλοι. Κατέβηκε στα Σά­λωνα και με το έτσι θέλω πήρε από τον Σολιώτη τ’ αρματολίκι. Είχε κάτω από τις προσταγές του εξήν­τα παλικάρια. Ανάμεσα τους ήταν κι ο Γκούρας.

 ……….Η ψυχή του ανάσαινε έλατο, θυμάρι και λευτεριά. Έτσι, όταν στις 24 τού Μάρτη έμαθε το σηκωμό της Πάτρας, πήρε τους λεβέντες του και τράβηξε για το μοναστήρι τού Προφήτη Ηλία. Φωνάζει τους προεστούς και τους λέει πως θ’ ανεμίσει το μπαϊρά­κι τού σηκωμού και θα χτυπήσει τους Τούρκους. Στ’ αναμεταξύ έφτασαν στα Σάλωνα οι Τούρκοι της Βοστίτσας, τού Αιγίου δηλαδή, τρομοκρατημένοι άπ’ όσα έτρεξαν στο Μοριά. Η δύναμη των ντόπιων Τούρκων μαζί μ’ εκείνους που ήρθαν από τη Βοστίτσα δεν ήταν αψήφιστη· έφτανε τα εξακόσια ντουφέκια.

……….Ο Πανουργίας στέλνει στο Γαλαξείδι τον Γκούρα, τον γαμπρό του Μανίκα και τον Παπαντρέα να στρατολογήσουν. Οι Γαλαξειδιώτες με προθυμία δέχονταιν’ αντιβγούν στο δυνάστη όχι μονάχα στη θάλασσα, παρά και στη στεριά. Όταν κάπως δυνάμωσε ο Πανουργιάς αποφασίζει, αν και τ’ ασκέ­ρι του ήταν πιο αδύναμο από το τούρκικο των Σαλώνων, να χτυπήσει, λογαριάζοντας πως το χειρό­τερο άπ’ όλα θα ήταν να χασομερήσει δίνοντας καιρό στους εχθρούς να συνεφέρουν και να ετοιμαστούν.

……….Επειδή όμως έβλεπε πολλούς να είναι δισταχτικοί, σκαρφίζεται τούτο δω το κόλπο. Ορμηνεύει κά­ποιον της εμπιστοσύνης του να πάει στην Ιτέα κι όταν γυρίσει να πει πως είδε τάχα στον κόρφο το ρούσικο στόλο. Όταν ήρθε και ξεφούρνισε την ψεύ­τικη είδηση, φωνάζει ο Πανουργίας:

—Αδέρφια, τι καρτεράμε;

 ……….Ξεχύνονται — ήταν 27 τού Μάρτη — να πάρουν την πολιτεία. Οι Τούρκοι, βλέποντας την ορμή τους, την παρατάνε κι ανεβαίνουν στο φράγκικο κάστρο, που τα ερείπια του ίσαμε τις μέρες μας ωσάν κορώνα στέκονται πάνω από την Άμφισσα, καθώς λένε τα Σάλωνα τώρα.

……….Τους μπλοκάρουν από παντού οι δικοί μας. Άδικα καρτεράνε βοήθεια οι Τούρκοι και το λιγοστό νερό που είχαν τελειώνει. Δεν τους μένει άλλο παρά να παραδοθούν σ’ αυτούς, που ως χτες είχαν σκλάβους τους.

 Φτάνουνε οι μπέηδες στο στρατόπεδο των χαΐνηδων.

— Ποιος είναι ο αφέντης σας να προσκυνήσουμε; ρωτάνε.

—Εγώ είμαι πια ο αφέντης σας κι εμένα θα προσκυνήσετε! τους αποκρίνεται περήφανα ο Πανουργιάς.

……….Παραδόθηκαν στις 10 τού Απρίλη, ανήμερα Λαμπρή. Ένα από τα πιο δυνατά κάστρα της Ρού­μελης βρισκόταν στα χέρια των δικών μας. Μα το πιο σημαντικό άπ’ όλα ήταν τα ντουφέκια που πή­ρανε οι ξεσηκωμένοι. Εξακόσιοι ακόμα Έλληνες είχανε άρματα να πολεμήσουν το δυνάστη.

……….Πιο πέρα, πάνω στο δρόμο που από την Άμφισσα οδηγά στη Ναύπαχτο, ο Σκαλτσάς κι ο Αναγνώ­στης Λιδωρίκης λευτέρωσαν, στις 28 τού Μάρτη, το Λιδωρίκι.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
69. Ο Γούδας λέει πως ο Ξηροδημήτρης ήταν προεστός στο χωριό Δρέμισα της Παρνασσίδας («Βίοι Παράλληλοι», τ. Η’, σ. 237).
70. Ο Λάμπρος Σολιώτης διεκδικούσε κι αυτός τ’ αρματο­λίκι της Παρνασσίδας. που τελικά το πήρε ο Πανουργίας.
71. Ταχυδρόμος.
72. Τη σοδειά σου.
73. Το μοναστήρι στο Λυκούρεσι, νοτιοδυτικά της Χαιρώ­νειας.

---

Πηγή:

Η Επανάσταση του ´21, Εκδόσεις Ν. Βότση, Αθήνα 1977

ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ: ΑΝΤΙΑΙΡΕΤΙΚΟΝ ΕΓΚΟΛΠΙΟΝ        www.egolpion.com (10/4/2011)

ΙΕΡΟΕΘΝΟΜΑΡΤΥΡΕΣ – Ιερ. ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ Μ. ΚΑΣΟΥΤΣΑΣ (+25/7/1944)

Ιερ. ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ Μ. ΚΑΣΟΥΤΣΑΣ

Μητρόπολις Φωκίδος

……….Στο χωριό Προσήλιο Παρνασίδος γεννήθηκε ο π. Ανάργυρος Μ. Κασούτσας το 1899. Ανε­ψιός ιερέως, από παιδί ποθούσε να διαδεχθή τον θείο του στο ιερό θυσιαστήριο. Τού έδωσε ο Θεός «κατά την καρδίαν» του και στα 1926 χειροτονήθηκε ιερεύς και τοποθετήθηκε στην Κοίμησι τής Θεοτόκου στην Κίρρα.

……….Εξαιρετικό το ήθος τού π. Αναργύρου κι ακέραιος ο χαρακτήρ του. Άριστος οικογενειάρχης και ποιμένας υποδειγματικός, φρόντιζε πάντα την οικογένειά του και πρωτοστατούσε σ’ εκκλησιαστικά και κοινοοφελή έργα στην ενορία του.

……….Αγαπούσε επίσης μ’ όλη την καρδιά του την πατρίδα με φρόνημα αγνό εθνικό. Όχι με λόγια, αλλά με έργα. Τολ­μηρός κι απτόητος καθώς ήταν, μετέφερε ο ίδιος το μηχά­νημα, με το όποιο οι εθνικές ομάδες ανετίναξαν την γέφυρα τού Γοργοπόταμου. Γι’ αυτό και μισήθηκε από το ΕΑΜ και τους οπαδούς του.

……….Στις 24 Ιουλίου 1944, το βράδυ, όργανα τού ΕΑΜ συνέλαβαν τον π. Ανάργυρο και τον ωδήγησαν στο Γαλαξείδι. Σ’ αφάνταστα μαρτύρια τον υπέβαλαν κι έτσι την επο­μένη υποκύπτοντας παρέδωσε το πνεύμα. Και μετά τον θάνα­το το μαρτύριό του συνεχίσθηκε. Τον έθαψαν στην αυλή τού σπιτιού των βασάνων του. Μα γρήγορα τον ξέθαψαν, τον κομμάτιασαν κι αφού τον έδεσαν σε σακκί τον πέταξαν στην θάλασσα. Το σακκί με το ταλαιπωρημένο σκήνωμα μπερδεύτηκε μέσα στα δίχτυα ψαράδων, που τόφεραν στην Κίρρα κι εκεί πιά, με την κατάλληλη τελετή απεδόθη στην γαλήνη τής μάνας γης· η ψυχή προ πολλού είχε πετάξει λαμπροφορεμένη στην αιώνια κατοικία της.

***

Ἐπιμέλεια κειμένου:  « Ἑλληνικὸ Ἡμερολόγιο »

Πηγή το βιβλίο: “Εκτελεσθέντες και μαρτυρήσαντες κληρικοί 1941-1949″. 

Γι' αὐτό, τῶν ἱερέων ποὺ ἐμαρτύρησαν γιὰ τὴν Ἐκκλησία καὶ τὸ Ἔθνος τους,  ἄς εἶναι ἡ μνήμη αἰωνίᾳ.

ΙΕΡΟΕΘΝΟΜΑΡΤΥΡΕΣ – ΙΕΡ. ΧΡΙΣΤΟΣ Κ. ΒΑΪΔΑΝΗΣ (+12/8/1944)

,

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ  Θ Η Β Ω Ν ΚΑΙ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ

Ιερ. ΧΡΙΣΤΟΣ Κ. ΒΑΪΔΑΝΗΣ

……….Ο ηρωικός παπά – Χρίστος Κ. Βαϊδάνης γεννήθηκε στην Άμφισσα στα 1871. Σπούδασε στας Αθή­νας και έλαβε πτυχίο δημοδιδασκάλου με βαθ­μόν άριστα. Ως δάσκαλος υπηρέτησε στα χω­ριά Κολουβάτες Παρνασίδος και Γαλαξείδι ως τα 1908. Τότε ενυμφεύθηκε την Ευμορφία Ν. Σουγιά από την Αράχωβα, όπου και εγκατεστάθηκε υπηρετώντας δόκιμα ως δημοδιδάσκαλος. Κέρδισε την αγάπη και την εκτίμησι και τον σεβασμό των Αραχωβιτών τόσο, που όταν εχήρευσε η θέσις τού εφημερίου, με μία φωνή όλοι επρότειναν τον εργατικό κι ακούραστο δάσκαλο τού χωρίου τους. Πρόθυμος ο τότε Μητροπολίτης Θηβών και Λεβαδείας Συνέσιος τον εχειροτόνησε και τον ετοποθέτησε στην ενορία των Εισοδίων τής Θεοτόκου τής Αράχωβας.

……….Από τότε με πολλήν επιτυχία εξασκούσε το διπλό κα­θήκον τού ιερέως και διδασκάλου. Πολλή πειθώ συνώδευε την διδασκαλία, που έβγαινε από τη λάμψι τού παραδείγματός του, γιατί πέτυχε να γίνη, όπως θέλει και ζητά τους λειτουργούς τής Εκκλησίας ο μέγας Απόστολος: «τύπος των πιστών εν λόγω, εν αναστροφή, εν αγάπη, εν πνεύματι, εν πίστει, εν αγνεία» (Α’ Τιμ. 4, 12). Κήρυξ θερμός, των αληθειών τού Ευαγγελίου μα και των ιδανικών τού Έθνους μας, είχε καρδιά γεμάτη στοργή και αγάπη για τους άλλους. Έγινε το στόλισμα και το καύχημα όλης τής επαρχίας Θηβών και Λεβαδείας.

……….Όλη τη δύναμι τής ψυχής του την έδειξε κατά την Κα­τοχή και τον συμμοριτοπόλεμο. Είχε γίνει ο άγγελος παρηγορίας τού ποιμνίου του, που δεινοπαθούσε, παρέχοντας πρόθυμα την ηθική και υλική συνδρομή του. Η γενναιότητά του, τον έσπρωχνε πολλές φορές να καταδικάζη φανερά τις βαρβαρότητες των κατακτητών, όσο και των κομμουνιστών. Μ’ αυτό επέτυχε να γίνη στόχος. Οι πρώτοι τον έπιασαν δύο φορές και τον εκράτησαν πολλές ημέρες. Μα το μπλέξιμό του με τους κομμουνιστάς ήταν θανάσιμο, γιατί αυτοί ήσαν «υιοί γεέννης διπλότεροι εκείνων».

……….Τον έπιασαν την νύκτα τής 7 προς την 8 Αυγούστου 1944 μαζί με την κόρη του Ευφροσύνη, κοπέλα 22 χρόνων. Τους ωδήγησαν δεμένους στη θέσι «Σαραντάρι» στον Παρνασσό, όπου ήταν το καταφύγιο τού «Ορειβατικού Συνδέσμου». Η ανάκρισις ήταν σε πολλές περιπτώσεις η πρόχειρη όσο και ψεύτικη δικαιολογία τής απαγωγής. Ως τις 12 τού μηνός έμειναν κλεισμένοι στο καταφύγιο. Τέλος τους πήραν κι αφού τους ωδήγησαν μακριά από εκεί, υπέβαλαν πατέρα και κόρη σε ανήκουστα βασανιστήρια και ανοίκειον εξευτελισμόν. Η κόρη παρηκολούθησε τον απάνθρωπον ακρωτηριασμό τού γέροντα πατέρα της κι αυτός είδε σε λίγο με άφωνη φρίκη τα ανθρωπόμορφα κτήνη να ατιμάζουν την ολότελα ανυπεράσπιστη κόρη του. Αφανίστηκε η κοπέλλα κάτω απ΄ το βάρος τής ντροπής κι έσυρε φωνή μεγάλη στον πατέρα ζητώντας τη βοήθειά του. Μα τι μπορούσε άλλο ο δυστυχής κι εξουθενωμένος λευΐτης απ’ το να κάμη πέτρα την ψυχή του; «Υπομονή, παιδί μου» είπε στην κόρη. Μα εκείνη είχε περάσει το κατώφλι τής αντοχής έμεινε εκεί σαν κεραυνοκτυπημένη.

……….Ύστερα περέχυσαν με πετρέλαιο το σώμα τής νεκρής κόρης και —φρίκη! φρίκη!— και τον ζωντανό πατέρα, κι ενώ οι άλλοι έστηναν γύρω χορό κανιβάλων, κάποιος τράβηξε ένα σπίρτο. Μ^’ ένα πήδημα αμέσως πιάστηκε κι αυτός στο χορό, ενώ οι φλόγες τύλιγαν τα θύματά των.

 «Διήλθον διά πυρός και έξήγαγεν αυτούς ο Κύριος εις αναψυχήν».

---

Επιμέλεια μονοτονικού κειμένου:  « Ἑλληνικὸ Ἡμερολόγιο »

Πηγή το βιβλίο: “Εκτελεσθέντες και μαρτυρήσαντες κληρικοί 1941-1949″. 

Γι' αὐτό, τῶν ἱερέων ποὺ ἐμαρτύρησαν γιὰ τὴν Ἐκκλησία καὶ τὸ Ἔθνος τους,  ἄς εἶναι ἡ μνήμη αἰωνίᾳ.

ΙΕΡΟΕΘΝΟΜΑΡΤΥΡΕΣ-Ιερ. ΦΩΤΙΟΣ ΨΙΛΟΓΙΑΝΝΗΣ (+ 2/7/1944)

,
.

Μητρόπολις Φωκίδος

Ιερ. Φώτιος Ψιλογιάννης (+2/7/1944)

,

……….Στην πλουτοφόρο και ελαιοπαραγωγό πόλι τής Αμφίσσης γεννήθηκε στα 1881 ο Φώτιος Ψιλογιάννης.
Αισθανόταν ζωηρή κλίσι πρός τον κλή­ρο γι’ αυτό κι από την μικρή του ηλικία εγκατέλειψε την εργασία του κι ακολούθησε σαν αναγνώστης τον τότε Μητροπολίτη Φωκίδος Αμβρόσιο. ……….
Τέλος, στα 1914, όταν διεπίστωσε ο Μητροπολίτης την πνευματική του ωρίμανσι, τον χειροτόνησε ιερέα και τον ετοποθέτησε εφη­μέριο στον Ι. Ναό Αγίου Αθανασίου Αμφίσσης.

……….Η εφημεριακή του διακονία ήταν χρηστή κι ενάρετη, γι’ αυτό και τον αγαπούσαν οι ενορίτες του, ανάμεσα στους όποιους ζούσε κι εργαζόταν ειρηνικά. Αλλά την νύχτα τής 2ας Ιουλίου 1944, μία ομάδα αντάρτες ξέφυγε την προσοχή των κατοχικών αρχών και μπήκε στην Άμφισσα.
Ησύχαζε στο σπίτι του ο π. Φώτιος, όταν ακούστηκε χτύπημα στην πόρτα.
Σηκώθηκε και πριν ανοίξει καλά, μιά σφαίρα στο μέτωπο τον ξάπλωσε νεκρό.

……….Αυτός κι οι συγγενείς του όλοι, διεπνέοντο από εθνικά αισθήματα κι ο ανεψιός του Ιωάννης Ψιλογιάννης ήταν αρχηγός εθνικής ομάδος.
Θύμα εξιλαστήριο έπρεπε να γίνει ο π. Φώτιος.

Ἐπιμέλεια κειμένου:  « Ἑλληνικὸ Ἡμερολόγιο »

Πηγή: Το έργο τού Μητροπολίτου Λήμνου Διονυσίου, «Εκτελεσθέντες και μαρτυρήσαντες κληρικοί 1942-1949.»

Γι' αὐτό, τῶν ἱερέων ποὺ ἐμαρτύρησαν γιὰ τὴν Ἐκκλησία καὶ τὸ Ἔθνος τους,  ἄς εἶναι ἡ μνήμη αἰωνίᾳ.

Πανουργιάς: O φοβερός οπλαρχηγός που στάθηκε δίπλα στον Αθανάσιο Διάκο και στον Οδυσσέα Ανδρούτσο (φωτό)

Η επανάσταση στη Στερεά Ελλάδα ξεκινά 24 Μαρτίου 1821 στη Μονη Προφήτου Ηλία Σαλώνων από τον Επίσκοπο Σαλώνων Ησαΐα και τον Αρματολό Πανουργία  
 
Στις 2 Μαρτιου οι επαναστατημένοι μπαίνουν στα Σάλωνα οι Τούρκοι τρομοκρατημένοι κλείνονται στο κάστρο της Ωριας των Σαλώνων το οποίο οι επαναστατημένοι υπό τον Πανουργία καταλαμβάνουν στις 10 Απριλίου 1821  
Ήταν η πρώτη μεγάλη στρατιωτική επιτυχία του υπόδουλου έθνους.

Η ισχυρή τουρκική θέση που κατέλαβαν οι εξεγερμένοι Έλληνες ήταν έργο του κλέφτη που έγινε αρματολός για να ξαναγίνει κλέφτης Πανουργιά, του φοβερού οπλαρχηγού που στάθηκε δίπλα στον Αθανάσιο Διάκο στην Αλαμάνα και στον Οδυσσέα Ανδρούτσο στο Χάνι της Γραβιάς ως ίσος μεταξύ ίσων.
Η έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης βρήκε τον γερο-Πανουργιά πρώτο ανάμεσα στους πρώτους να μάχεται για τη λευτεριά του λαού του. Και πώς θα μπορούσε εξάλλου να ήταν διαφορετικά για το παλικάρι που πολεμούσε τους Τούρκους ήδη από τα 16 του χρόνια; Τον άνθρωπο που πήρε μέρος στα Ορλοφικά, μυήθηκε νωρίς νωρίς στη Φιλική Εταιρεία και πολέμησε σαν σκυλί στην Άμφισσα, τη Γραβιά και τα Βασιλικά;
Γενναίος, ακούραστος και αγνός πατριώτης, ο Δημήτριος Ξηρός που θα έμενε γνωστός ως Πανουργιάς από το κωμικοτραγικό λάθος του νονού του δεν ήταν απλώς άλλος ένας ξακουστός οπλαρχηγός που διακρίθηκε το 1821 και ηγήθηκε του αγώνα στις πρώτες και δύσκολες αυτές φάσεις της εγκαθίδρυσης της Ελληνικής Επανάστασης.
Ήταν ταυτοχρόνως ο πάντα ενωτικός ρόλος που διαδραμάτιζε στην έξαρση των παθών, προσπαθώντας να συμφιλιώσει τις αντιμαχόμενες πλευρές και να καταλαγιάσει τα μίση. Κι αυτό γιατί για τον Πανουργιά δεν υπήρχε άλλος αγώνας από το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα των Ελλήνων, ένας σκοπός που ήταν έτοιμος να δώσει και τη ζωή του ακόμα.
Ο παθιασμένος αυτός αγωνιστής αποσύρθηκε μάλιστα από τις μάχες μόνο λόγω προχωρημένου γήρατος, φροντίζοντας βεβαίως να αφήσει τον γιο του στο τιμόνι του σώματός του. Μετά το αίσιο τέλος της επανάστασης, ο άδολος Πανουργιάς αποσύρθηκε στην Άμφισσα χωρίς να διεκδικήσει από το νεοσύστατο κράτος τίποτα, παρά τα τόσα που είχε δώσει για την πατρίδα.
Γι’ αυτό και πέθανε ως ένας από τους πρώτους και πλέον αξιοσέβαστους ήρωες του 1821, καθώς τον αγαπούσαν και τον σέβονταν όλοι, ακόμα και αυτοί που θα βύθιζαν την εθνεγερσία στην εμφύλια σύρραξη και μάλιστα δύο φορές. Για τον κλεφταρματολό από τη Φωκίδα δεν υπήρχε όμως ούτε πολιτική ούτε διπλωματία, παρά ο ανόθευτος και πατριωτικός αγώνας για το έθνος. Κι έτσι συντάχθηκε αναγκαστικά με τους στρατιωτικούς στην περίοδο των εμφυλίων, καθώς ο πόλεμος μαινόταν και καιρός για πολιτικά χασομέρια δεν υπήρχε. Λειτουργώντας ωστόσο ως δίαυλος επικοινωνίας των παρατάξεων αλλά και ενωτική γέφυρα για το καλό της πατρίδας.
Ίσως γιατί όταν ξεπετάχτηκε η σπίθα της εθνεγερσίας ήταν πια μεγάλος ηλικιακά και είχε γνωρίσει εδώ και δεκαετίες τις φρικαλεότητες του πολέμου. Πολεμούσε ήδη από πιτσιρίκος, ενταγμένος στο ανταρτικό σώμα του Καπετάν Ανδρούτσου, και είχε καταλάβει πως η πολυπόθητη ανεξαρτησία θα έρθει μόνο με ίδια μέσα, καθώς στις ξένες δυνάμεις δεν μπορούσες να βασιστείς.
Κλέφτης τρομερός, ανάγκασε τον Αλή Πασά να τον κάνει αρματολό των Σαλώνων το 1813. Ο Πανουργιάς ωστόσο κατάλαβε γρήγορα πως αυτή η ζωή δεν ήταν γι’ αυτόν και επέστρεψε γοργά στην παλιά κλέφτικη ασχολία του. Αφού μάτωσε για το έθνος και μετατράπηκε σε ηγέτη του αγώνα της Στερεάς Ελλάδας, συνειδητοποίησε ότι είχε γεράσει πια και μάλιστα πολύ.
Αν και δεν είχε πει ακόμα την τελευταία του λέξη…
Πρώτα χρόνια

Ο Δημήτριος «Πανουργιάς» Ξηρός γεννιέται κάπου μεταξύ 1759-1767 (πιθανότερο το 1759) στη Δρέμισα της Άμφισσας (Σάλωνα) ως γιος του τσοπάνη Ξηροδημήτρη και προεστού του χωριού. Κατά την βάπτιση του Δημήτρη όμως ο νονός του, απλός και αγράμματος άνθρωπος, νόμισε ότι βαφτίζει κορίτσι κι έτσι του έδωσε το όνομα Πανουργιά (Πανωραία)! Ο θεοσεβούμενος πατέρας του θεωρούσε γρουσουζιά να αλλάξει το όνομα του γιου του, μετατρέποντάς το απλώς στο αρσενικό Πανουργιάς.
Πέρα από τη σπαρταριστή αυτή εκδοχή με τη σύγχυση του νονού, υπάρχει και μια δεύτερη εκδοχή που υποστηρίζει πως η βάφτιση έγινε κατά την ώρα επίθεσης των Τούρκων και μέσα στον πανικό ο παπάς παράκουσε το όνομα. Όλοι πάντως συμφωνούν πως ήταν ο πατέρας αυτός που διατήρησε το όνομα, το οποίο αγάπησε ο Πανουργιάς μεγαλώνοντας και το κράτησε τόσο ως όνομα όσο και ως επίθετο, υπογράφοντας συνήθως ως Πανουργιάς Δημ. Πανουργιάς.
Αυτό δεν θα ήταν βέβαια παρά ένα αμελητέο πρόβλημα για τον Πανουργιά, ο οποίος καταδικάζεται νωρίς νωρίς σε θάνατο! Ήταν σε ένα πανηγύρι που ερωτεύτηκε παράφορα μια κοπέλα, έπεσε όμως πάνω στον τούρκο αντίζηλό του, που ήταν μπέης. Ο Πανουργιάς τον σκοτώνει, πέφτει ωστόσο στα χέρια των Τούρκων και καταδικάζεται σε απαγχονισμό. Τον σώζει τελικά ένας σημαίνοντας Οθωμανός της περιοχής, ο Δελή Αχμέτ αγάς, ο οποίος τον παίρνει υπό την προστασία του. Ο Δελή Αχμέτ έγινε σύντομα κλέφτης και ο ίδιος και τώρα είχε τον νεαρό Έλληνα πρωτοπαλίκαρό του.

Όταν σκοτώθηκε μάλιστα ο τούρκος κλέφτης, ο Πανουργιάς τον διαδέχτηκε στην αρχηγία και συνεργαζόταν τώρα με τον αρχικλέφτη Ανδρέα Ανδρούτσο (Ανδρέα Βερούση), διαβόητο αρβανίτη πειρατή και πατέρα του κατοπινού ήρωα Οδυσσέα. Ο Καπετάν Ανδρούτσος ακολούθησε την εκστρατεία του έλληνα συνταγματάρχη του Ρωσικού Στρατού, Λάμπρου Κατσώνη, καθ’ όλη την περίοδο 1770-1792, η οποία χαρακτηρίστηκε από τον Ρωσο-Τουρκικό Πόλεμο και τα Ορλοφικά, την αποτυχημένη επανάσταση των Ελλήνων κατά του οθωμανικού ζυγού το 1770 που υποδαύλισαν οι Ρώσοι δηλαδή.
Εκεί ανδρώθηκε πολεμικά και διακρίθηκε για τη γενναιότητά του ο Πανουργιάς και η φήμη του είχε φτάσει μέχρι και την αυλή του Αλή Πασά. Ο οποίος μην ξέροντας τι άλλο να κάνει για να απαλλαγεί από τον κλέφτικο βραχνά του Πανουργιά τον χρίζει το 1813 αρματολό των Σαλώνων!
Ο κλέφτης δεν θα στέριωνε στην άλλη πλευρά του νόμου και ο Αλή Πασάς τον αντικαθιστά τάχιστα με έναν Σουλιώτη. Ο Πανουργιάς παίρνει και πάλι τα βουνά για να ζήσει ως κλέφτης, βλέπει όμως τον γιο του παλιού του συντρόφου, τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, να τον κυνηγά για να τον συλλάβει για λογαριασμό του Αλή Πασά! Ο Ανδρούτσος δεν βρίσκει ούτε τον Πανουργιά ούτε τον γιο του, βρίσκει όμως τη γυναίκα και τις κόρες του, τις οποίες παρουσιάζει αλυσοδεμένες μπροστά στον πασά των Ιωαννίνων.
Για να σώσει τη φαμίλια του, παραδίδεται τελικά στον Αλή Πασά και ζει πλέον στα Γιάννενα (1817-1820), ώστε να είναι σε στενή επιτήρηση. Η γυναίκα του πέθανε όμως από τις κακουχίες και ενταφιάστηκε στα Γιάννενα. Όταν ο Αλή Πασάς στρέψει την προσοχή του στον πόλεμο με τον σουλτάνο, του εμπιστεύεται ξανά το αρματολίκι των Σαλώνων (Άμφισσας), κρατώντας τον ωστόσο κοντά του, γιατί δεν τον εμπιστεύεται καθόλου.
Και καλά κάνει…
Η Επανάσταση του 1821

Με τα στρατεύματα του σουλτάνου να πολιορκούν τα Ιωάννινα, ο Πανουργιάς βρίσκει την ευκαιρία να δραπετεύσει μια σκοτεινή νύχτα κολυμπώντας τη λίμνη Παμβώτιδα. Επιστρέφει μετά κόπων και βασάνων στα λημέρια του στη Φωκίδα. Οι προύχοντες των Σαλώνων, που είχαν ήδη μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία, αποδέχονται τον διορισμό του ως αρματολό και τον εντάσσουν στις τάξεις των Φιλικών.
Στο σύντομο διάστημα που θα μεσολαβούσε μέχρι το ξέσπασμα της επανάστασης, ο Πανουργιάς οργάνωσε με επιμέλεια και φρόνηση τον αγώνα στη Στερεά Ελλάδα. Ήταν ήδη μεγάλος ηλικιακά, δεν λογάριαζε όμως από χρόνια.
Κι έτσι όταν άκουσε για την έναρξη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα στον Μοριά, ο Πανουργιάς μεταβαίνει τάχιστα στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία στην Παρνασσίδα και στις 24 Μαρτίου 1821 υψώνει το λάβαρο της επανάστασης με τον παθιασμένο για λευτεριά επίσκοπο Άμφισσας, Ησαΐα.

Οι πρόκριτοι και οι δημογέροντες διστάζουν όμως να συμφωνήσουν σε κάτι που μοιάζει αποκοτιά, κι έτσι ο πολυμήχανος Πανουργιάς καταστρώνει σχέδιο: σκαρφίζεται ένα σενάριο όπου οι ξένες δυνάμεις θέλουν να βοηθήσουν και βάζει έναν έμπιστό του να καταφτάσει στο μοναστήρι ασθμαίνοντας μεταφέροντας τα καλά νέα για τη ρωσική αρμάδα που είχε καταφτάσει στο Γαλαξίδι!
Με τις ευλογίες όλων, ξεκινά την ίδια μέρα την πολιορκία των Σαλώνων, του ισχυρού κάστρου των Οθωμανών. Τα Σάλωνα αποτελούσαν θέση-κλειδί όχι μόνο λόγω της προνομιούχας θέσης τους, αλλά και για το καλά οχυρωμένο κάστρο τους, το οποίο αν παρέμενε στα χέρια του εχθρού θα διακυβευόταν όλος ο αγώνας της Πελοποννήσου.
Ο Πανουργιάς ηγήθηκε της πολιορκίας των Σαλώνων, έστειλε τα πρωτοπαλίκαρά του να στρατολογήσουν κόσμο και πολεμοφόδια και είδε τους κατοίκους του Γαλαξιδίου να προστρέχουν στη μάχη με τα 40 καράβια τους. Το τέχνασμα του οπλαρχηγού με τον ρωσικό στόλο είχε αποδώσει καρπούς, καθώς επαναστάτες κατέφταναν από κάθε γωνιά της Φωκίδας και στις 26 Μαρτίου οι υπόδουλοι ραγιάδες πολιορκούσαν τα Σάλωνα.

Οι Τούρκοι αρνούνταν να παραδοθούν, ελπίζοντας σε ενισχύσεις από Εύβοια και Λαμία. Ο Πανουργιάς κάλεσε τους οπλαρχηγούς σε συμβούλιο, συνέχισαν την πολιορκία και, έχοντας εγγυηθεί την ασφάλεια των πολιορκημένων, είδε τους Τούρκους να παραδίδονται στις 10 Απριλίου, ανήμερα της Λαμπρής, στον ίδιο, που είχε στρογγυλοκαθίσει μπροστά στην πύλη του κάστρου. Ήταν το πρώτο ελεύθερο Πάσχα των Ελλήνων έπειτα από τέσσερις αιώνες σκλαβιάς! Τους Τούρκους δεν κατάφερε βέβαια να τους σώσει ο Πανουργιάς, καθώς περίμενε επίθεση από τη Λαμία και δεν ήθελε να έχει και πίσω του εχθρούς.
Η κήρυξη της επανάστασης στα Σάλωνα και το πάρσιμο του κάστρου τους διαδραμάτισαν αποφασιστικό ρόλο στη μετέπειτα εξέλιξη του αγώνα. Τα παλικάρια του Πανουργιά εξοπλίστηκαν με 600 όπλα και ανάλογα πολεμοφόδια, λάφυρα από τους εγκλείστους, και η σπίθα της επανάστασης μεταφέρθηκε αμέσως στα γύρω πασαλίκια και αρματολίκια.
Μετά την άλωση των Σαλώνων, ο Πανουργιάς πέρασε τη Γραβιά και απελευθέρωσε πολλά χωριά της περιοχής. Η μεγαλύτερη από τις πρώιμες αυτές επιτυχίες θα έρθει στις 26 Αυγούστου 1821, όταν ο Πανουργιάς, επικουρούμενος από τον Δυοβουνιώτη και τον Γκούρα, θριαμβεύει στα Βασιλικά συντρίβοντας δεκαπλάσιο οθωμανικό στρατό.

Αυτή η στρατηγικής σημασίας νίκη του έδωσε την ευκαιρία στους Πελοποννήσιους να συνεχίσουν τον αγώνα τους και την πολιορκία της Τριπολιτσάς. Ήταν όμως και το άλλο: τα Σάλωνα έμειναν ελεύθερα καθ’ όλη τη διάρκεια του πρώτου χρόνου της επανάστασης, λειτουργώντας ως ορόσημο του αγώνα αλλά και ως χαρμόσυνο μήνυμα ελπίδας για όλο τον υπόδουλο ελληνισμό.
Ο Πανουργιάς πήρε μέρος και στις τρεις μεγάλες μάχες της Ανατολικής Στερεάς: στην Αλαμάνα στις 23 Απριλίου, όπου οι Διάκος, Δυοβουνιώτης και Πανουργιάς ηττήθηκαν από μερικές χιλιάδες Τούρκους, στο Χάνι της Γραβιάς στις 8 Μαΐου, όπου αντιστάθηκε με επιτυχία στο πλευρό του Οδυσσέα Ανδρούτσου, και στον θρίαμβο όπως είπαμε των Βασιλικών στις 26-28 Αυγούστου, όπου οι οθωμανικές δυνάμεις εξολοθρεύτηκαν, δίνοντας τη δυνατότητα στους Έλληνες της νότιας Ελλάδας να καταλάβουν την Τρίπολη στις 23 Σεπτεμβρίου, εδραιώνοντας για τα καλά την επανάσταση.

Οι 600 του Πανουργιά έβλεπαν τον οπλαρχηγό τους να παίζει κορόνα-γράμματα τη ζωή του για να τους εμψυχώνει, καταστρώνοντας ταυτοχρόνως μια σειρά από τακτικές ανταρτοπόλεμου που επέφεραν συντριπτικά πλήγματα στον εχθρό. Πανουργιάς και Δυοβουνιώτης πρότειναν εξάλλου να οχυρωθούν οι Έλληνες στα Βασιλικά και είχαν εκ του αποτελέσματος δίκιο.
Στην εν λόγω μάχη μάλιστα ο γερο-Πανουργιάς πολέμησε πλάι-πλάι με τον γιο του, Νάκο, και μόνο όταν είδε τη γενναιότητα του παιδιού του πείστηκε πως είναι άξιος διάδοχός του. Σε κείνη τη μάχη αρρώστησε βαριά και αποσύρθηκε κάποια στιγμή από τις εχθροπραξίες για να αναρρώσει, δίνοντας την αρχηγία του σώματός του στον Νάκο…
Τελευταία χρόνια

Η Μάχη των Βασιλικών Φθιώτιδας δεν θα ήταν φυσικά η τελευταία μάχη για τον γηραλέο οπλαρχηγό, ο οποίος άφησε στο πόδι του τον Νάκο Πανουργιά να πολεμά στην Ανατολική Ελλάδα και αυτός έσπευσε στην Πελοπόννησο για να συμμετάσχει στις εργασίες της Α’ Εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου ως αντιπρόσωπος των Σαλώνων.
Με το κύρος που απολάμβανε και στις δύο πλευρές, μεταβαίνει το 1822 στην Ακροκόρινθο για να διαπραγματευτεί τους όρους της παράδοσης των κατοίκων από την πολιορκία του Πλαπούτα. Με τον Πανουργιά παρόντα, οι ταμπουρωμένοι Αλβανοί άφησαν τα όπλα μια ώρα αρχύτερα.
Καθοριστική υπήρξε επίσης η συμβολή του Πανουργιά και στην ήττα του Δράμαλη στον Μοριά. Οι οπλαρχηγοί της Στερεάς Ελλάδας, μετά την κάθοδο του Δράμαλη στην Πελοπόννησο, σφράγισαν κυριολεκτικά την οδό ανεφοδιασμού του και δεν άφησαν να περάσει ούτε άμαξα ή μουλάρι για τον στρατό που φιλοδοξούσε να καταπνίξει την Ελληνική Επανάσταση.

Πριν καταστραφεί τελικά στα Δερβενάκια ο Δράμαλης, ο Πανουργιάς είχε εκπονήσει το σχέδιο καύσης των σιτηρών κατά την εκστρατεία του Οθωμανού και δεν άφησε μήτε σπιθαμή γης που να μην παραδώσει στην πυρά. Στο συμβούλιο των αρχηγών εισηγήθηκε χαρακτηριστικά να κάψουν όλα τα χωριά και τις καλύβες στον δρόμο του πασά. Να αποσύρουν σε απρόσιτα μέρη όλα τα ζώα και να μην αφήσουν ούτε τους καρπούς στα δέντρα προκειμένου να μην μπορεί να ανεφοδιαστεί ο Δράμαλης.
Ο Δράμαλης βρήκε πράγματι όλα τα χωριά και τα χωράφια στάχτη από το χέρι του Πανουργιά. Ο οποίος απέκλεισε ερμητικά πίσω του τις Θερμοπύλες και όλα τα λοιπά στενώματα, ώστε να μην μπορεί να δεχτεί βοήθεια. Τα στρατεύματα του Τούρκου έφτασαν στα Δερβενάκια εξαντλημένα και πεινασμένα και ηττήθηκαν ολοσχερώς.
Τώρα όμως ήταν ώρα να αποσυρθεί από την ένοπλη δράση, καθώς είχε γεράσει πια πολύ, μόνο που δεν θα τον άφηναν οι συνθήκες! Η Υψηλή Πύλη είχε ήδη δώσει εντολή για επόμενο κύμα επίθεσης, πέφτοντας ξανά πάνω στον Πανουργιά. Ο οποίος είχε στρατοπεδεύσει στην Άμπλιανη, την οποία οχύρωσε αποτελεσματικά και με τη βοήθεια των Σουλιωτών καρτερούσαν τώρα τον εχθρό. Ο Αμπάζ Πασάς κατέφτασε στις 14 Ιουλίου 1824, για να γνωρίσει νέα βαριά ήττα πριν τραπεί σε φυγή. Η ένδοξη αυτή στιγμή του αγώνα έφερε την αποκλειστική σφραγίδα του Πανουργιά.
Άδολος αγωνιστής και ταγμένος στον σκοπό της λευτεριάς, κρατήθηκε μακριά από τον εμφύλιο σπαραγμό του 1825 και προσπάθησε -ανεπιτυχώς- να σώσει τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, διαφωνώντας ακόμα και με τον γιο του Νάκο, τον οποίο καθυβρίζει σε οργισμένο του μήνυμα.

Τώρα συμμετείχε απλώς στις πολιτικές ζυμώσεις της ελεύθερης Ελλάδας ως αντιπρόσωπος της Φωκίδας, τόσο επί Καποδίστρια όσο και επί Όθωνα. Το 1833 διορίστηκε μέλος μιας οκταμελούς επιτροπής που συστάθηκε στο Ναύπλιο για να εξετάσει τις υπηρεσίες που είχαν προσφέρει οι αγωνιστές κατά τη διάρκεια της Επανάστασης και επέστρεψε στην πατρίδα του μόλις τέλειωσαν οι εργασίες της επιτροπής.

Ο Νάκος Πανουργιάς διορίστηκε πεντακοσίαρχος στη χιλιαρχία του Δυοβουνιώτη και έγινε αργότερα υποστράτηγος και βουλευτής τελικά του νεοσύστατου κράτους. Όσο για τον γερο-Πανουργιά, πέθανε στις 4 Αυγούστου 1834 στην Άμφισσα ως ένας από τους πλέον σεβαστούς οπλαρχηγούς και μεγάλους ήρωες της εθνεγερσίας μας…

_Πηγη: