Το αντάρτικο στη Θεσσαλία: ΕΣΑΠ, η Εθνική Αντιστασιακή Οργάνωση του Ταγματάρχη Κωστόπουλου

 

 

 

 

 

 

 

 

Γιάννης Αθανασόπουλος

Η ιστορία της Εθνικής Αντίστασης μέχρι τώρα έχει επικεντρωθεί περισσότερο στην μελέτη των δυο μεγαλύτερων οργανώσεων, του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ. Περισσότερο στην πρώτη, με την έκδοση πολλών μελετών και βιβλίων, που συχνά προπαγανδίζουν την τότε κομματική γραμμή παρά την αντικειμενική ιστορική αλήθεια.

Η όποια μελέτη ή έστω παρουσίαση μικρότερων αλλά πολύ σημαντικών αντιστασιακών οργανώσεων, γίνεται συνήθως με απαξιωτικό τρόπο. Ιδιαίτερα εάν οι οργανώσεις αυτές δεν εντάχθηκαν ή δεν είχαν αγαστή συνεργασία με το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Μια τέτοια περίπτωση αποτελεί η οργάνωση «Εθνικός Στρατός Απελευθερωτικής Προσπάθειας» (ΕΣΑΠ), που έδρασε στη Δυτική Θεσσαλία.

Υπήρξε δημιούργημα του Ταγματάρχη Γεωργίου Κωστόπουλου, απότακτου αξιωματικού του Κινήματος του 1935, και επίσημα η δράση της ξεκίνησε στις 16 Νοεμβρίου 1942. Προηγουμένως ο Κωστόπουλος είχε μυηθεί μέσω ενός φίλου του στο τοπικό ΕΑΜ, αλλά δεν είχε ορκισθεί εξαιτίας της επιθυμίας του να διαβάσει πρώτα το Καταστατικό του, κάτι το οποίο δεν συνέβη ποτέ. Τότε ο Κωστόπουλος αντιλαμβανόμενος ότι πίσω από το ΕΑΜ βρισκόταν το ΚΚΕ κράτησε ιδιαίτερα επιφυλακτική στάση.

Η αρχική δύναμη του ΕΣΑΠ έφτανε στις αρχές του 1943 τους 250 αντάρτες. Ωστόσο ο Κωστόπουλος ήδη από τα τέλη του 1942 προσπαθούσε να διευρύνει την οργάνωσή του. Από τα τέλη Δεκεμβρίου 1942 δέχθηκε την ομάδα του Κωστορίζου (25 ανταρτών), που εγκατέλειψε τον ΕΛΑΣ του Βελουχιώτη εξαιτίας της διαφωνίας τους με το σχέδιο διάλυσης της οργάνωσης του Ζέρβα, που είχε οργανώσει ο ίδιος ο Βελουχιώτης μετά την επιχείρηση Χάρλινγκ. Τότε ο ΕΛΑΣ επικήρυξε τον «προδότη» Κωστορίζο και τους άνδρες του και έλαβε την αφορμή να επιτεθεί κατά του Ζέρβα, νομίζοντας ότι εκεί κατέφυγαν οι «αποστάτες». Η ουσία όμως είναι ότι αυτοί εντάχθηκαν στον ΕΣΑΠ αν και αρχικά είχαν σκοπό να φτάσουν στο αρχηγείο του ΕΔΕΣ.

Την ίδια περίοδο, τον Δεκέμβριο του 1942, ο Κωστόπουλος προσπαθεί να συνεννοηθεί με άλλες Εθνικές Οργανώσεις και ξεκινά επαφή με τον στρατηγό Ζέρβα. Στις 18 Δεκεμβρίου έγραφε ο ίδιος:

Στρατηγέ μου,

Έλαβα το γράμμα σας και βρέθηκα στην ευχάριστο θέσι να έλθω εις επικοινωνίαν μαζί σας, πράγμα που από πολλού χρόνου επιθυμούσα. Επειδή δέ ο απεσταλμένος σας μου εδήλωσε ότι η επιθυμία μου αυτή συμπτίπτει με την ιδικήν σας, σας παρακαλώ να μου ορίσητε προσπωπικήν συνέντευξιν εις σύντομον χρόνον και τόπον εκείνον που ο απεσταλμένος σας γνωρίζει προφορικώς. Πιστεύω ακραδάντως ότι η προσωπική επαφή θα επιλύσει πολλάς εκκρεμότητας.

Πίνδος, 18 Δεκ. 1942

Ο αρχηγός Δυτικής Θεσσαλίας

Γεώργιος Κωστόπουλος

Αρχές του 1943 αρχίζει να κινητοποιείται το «πανδημοκρατικό» αντάρτικο, που είχε ως στόχο να ενώσει τις οργανώσεις που είχαν ως αποκλειστικό σκοπό τον πόλεμο κατά του κατακτητή και την απελευθέρωση της Ελλάδας. Το σχέδιο εκπονήθηκε από τον Έντυ Μάγιερς, αρχηγό της Βρετανικής Αποστολής στην Ελλάδα και τους απότακτους βενιζελικούς αξιωματικούς Ναπολέοντα Ζέρβα και Στέφανο Σαράφη. Εν τω μεταξύ ο Σαράφης είχε αναπτύξει τις σχέσεις του με τον Κωστόπουλο και είχε οριστεί ουσιαστικά «συναρχηγός» του ΕΣΑΠ. Σκοπός του ήταν να δημιουργήσει τις Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών Θεσσαλίας, όπως είχε συμφωνήσει με τους Μάγιερς και Ζέρβα.

Το σχέδιο των τριών είχε ως σκοπό να σταματήσει τον εμφύλιο που το ΚΚΕ είχε αποφασίσει να εφαρμόσει ήδη από τον Δεκέμβριο του 1942. Ωστόσο ένα γεγονός – σταθμός στην εξέλιξη της υπόθεσης του αντάρτικου της Δυτικής Θεσσαλίας άλλαξε τα δεδομένα. Αυτό ήταν ο αφοπλισμός της οργάνωσης των Κωστόπουλου – Σαράφη από δυνάμεις του ΕΛΑΣ.

Ο αφοπλισμός του ΕΣΑΠ από τον ΕΛΑΣ

Ο υπεύθυνος του ΚΚΕ-ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην περιοχή της Θεσσαλίας, Κώστας Καραγιώργης, αναστατώθηκε όταν έμαθε πως ο Σαράφης είχε ανέβει στα βουνά για να ενώσει τις Εθνικές Οργανώσεις. Χαρακτηρίστηκε αμέσως σαν «ταξικός εχθρός» που έπρεπε να εξουδετερωθεί με το όποιο τίμημα. Σε διαφορετική περίπτωση το μονοπώλιο του ΕΛΑΣ στην αντίσταση θα κινδύνευε σοβαρά. Τότε καταστρώθηκε ένα λεμπτομερές σχέδιο που είχε ως στόχο να πλανέψει τον Κωστόπουλο, δείχνοντας του αρχικά φιλική διάθεση και επιθυμία συνεργασίας κατά των κατακτητών.

Στις 23 Φεβρουαρίου 1943, ο Κωστόπουλος ενημερώνεται από τους αντάρτες του ότι ο Καπετάν Κόζιακας του ΕΛΑΣ (Θωμάς Πάλλας κατά κόσμον) έρχεται προς τα μέρη που ήλεγχε ο ΕΣΑΠ και ζητά συνεννοήσεις με στόχο τη συνεργασία των δύο οργανώσεων. Ο Κωστόπουλος δέχθηκε. Στην αρχή το κλίμα δεν ήταν φιλικό. Ο Σαράφης θα γράψει για την συνάντηση εκείνη (Ο ΕΛΑΣ, σ. 79): «[…] Συστηθήκαμε επίσης και ο Κωστόπουλος πρόσθεσε: «Τι Κόζιακας, ποιό είναι το πραγματικό σου όνομα;». Εκείνος απάντησε πως το πραγματικό του όνομα είναι υποχρεωμένος να κρατάει μυστικό, σύμφωνα με τις αρχές της οργάνωσής του. Ο Κωστόπουλος σε τόνο οξύ είπε πως μόνον οι κακοποιοί κρύβουν το όνομά τους και η κατάσταση οξύνθηκε».

Η συνέχεια ωστόσο ήταν πιο φιλική. Ο Κόζιακας σταλμένος από τον Καραγιώργη είχε στόχο να κατασκοπεύσει τον «εχθρό». Την δυναμική του και κυρίως τον ρόλο του Σαράφη. Η πρώτη συνάντηση δεν είχε αποτέλεσμα. Ορίστηκε όμως νέα στο Μοναστήρι του Ντούσικου, όπου είχαν εγκατασταθεί ο Σαράφης, ο Κωστόπουλος και οι αντάρτες του ΕΣΑΠ. Ο Κόζιακας ζήτησε εσκεμμένα προσωρινή αναβολή της συνάντησης και προχώρησε στη β’ φάση του σχεδίου. Άντρες του ΕΛΑΣ συνέλαβαν στην Καρδίτσα τον ταγματάρχη Αντωνόπουλο, φίλο και συνεργάτη του Κωστόπουλου, που ανέβαινε στο βουνό για να ενταχθεί στον ΕΣΑΠ. Η είδηση όπως ήταν βέβαιο έφτασε άμεσα στα αυτιά του Κωστόπουλου. Άμεσα ο ίδιος με τον Σαράφη και την δύναμή τους φτάνουν στο Βούνεσι όπου είχε το τοπικό αρχηγείο του ο ΕΛΑΣ και ζητούν την άμεση απελευθέρωση του ταγματάρχη Αντωνόπουλου. Καθώς ήταν βράδυ όμως, πείσθηκαν από τον Νικηταρά του ΕΛΑΣ να αναπαυθούν και να συζητήσουν το επόμενο πρωί.

Γύρω στις 3 τα ξημερώματα και ενώ η αποστολή του ΕΣΑΠ αναπαυόταν δύναμη του ΕΛΑΣ εισβάλει στα καταλύματα και αφοπλίζει όλους τους αντάρτες της οργάνωσης. Ημερομηνία του αφοπλισμού του ΕΣΑΠ και οριστικού θρυμματισμού των σχεδίων για το μεγάλο και ενιαίο πανδημοκρατικό αντάρτικο ήταν η 3η Μαρτίου 1943. Ο ίδιος ο Κωστόπουλος έγραψε αργότερα στην σχετική έκθεσή του για τον αφοπλισμό:

«Την νύκτα της 2 προς 3 Μαρτίου του 1943, διά απάτης εις χωρίον Μορφοβούνιον Καρδίτσης, αφοπλίσθη τμήμα του Κεντρικού Αρχηγείου υπό των κομμουνιστών συλληφθέντων του τε Γενικού Αρχηγού του ΕΣΑΠ και του Αρχηγού του κεντρικού Αρχηγείου Λοχαγού Καραμπέκου Θωμά. Τον αφοπλισμόν τούτον επηκολούθησεν αφοπλισμός και των άλλων αρχηγείων του ΕΣΑΠ και εκτέλεσις τριακοντατριών εκ των μαχικωτέρων στελεχών του ΕΣΑΠ. Πολλοί των ανταρτών μετά του Γενικού Αρχηγού και του Αρχηγού Καραμπέκου ωδηγήθησαν εις χωρίον Κολοκυθιά Φθιώτιδος ένθα ο Γενικός Αρχηγός και ο αρχηγός Καραμπέκος κατεδικάσθησαν εις θάνατον υπό ανταρτικής συνελεύσεως αλητών, προεδρευομένη υπό του τότε Συντ/ρχου Σαράφη.

Μετά επίμονον επέμβασιν του εν Ελλάδι Αρχηγού της Συμμαχικής Αποστολής Άγγλου Ταξιάρχου EDWARD MAYERS (ΕΝΤΥ) και του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής αφέθημεν ελεύθεροι ανασταλείσης της εκτελέσεώς μας την 1-5-43. […]».

Πολλά έχουν ειπωθεί για τον ρόλο του Στέφανου Σαράφη. Γεγονός αναμφισβήτητο είναι πως ο ίδιος αν και χλευάστηκε φυλακισμένος από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ δέχτηκε, κατά ένα περίεργο τρόπο, να αναλάβει Στρατιωτικός Αρχηγός της οργάνωσης, δίπλα στον Πολιτικό Καθοδηγητή Ανδρέα Τζήμα και τον Καπετάνιο Άρη Βελουχιώτη. Τότε πάρθηκαν μέσα σε μια νύχτα οι κατηγορίες της Πανθεσσαλικής Επιτροπής του ΕΑΜ κατά του Σαράφη, που τον αποκαλούσαν συνεργάτη και άνθρωπο των Ιταλών κατακτητών μεταξύ άλλων. Οι κατηγορίες ήταν ίδιες και για τα υπόλοιπα στελέχη του ΕΣΑΠ και αξίζει να τονισθεί πως για αυτούς που δεν ακολούθησαν το παράδειγμα του Σαράφη, αυτές δεν αποσύρθηκαν.

Το ΕΑΜ βάσει σχεδίου ενημερώνει τον Ζέρβα με επιστολή, που υπέγραφαν γνωστά ονόματα Καπεταναίων του ΕΛΑΣ, στις 7 Μαρτίου 1943, αναφέροντας μεταξύ άλλων: «Φίλε Ζέρβα, οι προδόται Σαράφης – Κωστόπουλος αφοπλίσθησαν, από τα γενναία τμήματα περιλαμβάνοντα συνειδητούς αντάρτας και θα δικασθούν εις το Έκτακτον Στρατοδικείον, μαζί με τους συνεργαζόμενους με αυτούς προδότας αξιωματικούς…». Από την περίοδο αυτή αρχίζουν να γενικεύονται οι εμφύλιες επιθέσεις του ΕΛΑΣ κατά άλλων εθνικών αντιστασιακών οργανώσεων με στόχο να μην υπάρχει καμία άλλη οργάνωση έξω από το ΕΑΜ. Μάλιστα απείλησαν και τον Ζέρβα πως αν δεχθεί αντάρτες του ΕΣΑΠ στην οργάνωσή του θα «τον έριχναν στη θάλασσα».

Ενδεικτική είναι η αναφορά του οπλαρχηγού του ΕΔΕΣ Δυτικής Θεσσαλίας, Σωτήρη Μπάλλα, για τον αφοπλισμό του ΕΣΑΠ:

Προς τον Αρχηγόν Ενόπλων Δυνάμεων ΕΔΕΣ

1. Ομάδες Κωστόπουλου αφωπλίσθησαν υπό ΕΑΜικών ομάδων Νικηταρά και υπολοίπων.

2. Αφωπλίσθησαν περί τους 150 άνδρες του Κωστόπουλου.

3. Κρατούνται υπό των ΕΑΜικών Ομάδων Κωστόπουλος, Σαράφης και λοιποί.

4. Ομάδες Βλάχου μετ’ άλλων εφεδρικών ομάδων ενώνονται προς αντιμετώπισιν κινδύνου εις χωρίον Πορτή.

5. Ενεφανίσθη ΕΑΜική ομάς του Ολύμπου  με δύναμιν 120 ανδρών. Παραμένει εις χωρίον Μουζάκιον.

6. Δύναμις ομάδων Νικηταρά 70.

7. Παρακαλώ διατάξετε τι στάσιν τηρήσω.

8. Αφοπλισμός εγένετο την παρελθούσαν νύκτα καθ΄ήν ώραν ο Κωστόπουλος και λοιποί ευρίσκοντο εις καταλύμματά των.

9. Αποστείλατέ μας υλικόν πολεμικόν, είδη υποδήσεως κλπ.

Σωτήριος Μπάλλας

Μετά σεβασμού

Δρακότρυπα 2.3.43

ώρα 14.55

Εν κατακλείδι, ο αφοπλισμός του ΕΣΑΠ αποτέλεσε την αρχή του κατοχικού εμφυλίου πολέμου, όπου το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ άρχισε να δίνει προτεραιότητα στον πόλεμο κατά Ελλήνων και όχι κατά των κατακτητών. Ο Μάγιερς ζήτησε εκείνη την εποχή από το Κάιρο να σταματήσει την ενίσχυση του ΕΛΑΣ γιατί απεδείχθη πως δεν είχε σκοπό τον πόλεμο κατά του Άξονα. Δυστυχώς η πρόταση του δεν εισακούστηκε και το ελληνικό κίνημα αντίστασης δοκιμάστηκε καθότι πέρα από τον πόλεμο κατά των εισβολέων προέκυψε ο εμφύλιος σπαραγμός.

Πηγές:

1. Θέμης Μαρίνος, Ο εφιάλτης της Εθνικής Αντίστασης, β’ τόμος, Παπαζήσης, Αθήνα 2003.

2. Έντυ Μάγιερς, Ελληνική περιπλοκή, Εξάντας, Αθήνα 1975.

3. Ιωάννου Χρ. Γιαννάκενα, Γρηγόρης Σούρλας ο Καπετάνιος της Θεσσαλίας, Πελασγός, Αθήνα 2016.

4. Στέφανος Σαράφης, Ο ΕΛΑΣ, Επικαιρότητα, Αθήνα 1999.

5. Σόλωνας Γρηφοριάδης, Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, τόμος Α’, Polaris, Αθήνα 2009.

6. Ιωάννου Β. Αθανασόπουλου, Ναπολέων Ζέρβας και το έπος της Εθνικής Αντιστάσεως του ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ, Πελασγός, Αθήνα 2015.

7. Απομνημονεύματα Στρατηγού Ναπολέοντος Ζέρβα, Μέτρον, Αθήνα 2000.

8. Βασιλείου Γ. Μπαλτογιάννη, Εθνική Αντίστασις ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ, Αθήναι 1986.

Πηγή: Το αντάρτικο στη Θεσσαλία: ΕΣΑΠ, η Εθνική Αντιστασιακή Οργάνωση του Ταγματάρχη Κωστόπουλου – Ελληνικά Χρονικά

*

Σημείωση: Μετά τον αφοπλισμό και την διάλυση των τμημάτων του ΕΣΑΠ και των αρχηγείων τους ο Κωστόπουλος Γεώργιος διέφυγε στο Κάϊρο της Αιγύπτου όπου βρισκόταν η Ελληνική κυβέρνηση φτάνοντας την 7 Σεπτεμβρίου 1943. Εκεί ανέλαβε επιτελικός αξιωματικός του Υπουργείου των Στρατιωτικών μέχρι της 2ης Σεπτεμβρίου 1944 όπου μέσω Ιταλίας επέστρεψε στην ελεύθερη περιοχή του ΕΔΕΣ και τον Νοέμβριο έφτασε στην Αθήνα για να αναλάβει ως διοικητής του 143 Τάγματος.

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CF%8E%CF%81%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%9A%CF%89%CF%83%CF%84%CF%8C%CF%80%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%BF%CF%82

H μάχη της Οξυνείας (Μερίτσας) Καλαμπάκας 11-12/2/1943

Συμφωνα με αυτη την εκθεση αξιωματικου για τη μαχη της Οξυνειας (Μεριτσας) στην περιοχη δρουσε, τουλαχιστον στις αρχες του 43, αντιστασιακη ομαδα της οργανωσης ΜΙΔΑΣ. Στη μαχη συνεργαστηκε με αντρες του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ

Toυ Στρατηγού Αριστείδη Μπλούτσου

1. Από τα μέσα Ιανουαρίου 1943 το εις Καλαμπάκαν σταθμεύον Ιταλικόν Τάγμα είχε ζητήσει από την κοινότητα Οξυνείας (Μερίτσας) -όπως και άλλας φοράς κατά το παρελθόν να του αποστείλη αριθμόν σφαγίων και άλλα τρόφιμα διά τας ανάγκας του. Και άλλοτε μεν εστέλλετο η φορολογία αυτή, τώρα όμως η ομάς τον ΕΛΑΣ, η οποία εκυκλοφόρει εις την περιοχήν, απηγόρευσεν την τοιαύτην αποστολήν.

Εις μάτην οι κάτοικοι ικέτευον τους επικεφαλής της Ομάδος Νικ. Ζαραλήν και Αδαμάντιον (Ηλίαν Καφαντάρην) να τους επιτρέψουν την αποστολήν των σφαγίων διά να αποφύγουν τιμωρίας των Ιταλών. Ούτοι όμως ήσαν ανένδοτοι. Μάλιστα τους ηπείλησαν ότι, εάν τυχόν παρέβαινον την διαταγήν των, θα ετιμωρούντο σκληρώς. Και επειδή όλοι τους είχαν πικράν πείραν του τι σημαίνει τιμωρία των ανταρτών του ΕΛΑΣ, επροτίμησαν να παραβούν την διαταγήν τον Ιταλικού Τάγματος  και να συμμορφωθούν προς την τοιαύτην των ανταρτών και δεν απέστειλαν εις τους Ιταλούς τα ζητηθέντα τρόφιμα. Την άρνησίν των ταύτην εγνώρισαν εις τους Ιταλούς, οι οποίοι ηπείλησαν ότι θα επιδράμουν εναντίον του χωρίου και θα τιμωρήσουν σκληρώς τους κτηνοτρόφους, οι οποίοι ηρνήθησαν να συμμορφωθούν προς τας διαταγάς των. Άφησαν δε να εννοηθή ότι η επιδρομή των θα εγίνετο την 10ην Φε βρουαρίου 1943, ημέραν τον Αγ. Χαραλάμπους.

2. Η ομάς του ΕΛΑΣ υπό τους Ζαραλήν και Αδαμάντιον και η υπ’ εμέ ομάς του ΜΙΔΑ απεφασίσαμεν να κτυπήσωμεν την Ιταλικήν δύναμιν, η οποία θα επέδραμεν εναντίον του χωρίου. Προς τον σκοπόν αυτόν την πρωίαν της 10ης Φεβρουαρίου 1943 εκινήθημεν και κατελάβαμεν θέσεις ανατολικώς του ποταμού Μύκανη εις την αμέσως μετά την γέφυραν στροφήν. H τοιαύτη θέσις όμως ελάχιστα προσεφέρετο δι’ ενέδραν ανταρτοπολέμου και κατόπιν πολλών συζητήσεων έπεισα τους ομαδάρχας του ΕΛΑΣ να αφήσωμεν την θέσιν ταύτην και να καταλάβωμεν άλλην πλέον κατάλληλον και ασφαλή δι’ ημάς. Πράγματι τάχιστα έλαβε χώραν αναδιάταξις των ομάδων και κατελάβομεν τας νέας θέσεις, εις τας οποίας και παρεμείναμεν καθ’ όλην την ημέραν υπό συνεχή βροχήν. Όταν πλέον είχεν γύρει ο ήλιος και απεκλείετο να κινηθούν Ιταλικαί Δυνάμεις, απεφασίσθη η εγκατάλειψις της θέσεως και η απόσυρσις των δυνάμεων εις κατωκημένους τόπους διά να ξενυχτίσουν και να ζεσταθούν. Ούτω η μεν ομάς του ΕΛΑΣ εκινήθη προς Αγιόφυλλον, η δε υπ’ εμέ ομάς εκινήθη προς την Οξύνειαν, όπου και διανυκτερεύσαμεν.

3. Την νύκτα της 10ης προς την 11ην Φεβρουαρίου 1943 και περί ώραν 3ην πρωϊνήν, ενώ εκοιμώμουν εις την οικίαν μου με εξύπνησεν ο Δημ. Κόντος, ο οποίος μου ανήγγειλεν ότι Ιταλικόν τάγμα έρχεται εναντίον του χωρίου και όπου είναι θα φθάση εις την πλατείαν αυτού.

Πράγματι ολίγον ενωρίτερον Ιταλικόν τάγμα κινούμενον εναντίον της Οξυνείας διήλθεν εκ της θέσεως 18ον χλμ. όπου ήταν το μανδρί του Ιωάν. Μπατζογιάννη. Τούτον αφύπνισαν οι Ιταλοί και τον ερώτησαν διά να πληροφορηθούν ποίος δρόμος ωδήγει προς την Οξύνειαν. O Ιωάννης Μπατζογιάννης τους κατέδειξεν τον δρόμον όμως εφρόντισεν αμέσως να στείλη τον υπάλληλόν του Δημ. Κόντον δι’ άλλου δρόμου εις το χωρίον διά να ειδοποιήση τον υιόν του ιερέα Χρίστον Μπατζογιάννην και τον υποφαινόμενον περί της επιδρομής των Ιταλών ούτως ώστε να αποφύγωμεν την σύλληψίν μας.

‘Ετσι και έγινε. Μόλις ειδοποιήθην εγώ ότι έρχονται οι Ιταλοί, αμέσως έστειλα να κτυπήσουν τας καμπάνας της εκκλησίας -αυτό ήτο το σύνθημα και διά φωνών προέτρεπα τους μεν ενόπλους να κατευθυνθούν και συγκεντρωθούν εις θέσιν Τσούμα Καλογήρου, τα δε γυναικόπαιδα να εκκενώσουν το χωρίον και να κινηθούν προς τα μανδριά και προς τα γύρω χωριά διά να αποφύγουν την σύλληψιν. Πράγματι δε, μέχρις ότου αφίχθη το Ιταλικόν τάγμα και κυκλώσει το χωρίον, ηδυνήθησαν και έφυγαν όλοι οι οπλισμένοι κάτοικοι, οι νέοι και αι νέαι. Εις το χωρίον έμειναν μόνον άτομα μεγάλης ηλικίας και πολύ μικρά παιδιά.

4. Εις Τσούμα Καλογήρου συνεκέντρωσα τους ενόπλους της ομάδος μου προς τους οποίους εισηγήθην και απεφασίσαμεν να προσβάλωμεν τους Ιταλούς κατά την αναχώρησίν των εκ του χωρίου και ότι το πλέον κατάλληλον μέρος διά μιαν τοιαύτην ενέδραν με ελπίδας μιας κάποιας επιτυχίας είναι η περιοχή Βελίκα – 18ον χλμ.  Την απόφασίν μας ταύτην εγνωστοποίησα με έκτακτον αγγελιαφόρον τον Θεόδ. Παπάν και εις τους ομαδάρχας του ΕΛΑΣ Ζαραλήν και Αδαμάντιον και τους παρεκάλεσα, εάν ήθελον, να έλθουν εις ενίσχυσίν μου και, εις περίπτωσιν θετικής απαντήσεως, τους ώριζα να έλθουν να με συναντήσουν εις το ‘Υψωμα Τσούμα-Ντόπλη, εις τα μανδριά του Θωμά Πώχου.

Εν τω μεταξύ με τα κυάλια και από πληροφορίας μικρών παιδιών, τα οποία εξήρχοντο απαρατήρητα εκ των Ιταλών, εμανθάνομεν τι γίνεται εντός του χωρίου. Διά να είμεθα δε πλησιέστερον προς το χωρίον και τον χώρον της ενέδρας μετεκινήθημεν και ήλθομεν εις την περιοχήν Σημείον  εικόνισμα Σταυρού, απ’ όπου και ηρχίσαμεν αναγνωρίσεις επί τόπου της τοποθεσίας, την οποίαν θα κατελαμβάνομεν, και την πρόχειρον οργάνωσιν ταύτης.

5. Επειδή βασικός παράγων όστις θα καθώριζε την οριστικήν θέσιν της ενέδρας μας ήτο το δρομολόγιον, το οποίον θα ηκολούθουν οι Ιταλοί κατά την αναχώρησίν των, έγραψα έν σημείωμα προς την Ανδρομάχην Ράπτη, νυν σύζυγον Αθαν. Λαγού, το οποίον έκρυψα εις τας πλουσίας πλεξούδας της Βαΐτσας Παπαχρίστου, νύν σύζύγου I. Φλιούκα και της είπα να το πάη εις την οικίαν της Ανδρομάχης και να το δώση εις την ίδια.

Προέκρινα δε την Ανδρομάχην διότι αφ’ ενός εγνώριζε γράμματα, αφ’ ετέρου η οικογένειά της ήτο οργανωμένη εις την οργάνωσιν ΜΙΔΑΣ, και, το σπουδαιότερον, διότι το σπίτι της ήτο το πλέον ακραίον του χωρίου προς το μέρος μου.

Έγραφα δε εις την Ανδρομάχην να πάη η ιδία ή να στείλη την αδελφήν της Πανάγιω, σύζυγον τον Θείου μου Σταμούλη Μπλούτσου τον οποίον αργότερον εφόνευσαν οι κομμουνισταί εις τον Χαρ. Αμερικάνον ή τον πρόεδρον Φώτιον Μπλούτσον ή εις τον Θείον της Στέργιον Τσιλίκην και να προσπαθήση να πληροφορηθή:

α. Ποίαι αι προθέσεις των Ιταλών πού ήλθαν εις το χωριό.

β. Πότε θα φύγουν.

γ. Από ποίον δρομολόγιον θα φύγουν.

6. Το σημείωμα δεν άργησε να φθάση εις τα χέρια της Ανδρομάχης, όπως επίσης δεν άργησε να μας έλθη κατά τας απογευματινάς ώρας, με τον ίδιον τρόπον και με ανγελιαφόρον πλέον την μικράν αδελφήν της Ανδρομά­χης Μαριάνθην Ράπτη, και η απάντησις.

Αι πληροφορίαι έλεγον ότι: «Πρόθεσις των Ιταλών ήτο να τιμωρήσουν τούς, τσελιγκάδες του χωρίου διά την μη συμμόρφωσίν των προς την διαταγήν των. Πρόθεσίς των ήτο επίσης να συλλάβουν τον υποφαινόμενον, τον ιερέα και μερικούς προύχοντας του χωρίου ως ομήρους, ώστε εις το μέλλον να συμμορφώνεται το χωρίον εις τας διαταγάς των. Θα ανεχώρουν την επομένην διά την Καλαμπάκα μάλλον διά τον δρομολογίου το οποίον ηκολούθησαν ερχόμενοι εις το χωρίον και το οποίον πράγματι ήτο το πλέον σύντομον, βατόν και γνωστόν σ’ αυτούς». Τας πληροφορίας αυτάς έδωσεν εις την Πανάγιω Μπλούτσου ο Θείος της Κων/νος Μέλλιος.

Καθ’ όλην την ημέραν της 11/2/ 1943 και την πρωΐαν της 12/2/ 1943 οι Ιταλοί ησχολήθησαν με την λεηλασίαν σχεδόν όλων των οικιών του χωρίου, ιδιαιτέρως όμως των κάτωθι: Χαρ. Αμερικάνου, Ιωάν. Μπαντογιάννη, Λάμπρου Μπλούτσου, Αντ. Τασίκα, Κων. Μέλλιου, Γεωργ. Ράπτη, τα οποία εν συνεχεία και την πρωΐαν της 12/2/1943 επυρπόλησαν. Εις την λεηλασίαν και την πυρπόλησιν των ανωτέρω οικιών επρωτοστάτει ο ανθυπασπιστής καραμπινιέρος Φιορεντίνο χρησιμοποιών ως διερμηνέα τον Βασίλειον Λεων. Παπαφιλίππον εκ Καλαμπάκας ενδεδυμένον την Ιταλικήν στολήν καραμπινιέρου. Μάλιστα ο Βασ. Παπαφιλίππου εκτύπησε την γιαγιάν μου Αναστασίαν Λάμπρου Μπλούτσου, όταν προσεπάθησε να εμποδίση τους Ιταλούς, οι οποίοι έβαλαν φωτιά εις το σπίτι μας.

7. Τας απογευματινάς ώρας της 11/2/1943 επέστρεψε ο αγγελιαφόρος που είχα στείλει εις την ομάδα του ΕΛΑΣ και μου έφερε την απάντησιν των Ζαραλή-Αδαμαντίου, η οποία, προς τιμήν των και προς τιμήν της Ελληνικής φυλής, έλεγε ότι θα με βοηθήσουν με όλας τας δυνάμεις εις το κτύπημα των Ιταλών και ότι πριν νυκτώσει θα ευρίσκωνται εις το σημείον συναντήσεως που τους ώρισα. Πράγματι, όπως έγραφον εις το σημείωμα, ήλθον και εκεί τους ανέπτυξα το σχέδιόν μου, το οποίον εν περιλήψει ήτο το κάτωθι:

α. Εάν οι Ιταλοί ηκολούθουν το δρομολόyιον Χωριό – Πουρνάρι – 18ονχλμ.: Θα εστήνομεν ενέδρα εις βάρος των καταλαμβάνοντες την Γραμμήν ΑΒΓΔ από την ανατολικήν πλευράν και ΑΘΗΖ από την δυτικήν πλευράν. Μία δύναμις θα εκρατείτο εφεδρεία κατ’ αρχάς εις Βρύση Κανάρη διά να κλείση τον κλοιόν απ’ το βόρειον μέρος ΖΕΖ όταν όλοι οι Ιταλοί εισήρχοντο εις τον κλοιόν ή να βοηθήση τας δυνάμεις μας να αναδιπλωθούν επί άλλων γραμμών.

β. Εάν οι Ιταλοί ηκολούθουν το δρομολόγιον Χωριό – Μανάρι Μυλωνά-18ον χλμ. H διάταξις θα παρέμενεν ως είχε εις την περίπτωσιν α.

γ. Εάν οι Ιταλοί ηκολούθουν το δρομολόγιον Χωριό – Εικόνισμα Σταυ­ρός -Κανάρη – Βελίκα ή Μπαλιούμα – 18ον χλμ:. Εις την περίπτωσιν αυτήν η μεν ανατολική πλευρά θα εστοιχίζετο από την γραμμήν ΑΒΓΔ η δε δυτική πλευρά από την γραμμήν Α’ΘἨ’Ζ’

δ. Τέλος εάν οι Ιταλοί ηχολούθουν το δρομολόγιον Χωριό – Εικόνισμα Σταυρός – Αμυγδαλιές.: Και εις την περίπτωσιν αυτήν η μεν ανατολική πλευρά θα εστοιχίζετο από την γραμμήν ΑΒΓΔ, η δε δυτική απ’ την γραμμήν Α»Ο»Η»Ζ».

Εκ των ανωτέρω προκύπτει ότι η πιο ευνοϊκή δι’ ημάς περίπτωσις είναι να ακολουθήσουν οι Ιταλοί το δρομολόγιον Χωριό – Πουρνάρι – 18ον χλμ. (περίπτωσις 7α) και η ενέδρα να στηθή μεταξύ των γραμμών ΑΒΓΔ και ΑΘΗΖΕ που απαιτεί και ολιγωτέρας δυνάμεις και παρουσιάζει πε­ρισσοτέρας πιθανότητας επιτυχίας.

Επρότεινα δε οι μεν δυνάμεις τον ΕΛΑΣ να καταλάβουν και επανδρώσουν την γραμμήν ΑΒΓΔ, οι δε δυνάμεις του ΜΙΔΑ και του ΕΔΕΣ να καταλάβουν και επανδρώσουν την γραμμήν ΑΘΗΖΕΔ.

Τέλος μία εφεδρική δύναμις θα ετηρείτο εις Βρύση Κανάρη διά να κλείση τον κλοιόν εις την γραμμήν ΖΕΔ ή να αναχαιτίση τυχόν μικράν δύναμιν πλαγιοφυλακής που θα απέστελλον οι Ιταλοί επί του δρομολογίου Χωριό -Μουτστάρα – Μανδρί Μυλωνά – 18ο χλμ. διά ασφάλειαν του πλευρού των.

Το Σχέδιόν μου απεδέχθησαν οι Ζαραλής-Αδαμάντιος και, αφού εφάγαμεν ό,τι πρόχειρον βρέθηκε, εφύγαμεν κάθε ένας διά την περιοχήν ευθύνης του διά να εγκαταστήσωμεν τας ενέδρας επί τόπου και να οργανώσωμεν όσον καλύτερον εδυνάμεθα το έδαφος.

Μέχρι της στιγμής ταύτης η ομάς τον Βόκα δεν είχεν εμφανισθεί.

H νύκτα της 11ης προς 12/2/1943 διήλθεν με τους Ιταλούς εντός του χωρίου και ημάς τούς αντάρτας οργανουμένους εις την περιοχήν, όπου θα εδίδαμε την μάχην.

8. Την πρωίαν της 12/2/1943 μας εστάλησαν νεώτεραι πληροφορίαι, αι οποίαι δεν διέφεραν βασικώς από αυτάς της προηγουμένης ημέρας και μας επιβεβαίουν την πληροφορίαν ότι οι Ιταλοί θα έφευγον περί την μεσημβρίαν από το δρομολόγιον Χωριό – Πουρνάρι – 18ο χλμ. πράγμα που μας εγέμισε χαράν, διότι ήτο το δρομολόγιον επί του οποίου εστήριζεν την μεγαλυτέραν επιτυχίαν το Σχέδιόν μας.

Βάσει των πληροφοριών αυτών εβελτιώσαμε την διάταξίν μας, επυκνώσαμε τας γραμμάς της με νέους ενόπλους, οι οποίοι συνεχώς ήρχοντο είτε ομαδικώς είτε μεμονωμένως εκ των γύρω χωρίων και ετίθεντο υπό τας διαταγάς μας.

Περί την 10-ην π.μ. της 12/2/1943 επληροφορήθην ότι αφίχθη και η ομάς του Βόκα εις τον χώρον της μάχης.

Εις τούτον παρήγγειλα να συναντηθή με τους Ζαραλή-Αδαμάντιον, των οποίων τας γραμμάς να ενισχύση και πυκνώση και από τους οποίους θα ενημερώνετο διά το Σχέδιόν μας και δι’ ό,τι είχε γίνει μέχρι της ώρας εκείνης.

Γεγονός πάντως είναι ότι ο Βόκας συνεμορφώθη μεν με όσα του παρήγγειλα σχετικώς με την τοποθέτησιν της ομάδος του, πλην όμως δεν συνηντήθη μαζί μου καθόλου κατά τον χρόνον που εδίδετο η μάχη και μετ’ αυτήν. Προσωπικήν συνάντησιν μετ’ αυτού είχον μόνον μετά εικοσαήμερον, ότε ήμουν με την ομάδα μου εις επισταθμία εις το Κακοπλεύρι και αυτός διήλθεν εκείθεν μεθ’ ενός αντάρτου και τους εφιλοξένησα.

9. Περί την 10ην π.μ. της 12/2/1943 εφάνησαν αι πρώται πυραί εις τας καιομένας υπό των Ιταλών οικίας, ένδειξις ότι ετοιμάζετο η αναγώρησίς των εκ του χωρίου.

Ενημερώσαμε περί τούτον τους αντάρτας τους έβλεπον και οι ίδιοι ήδη συνεστήσαμε ψυχραιμίαν, παρηγγείλαμεν να γίνουν απ’ όλους αι τελευταίαι προετοιμασίαι, να σταματήσουν αι άσκοποι μετακινήσεις διά να μη προδοθώμεν εις τους Ιταλούς και αλληλοευχηθήκαμεν «Καλό βόλι».

Οι Ιταλοί επυρπόλησαν τας οικίας των Κων. Μαλίου, Γ. Ράπτη, I. Μπατζογιάννη, Λάμπρου Μπλούτσου, Χαρ. Λάμπρου, Γ. Μπέλλου και Αντ. Τασίκα.

10. Περι την 12.00 ώραν η φάλαγξ των Ιταλών, αφού επυρπόλησαν όσα σπίτια ανέφερα παραπάνω και επήραν ως ομήρους τούς Φ. Μπλούτσον (πρόεδρον), Ηλ. Μπέλλον, Αθαν. Φλόκαν, Γ. Τασίκαν, Αντ. Τασίκαν, L Μπατζογιάννην, Χαρ. Λάμπρου, Κων. Μέλιον και Γ. Καλτσούδα, εκινήθη διά του δρομολογίου Χωριό – Πουρνάρι – 18ο χλμ. προς Καλαμπάκαν χωρίς ευτυχώς δι’ ημάς να λάβη ουδέ καν στοιχειώδη μέτρα ασφαλείας (εμπροσθοφυλακή – πλαγιοφυλακή). Εις το τέλος της φάλαγγος εκινούντο περί τα 30 μουλάρια φορτωμένα με τα πλιατσικολογήματα τον χωριού, κυρίως τρόφιμα και ρουχισμόν, ο οποίος απετέλει τας προίκας των κοριτσιών.

Μετά ημίσειαν ώραν η κεφαλή του τάγματος εισήρχετο εις την περιοχήν της στηθείσης ενέδρας και εβάδιζεν εντός αυτής χωρίς καν να αντιληφθή την παρουσίαν εις τα πέρtξ υψώματα πλέον των 300 ενόπλων. Τόση ήτο η πειθαρχία των Ελλήνων και ο περιορισμός των κινήσεών των!

‘Ηδη περί την 14.00 ώραν η κεφαλή του τάγματος έφθανε την γραμμήν ΑΒ και έπρεπε να δοθή το σύνθημα ενάρξεως της μάχης, όπως και εγένετο. Ευτυχώς δι’ ημάς την ώραν εκείνην και η ουρά τον τάγματος επλησίαζε το στόμιον της ενέδρας, ήτοι το σημείον Ε, οπότε και διετάχθη η εις Βρύση Κανάρη εφεδρεία να σπεύση ταχύτατα και καταλαμβάνουσα την γραμμήν ΖΕΔ να κλείση τον κλοιόν της ενέδρας.

Τούτο εγένετο αμέσως ενός διαστήματος 10-15 λεπτών.

O συνθηματικός πυροβολισμός εδόθη από τον υποφαινόμενον εκ του ΣΔ Ύψωμα Τσούμα – Ντόπλη, ακριβώς την 14.08 ώραν της 12/2/1943.

Αμέσως 300 και πλέον ένοπλοι με ατομικά όπλα, οπλοπολυβόλα και όλμους μικρούς έβαλον εναντίον της φάλαγγος του Ιταλικού τάγματος καθ’ όλον αυτής το μήκος και εκ των δύο πλευρών καταιγισμόν πυρός ούτως ώστε οι Ιταλοί ευρεθέντες μεταξύ δύο πυρών δεν ήτο δυνατόν να καλυφθούν από πουθενά. Καθώς δε δεν είχον λάβει και ουδέν μέτρον ασφαλείας -αφ’ ου και τα ατομικά των όπλα είχον επί των υποζυγίων και ουχί ανά χείρα – δεν ημπόρεσαν και να αντιδράσουν.

Πολλοί δε σπεύσαντες να καλυφθούν μακράν των υποζυγίων τα οποία με τον ορυμαγδόν της μάχης διεσκορπίσβησαν – και πολλά ήλθον προς τας γραμμάς μας  ευρέθησαν οι Ιταλοί στρατιώται μακράν του οπλισμού των και τελείως άοπλοι. Ούτως ημπορεί να εξηγηθεί το λίαν ευνοϊκόν δι’ ημάς αποτέλεσμα της μάχης.

Από τους πρώτους νεκρούς ήτο ο ανθυπασπιστής της καραμπινιέρος Φερεντίνο, ο οποίος έχων μαζί του ως οδηγόν τον Ηλίαν Μπέλλον και βαδίζων επί κεφαλής της φάλαγγος εφονεύθη επί της γραμμής ΑΒ. Από τους πρώτους εξ άλλου αιχμαλώτους συνελήφθη ο Βασίλειος Παπαφιλίππου, ο οποίος ωδηγήθη και εκρατήθη εντός τον κτηρίου του Σιδηροδρομικού Σταθμού.

Η μάχη συνεχίσθη αμείωτος από την πλευράν των Ελλήνων  αυτή άλλως τε ήτο και η διαταγή μας προς τούς αντάρτας ενώ απ’ την πλευράν των Ιταλών λόγω τον αιφνιδιασμού τον οποίον υπέστησαν και της απωλείας των βαθμοφόρων δεν υπήρξεν σθεναρά αντίδρασις.

Με τηλεβόας εκαλούμεν τούς Ιταλούς στρατιώτας να παραδοθούν και τους υποσχόμεθα ότι ουδόλως ήθελον φοβηθεί. Με τηλεβόα επίσης εκαλούμεν και τους ομήρους να κινηθούν προς την δυτικήν πλευράν και να περάσουν εις τας γραμμάς μας. Και τούτο αφ’ ενός διότι το έδαφος ήτο πιο βατόν και αφ’ ετέρου η πλευρά αυτή ήτο επηνδρωμένη από κατοίκους του χωρίου, οι οποίοι και τους εγνώριζον. Ενώ η ανατολική πλευρά και δύσβατος ήτο και κατείχετο από αντάρτες του ΕΛΑΣ, οι οποίοι δεν εγνώριζαν προσωπικώς τούς ομήρους.

Πράγματι πολλοί Ιταλοί ήρχισαν να κινούνται προς τας γραμμάς μας με υψωμένας τας χείρας των. Αυτούς, μετά πρόχειρον έλεγχον, τούς κατευθύναμεν εις την περιοχήν Μπαλντούμα, από την δυτικήν πλευράν, κατ εντός της Γαλαρίας, από την ανατολικήν πλευράν.

11. Περί την 18.00 ώραν είχεν παύσει σχεδόν πάσα αντίδρασις των Ιταλών. Παρέμεινε μόνον εγγύς του σημείου Ε μία εστία πρός από έν βαρύ πολυβόλον και έναν βαρύν όλμον υπό την καθοδήγησιν του ιδίου του διοικη­τού τον τάγματος.

Μεταβάς τότε εις θέσιν Μανδρί Μυλωνά και τεθείς επί κεφαλής μιας Ομάδος της οργανώσεως ΜΙΔΑΣ με επιδεξίαν κυκλωτικήν κίνησιν εκυκλώσαμεν τον όλμον και το πολυβόλον και με εύστοχον πυρ εφονεύσαμεν τον επί κεφαλής διοικητήν του τάγματος, οπότε αμέσως οι άνδρες του όλμου κατ του βαρέος πολυβόλου παρεδόθησαν.

Κατά την ενέργειαν αυτήν ετραυματίσθη ο οπλίτης μου Αθανάσιος Τέγος από σφαίραν εις την ωμοπλάτην την στιγμήν πού όρθιος εφώναζε εις τους Ιταλούς «Avere όπλου γ… τη μάνα σας φρατέλια».

Τούτον μετά πρόχειρον επίδεσιν του τραύματος κατ τον εφοδιασμόν του με σχετικόν σημείωμά μου απέστειλα εις Καστανιάν προς τον ιατρόν Δημάκην, ο οποίος του παρέσχε τας περαιτέρω ιατρικάς περιποιήσεις του και έγινεν καλά.

Μετά την εξουδετέρωσιν και του όλμου με το πολυβόλον έπαυσε κάθε αντίδρασις των Ιταλών, οι ζώντες των οποίων παρεδίδοντο εις οιονδήποτε ένοπλον ή άοπλον αντάρτην ή χωρικόν, οι οποίοι εξεχύθησαν και διεσκορπίσθησαν εις το πεδίον της μάχης διά λαφυραγωγίαν.

Ευτυχώς δε ουδείς εκ των ομήρων έπαθεν ουδέν. Τους αιχμαλώτους υγιείς ή τραυματίας κατευθύναμεν προς το χωρίον και τους συνεκεντριωσαμεν εντός τον σχολείου, όπου τους παρεσχέθη θερμόν ρόφημα, φαγητόν και περίθαλψις υγειονομική εις τους τραυματίας χρησιμο­ποιηθέντων προς τούτο του Ιατρού και των νοσοκόμων τον τάγματος.

Την πρωίαν της επομένης οι αντάρται του ΕΛΑΣ μετέβησαν εις Αγναντιάν, όπου μετέφεραν και τους Ιταλούς αιχμαλώτους διά μείζονα ασφάλειαν. Εκ της Αγναντιάς τους άφησαν ελευθέρους τας απογευματινάς ώρας της 13/2/1943.

Εγώ με την ομάδα μου παρέμεινα εις την Οξύνειαν διά να συμπαρασταθώ εις τους συγχωριανούς μου, οι οποίοι ανέμενον βεβαίαν πλέον την εκδικητική μανίαν των Ιταλών με μεγαλυτέρας δυνάμεις, όπερ και εγένετο.

Πράγματι μετά τινας ημέρας άλλη δύναμις Ιταλική μεγαλυτέρα τον τάγματος βοηθουμένη από αεροπορίαν και βαρύ πυροβολικόν επέδραμε κατά του χωρίου και επυρπόλησεν όλα. τα σπίτια του.

Αποτελέσματα της μάχης

Α. Απώλειαι

Ιταλοί νεκροί 164.
Ιταλοί αιχμάλωτοι 184.
Ιταλοί διαφυγόντες 6-8 μέσω του δάσους Ριγκλόβου, καθοδηγούμενοι υφ’ ενός αγροφύλακος.

‘Ελληνες νεκροί 7, οι κάτωθι:

α) Κόκκινος ή Βουλγαράκης Χριστ. με ψευδώνυμον Τσολιάς εκ Τραχανιώτου (Αγ. Τριάδος).

β) Μουτάρας Νικόλαος εξ Οξυνείας.

γ) Λάμπρου Ιωάννης εξ Οξυνείας.

δ) Δήμου Νικόλαος εκ Σταγιάδων.

ε) Κοτσιαλής εξ Αγναντιάς.

στ) Ζήσης Γεώργιος εξ Αγιοφύλλου.

ζ) Παπαδήμας Αθανάσιος εξ Αγιοφύλλου.

Έλληνες τραυματίαι 3, οι κάτωθι:

α) Τέγος Αθανάσιος εκ Κακοπλευρίου.

β) Παπάς Χριστ. εξ Οξυνείας, συλληφθείς και φονευθείς αργότε­ρον υπό των Γερμανών ομού μετά του Φ. Μπλούτσου.

γ) Παπαχρίστος Αθανάσιος εξ Οξυνείας.

Β. Λάφυρα

H ποσότης και το είδος των λαφύρων που περιήλθον εις χείρας μας εκ της μάχης δεν είναι δυνατόν να καθορισθή επακριβώς και τούτο διότι η κάθε μία από τας συνεργαζομένας οργανώσεις ΜΙΔΑΣ, ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ και ο κάθε μεμονωμένος αντάρτης, οπλισμένος ή άοπλος χωρικός, έπαιρνε ό,τι του άρε­σε ή του εχρειάζετο χωρίς να δίνη λόγον σε κανέναν ή αναφοράν εις την άλλην οργάνωσιν.

Η οργάνωσις ΜΙΔΑΣ έλαβε τα κάτωθι λάφυρα:

Έναν όλμον μεγάλον, τρεις όλμους μικρούς, έν βαρύ πολυβόλον, οκτώ οπλοπολυβόλα, ατομικά πιστόλια, ατομικά όπλα, χειροβομβίδας, κουβέρτας και άρβυλα.

H οργάνωσις του ΕΛΑΣ ασφαλώς θα έλαβε πολύ μεγαλυτέραν ποσότητα και είδη.

Εν πάντως είναι βέβαιον. Όλον το υλικόν (οπλισμός, είδη στρατοπε­δείας κτλ,) του τάγματος περιήλθεν εις ελληνικάς χείρας. Μόνον ο διαχειρι­στής του τάγματος και οι σιτισταί των λόχων θα ημπόρουν να μας δώσουν πλήρη κατάστασιν κατά ποσότητα και είδος των υλικών που περιήλθεν εις χείρας μας.

Γ. Διδάγματα

Κατά την μάγην της Οξυνείας απεδείχθησαν διά μίαν ακόμη φοράν αι αρεταί της φιλοπατρίας και του ηρωϊσμού των Ελλήνων.
Απεδείχθη ακόμα το προτέρημα των Έλλήνων να συνενώνωνται προ του κοινού κινδύνου παραμερίζοντες ιδεολογικάς ή άλλας διαφοράς των.
Κατεφάνη η αξία της ενιαίας Διοικήσεως διά τόν Συντονισμόν ομάδων με διαφορετικάς απόψεις και η πειθαρχία αυτών εις έναν Διοικητήν.

Κατεδείχθη η μεγάλη αξία της ομοψυγίας και συμπνοίας των Ελλή­νων.

H μάχη της Ουξείας είναι μία από τας πολύ ολίγας ίσως μετρώνται εις τα δάκτυλα της μιας χειρός μάχας που έχει να προβάλη η Εθνική Αντίστασις καθ’ ην συνειργάσθησαν αρμονικώτατα και αποδοτικότατα και με λαμπρά αποτελέσματα αντάρται περισσοτέρων της μιας οργανώσεων.

Εκερδήθη η μάχη από τους αντάρτας «Ελληνας, διότι το οργανωμένον Ιταλικόν τάγμα υποτίμησε την αξίαν του αντιπάλου, εν προκειμένω των Ελλήνων.

Ο αιφνιδιασμός εις βάρος των Ιταλών επέτυχε πλήρως. Οι Ιταλοί δεν είχον καν αντιληφθή ότι τους εστήθη ενέδρα.
H ηγεσία του Ιταλικού τάγματος ενήργησε πολύ επιπόλαια και δεν έλαβε ΟΥΔΕΝ μέτρον ασφαλείας παρά την ρητήν επιταγήν των Στρατιωτικών Κανονισμών και της κοινής λογικής. H τοιαύτη παράλειψις του Διοικητού Τάγματος είναι βαρύτατον παράπτωμα και είναι καλύτερον δι’ αυτόν που εφονεύθη, διότι είμαι βέβαιος αν έζη θα επερνούσε Στρατοδικειον και θα κατεδικάζετο εις θάνατον. ‘Ίσως και να εξετελείτο.
Εξαίρεται όλως ιδιαιτέρως η τήρησις αυστηράς εχεμυβείας εκ μέρους των κατοίκων του χωρίου Οξύνεια, οι οποίοι καίτοι σχεδόν όλοι εγνώριζον την στηθείσαν ενέδραν, παρ’ ουδενός διέφυγε έστω και η παραμικρά πληρο­φορία περί τούτου.
Με ηυξημένην διάθεσιν πολεμάει εκείνος που πολεμάει διά την πα­τρίδα του, διά την οικογένειά του και τους βωμούς του. Οι ‘Ελληνες αντάρται δι’ αυτά τα ιδανικά επολέμησαν δι’ αυτό και εμεγαλούργησαν.
H στρατιωτική εκπαίδευσις μειώνει τας απωλείας. Οι δύο εκ των επτά φονευθέντων Ελλήνων ήσαν νέοι, οι οποίοι δεν είχον υποστή στρατιω­τικήν εκπαίδευσιν και δεν εγνώριζον να φυλαχθούν.
Τέλος οι κάτοικοι της Οξυνείας πιστεύουν ότι εβοήθησαν τους ‘Ελληνας και οι τιμώμενοι άγιοι του χωρίου τους, οι ναοί των οποίων εβεβηλώθησαν εκ μέρους των Ιταλών χρησιμοποιηθέντες ως στρατώνες ή όρχοι κτη­νών.

Ούτως έχουν περιληπτικώς αλλά απολύτως αντικειμενικώς τα. γεγονότα της Μάχης της Οξυνείας, η οποία συνήφθη την 12ην Φεβρουαρίου 1943 εις την περιοχήν Βελίχα -18ον χλμ. του χωρίου Οξύνεια μεταξύ των συνεργαζομένων ομάδων των αντιστασιακών οργανώσεων ΜΙΔΑΣ, ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ ως και μεμονωμένων χωρικών των χωρίων Οξύνεια, Μεγάλη Κερασιά, Κακοπλεύρι, Σταγιάδες, Αγναντιά, Αγιόφυλλον, Θεοτόκος, Αχλαδέα, Ασπροκ­κλησιά. Τραχανιώτης (σημ. Ανία Τριάς), Βλαχάβα, Σκεπάρι, Γάβρος και Τσούγκουρο (σημ. ‘Αγιος Δημήτριος) αφ’ ενός και Ιταλικών Δυνάμεων αφ’ ετέρου.

H μάχη αύτη με το νικηφόρον διά τους ‘Ελληνας αποτέλεσμα ήτο η πρώτη εις την περιοχήν της Θεσσαλίας και ανεπτέρωσεν το ηθικόν των Ελλήνων ανταρτών συντελέσασα εις την ανάπτυξιν του κινήματος αντιστά­σεως, μειώσασα το ηθικόν των Ιταλών, οι οποίοι μετά τινας ημέρας αφ’ ου ε` εκένωσαν το γωρίον Οξύνεια κάψαντες όλας τας οικίας, εξεκένωσαν και ούτοι την Καλαμπάκαν και συνεκεντρώθησαν εις Τρίκαλα μέχρι τον Σεπτέμβριον του 1943, οπότε η Ιταλία εσυνθηκολόγησεν με τους Συμμάχους και ολόκληρος η Μεραρχία Πινερόλο παρεδόθη εις τους αντάρτας του ΕΛΑΣ εις την Πύλην Τρικάλων. Με τα ορειβατικά πυροβόλα της Μεραρχίας ταύτης συνεκροτήθησαν δύο πυροβολαρχίαι, την μίαν των οποίων διώκει ο υποφαινόμενος μέχρι λήξεως του αγώνος.

 «H μάχη της Οξυνείας είναι μία από τας πολύ ολίγας ίσως μετρώνται εις τα δάκτυλα της μιας χειρός μάχας που έχει να προβάλη η Εθνική Αντίστασις καθ’ ην συνειργάσθησαν αρμονικώτατα και αποδοτικότατα και με λαμπρά αποτελέσματα αντάρται περισσοτέρων της μιας οργανώσεων.»ΜΙΔΑΣ - ΕΛΑΣ - ΕΔΕΣ

 

 

Η ΣΦΑΓΗ ΤΟΥ ΑΥΓΕΡΙΝΟΥ ΒΟΪΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ

 40 ΜΕΡΕΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΛΑΜΠΡΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΠΑΟ ΣΤΟ ΦΑΡΔΥΚΑΜΠΟ Η ΣΦΑΓΗ ΤΗΣ ΠΑΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΛΑΣ ΣΤΟ ΑΥΓΕΡΙΝΟ ΒΟΪΟ ΚΟΖΑΝΗΣ

του Δημητρίου Καραμπέρη, Αντιστρατήγου ε.α., Ιδρυτικού Μέλους του ΕΠΟΚ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Υπάρχουν άπειρες στιγμές της ιστορίας μας στις περίπου τέσσερις χιλιετηρίδες καταγεγραμμένης ζωής του Έθνους μας, για τις οποίες αισθανόμαστε υπερήφανοι, τις μνημονεύουμε (όσοι βέβαια βάζουμε το Έθνος μας πάνω από οποιοδήποτε ηθικό ή υλικό αγαθό) και τις τιμούμε όπως πρέπει.

Υπάρχουν όμως και αρκετές μελανές σελίδες, οι οποίες αποτελούν ντροπή και μερικές των οποίων, οδήγησαν σε διχόνοια και άσβεστο μίσος, για πολλές γενεές αργότερα.

Μία τέτοια μελανή σελίδα, αποτελεί και η Μάχη – Σφαγή του Αυγερινού Βοΐου Κοζάνης, την ιστορία της οποίας θα διαβάσετε συνοπτικά στη συνέχεια. Είναι μία από τις πολλές που διαδραματίστηκαν την περίοδο της Κατοχής, όπου οι αντιστασιακές οργανώσεις, στις περισσότερες περιπτώσεις, αντί να φθείρουν τους κατακτητές, πολεμούσαν μεταξύ τους. Και δεν είναι τυχαίο το γεγονός, ότι η μια οργάνωση εξ αυτών ήταν σε όλες αυτές τις περιπτώσεις ο ΕΛΑΣ (το στρατιωτικό σκέλος δηλαδή του ΕΑΜ).

Δεν γνωρίζω (διότι έχουν γραφεί πολλές ιστορίες για τη δράση του ΕΛΑΣ), ποιά ήταν η πραγματική προσφορά του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στον αγώνα κατά των κατακτητών, με βάση το γεγονός ότι οι ίδιοι οι Γερμανοί, αλλά και οι Ιταλοί, όπως και οι παρατηρητές Άγγλοι, δεν μνημονεύουν κάτι το ιδιαίτερο πλην των περιπτώσεων Φαρδυκάμπου και Γοργοποτάμου.

Αυτό που γνωρίζω καλά όμως, είναι ότι η ζημιά την οποία έκαναν στην ενότητα του Έθνους, ήταν τεράστια και την οποία πληρώνουμε μέχρι τώρα, αλλά και για πολλά ακόμη χρόνια. Η φιλοδοξία του ΚΚΕ να καταστήσει την Ελλάδα Σοβιετικό προτεκτοράτο μέσω του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, αλλά και της συνέχειάς του, του ΔΣΕ, δημιούργησαν, πέραν της τρομακτικής ανθρωπιστικής και οικονομικής ζημιάς, αγεφύρωτες σχέσεις μεταξύ των Ελλήνων.

Οι πάσης φύσεως αριστεροί, έκαναν σημαία τους το «Ηθικό Πλεονέκτημα της Αριστεράς», λόγω των διωγμών που υπέστησαν μετά τη συντριβή τους το 1949 στο Βίτσι και στο Γράμμο. Το οποίο ηθικό πλεονέκτημα, όχι απλώς δεν υφίσταται, αλλά αντίθετα αποτελεί όνειδος και μόνο να το σκεφτεί κάποιος, όταν διαβάσει τις επόμενες γραμμές, αλλά και τόσες άλλες ωμότητες, με αποκορύφωμα το Μελιγαλά, στις οποίες προέβησαν οι Εαμίτες/Ελασίτες.

Οι άνευ αποδείξεων δικαιολογίες των πράξεών τους, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, περί τιμωρίας προδοτών, δωσιλόγων, πρακτόρων κλπ., καταρρίπτονται από τον αριθμό των γερόντων και γυναικοπαίδων που έγιναν θύματά τους.

Ας είναι ελαφρύ το χώμα που σκεπάζει όλους όσους έπεσαν στο βωμό της Σοβιετοποίησης της Ελλάδος. Αιωνία τους η μνήμη.

 ΓΕΝΙΚΑ

Ο Αυγερινός Βοΐου Κοζάνης (παλαιό όνομα Κωνστάντσικο), είναι ένα από τα κεφαλοχώρια του Βοΐου, το μεγαλύτερο μετά το Τσοτύλι και τον Πεντάλοφο, ευρισκόμενο σε υψόμετρο 1050 μ., επί των ανατολικών υπωρειών της υψηλότερης κορυφής του Βοΐου, του Προφήτου Ηλία Σουπανίου (1805 μ.). Είχε περί τα 250 σπίτια και προ της 28^ης Οκτωβρίου 1940, περί τους 1000 κατοίκους.

Την εποχή του Β’ ΠΠ, συνδεόταν με καρροποίητους δρόμους, τόσο με τον Πεντάλοφο (12,5 χιλ.), όσο και με το Τσοτύλι (27,5 χιλ.). Στη ΒΑ παρυφή του Αυγερινού, ήταν κτισμένο το επιβλητικό πέτρινο Δημοτικό Σχολείο, με μεγάλο αυλόγυρο προς Ν και Α και λίγο νοτιώτερα η παλιά εκκλησία Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Η απόσταση βεβαίως από τον Πεντάλοφο, για κινούμενους πεζή είναι κατά πολύ μικρότερη, για την οποία χρειαζόταν περίπου 2 ώρες να διανυθεί.

Πανοραμική Άποψη του Αυγερινού από Βορρά

Την εποχή της ανοίξεως του 1943, δύο αντιστασιακές οργανώσεις είχαν επικρατήσει στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας, το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) με στρατό του τον Εθνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό (ΕΛΑΣ), πανελληνίου εμβελείας και η Πανελλήνιος Απελευθερωτική Οργανώση (ΠΑΟ – πρώην Υπερασπισταί Βορείου Ελλάδος – ΥΒΕ), η οποία δρούσε μόνο στη Μακεδονία και τη Θράκη, οι οποίες ήταν σχετικά ισοδύναμες από αριθμό ανδρών (κατά περιοχή, υπήρχαν διαφορές), ο ΕΛΑΣ όμως ήταν καλύτερα εξοπλισμένος.

ΤΑ ΠΡΟΗΓΗΘΕΝΤΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ

Μετά τη Μάχη του Φαρδυκάμπου (4-8/3/1943) κατά την οποία διαπιστώθηκε από το ΕΑΜ (και τον ΕΛΑΣ), ότι στην ευρύτερη περιοχή του Βοΐου οι δυνάμεις της ΠΑΟ, ήταν καλά οργανωμένες, αξιόμαχες και αποφασισμένες και ότι η περιφανής νίκη στο Φαρδύκαμπο, που οδήγησε στην αιχμαλωσία του Ιταλικού Τάγματος οφείλονταν σ’ αυτές, τη στιγμή κατά την οποία ο ΕΛΑΣ επισήμως δεν συμμετείχε (απλώς πολλοί μαχητές του έπραξαν κατά συνείδηση και πολέμησαν στο πλευρό της ΠΑΟ και υπό τις διαταγές του Ταγματάρχου ΠΔ Ιωάννη Κοντονάση που διηύθυνε τη μάχη), η κομμουνιστική ηγεσία του ΕΑΜ Δυτικής Μακεδονίας, προέβη σε δύο σημαντικές ενέργειες:

1. Να αλλοιώσει την εικόνα που δημιουργήθηκε σχετικά με το σε ποιόν οφείλεται κυρίως η επιτυχία στον Φαρδύκαμπο, ενεργοποιώντας τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ που ευρίσκοντο πιο νότια (Σέρβια, Αιανή, Γρεβενά) προκειμένου να απαγορεύσουν τις ενισχύσεις των Ιταλών από Θεσσαλία που έρχονταν στην περιοχή για αντίποινα, αλλά κινητοποιώντας και τις αντίστοιχες που ευρίσκοντο στις περιοχές Καστοριάς και Άργους Ορεστικού.

2. Να επιχειρήσει, το συντομώτερο δυνατόν, την ενσωμάτωση ή εν ανάγκη την εξόντωση των δυνάμεων της ΠΑΟ στην περιοχή (αφού «ξεφορτωθεί» πρώτα τους επικεφαλής των τμημάτων με κάθε θεμιτό ή αθέμιτο μέσο), για να γίνει το απόλυτο αφεντικό του Βοΐου, το οποίο και ελάχιστες συγκριτικά δυνάμεις κατοχής είχε και αποτελούσε στρατηγική γέφυρα επικοινωνίας Γράμμου και Βίτσι, βλέποντας πολύ μακρυά για την εποχή (να δημιουργήσει μια ασφαλή και απρόσιτη βάση επιχειρήσεων και με δυνατότητες διαφυγής προς Αλβανία κυρίως, σε περίπτωση κατά την οποία δεν επιτευχθεί ο στρατηγικός αντικειμενικός σκοπός που είχε θέσει το ΚΚΕ – μέσω του ΕΑΜ, δηλαδή της επικράτησης στα πολιτικά δρώμενα της Ελλάδος, όταν αποχωρήσουν οι κατακτητές).

Και με την πρώτη ενέργεια (εκμεταλλευόμενη και την επί πολλά χρόνια αδράνεια των λοιπών, καθώς και τη συνεχή προπαγάνδα μετά τη μεταπολίτευση), πέτυχε πραγματικά να διαστρεβλώσει την αλήθεια, με αποτέλεσμα στις μέρες μας, που οι περισσότεροι πρωταγωνιστές της μάχης δεν είναι πλέον μαζί μας, η συντριπτική πλειοψηφία να θεωρεί ότι η νίκη στο Φαρδύκαμπο (η μοναδική επιπέδου τακτικού αγώνος εναντίον των κατακτητών κατά την Κατοχή), οφείλεται στον ΕΛΑΣ, παρότι υπάρχει η επίσημη δεκασέλιδη αναφορά του διευθύναντος τη μάχη, καταχωρημένη επισήμως στα αρχεία Εθνικής Αντιστάσεως της Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού.

Η δεύτερη ενέργεια στηρίχθηκε κυρίως στην αρχή «Ή μεθ’ ημών, ή καθ’ ημών». Αρχικώς προσεπάθησε να προσεγγίσει διαφόρους επικεφαλής ομάδων, να τονίσει την ανάγκη συνενώσεως των δυνάμεων (πάντοτε όμως υπό την ηγεσία των ΕΑΜ – ΕΛΑΣ), να συλλάβει μεμονωμένους επικεφαλής τμημάτων (γεγονός στο οποίο απέτυχε λόγω της υποψίας που είχαν αυτοί) και τελικώς πρότεινε τη διενέργεια συσκέψεως των επικεφαλής και των δύο πλευρών στο Τσοτύλι, η οποία έγινε την Πέμπτη 1 Απριλίου 1943 και στην οποία συμμετείχαν από πλευράς ΕΛΑΣ, ο Λάζαρος Ζησιάδης ή Τερπόφσκι, ο Χρυσαφόπουλος, ο Δημήτριος Κυρατζόπουλος (καπετάν Φωτεινός) και αρκετά άλλα μικρότερα στελέχη και από πλευράς ΠΑΟ οι Ταγματάρχες ΠΔ Πόρτης Μιλτιάδης, Μάντζιος Λάζαρος, Κοντονάσης Ιωάννης και Παναγιωτίδης Δημήτριος, ο Υπολοχαγός Μπουλογιάννης Κοσμάς, Αρχηγός της Τάξεως ΣΣΕ-1938, ο Ανθυπολοχαγός Καραμπέρης Στέφανος, της Τάξεως ΣΣΕ-1942 και ο Εφ. Ανθλγός Σιδηρόπουλος Θεόδωρος. Η σύσκεψη ουσιαστικά ήταν παγίδα του ΕΛΑΣ, προκειμένου να συλλάβουν την ηγεσία των τμημάτων της ΠΑΟ και εν συνεχεία να ενσωματώσουν τα τμήματά της στον ΕΛΑΣ, γι’ αυτό και είχαν εκ των προτέρων κυκλώσει τον υπαίθριο χώρο της συσκέψεως. Μερικοί επικεφαλής τμημάτων της ΠΑΟ όμως (Μπουλογιάννης, Καραμπέρης και Σιδηρόπουλος), υποψιαζόμενοι τις προθέσεις του ΕΛΑΣ, είχαν κάνει ευρύτερη κύκλωση του Τσοτυλίου και όταν ο ΕΛΑΣ προσπάθησε να προχωρήσει στο σχέδιό του, ο Υπλγός Μπουλογιάννης τους είπε ότι είναι ευρύτερα κυκλωμένοι και εάν προχωρήσουν στην υλοποίηση του σχεδίου τους, θα γίνει μεγάλη αιματοχυσία. Έτσι ο ΕΛΑΣ προσπάθησε να δικαιολογήσει την πράξη του και η σύσκεψη έληξε με αόριστες υποσχέσεις περί μελλοντικής συνεργασίας και διαχωρισμό περιοχών ευθύνης.

Όμως, λίγες ημέρες αργότερα, ο ΕΛΑΣ προέβη στην αιφνιδιαστική σύλληψη δύο σημαντικών στελεχών του Αρχηγείου Πενταλόφου της ΠΑΟ, των Τχων ΠΔ Πόρτη και Μάντζιου (μαζί με λίγους άνδρες ασφαλείας που είχαν). Το γεγονός αυτό έγινε γνωστό την Δευτέρα 5 Απριλίου 1943 στους λοιπούς επικεφαλής της ΠΑΟ με αγγελιαφόρους που απέστειλε ο ευρισκόμενος στο Τσοτύλι, Υπλγός Μπουλογιάννης (ο οποίος το έμαθε πρώτος), ο οποίος ζήτησε να έχουν συγκεντρωθεί όλες οι ομάδες και τα στελέχη, στο χωριό Βροντή μέχρι το πρωί της Τρίτης 6 Απριλίου 1943.

Η ΜΑΧΗ

Έτσι, όλες οι ομάδες της ΠΑΟ του Βοΐου, πλην αυτής του Εφ. Υπλγού Κιουρτσουδάκη που παρέμενε στην ευρύτερη περιοχή Νεστορίου με τους 150 άνδρες του ως ασφάλεια, συγκεντρώθηκαν στη Βροντή τις πρωϊνές ώρες της 7/4/43. Ήταν εκεί όλοι οι επικεφαλής που ευρίσκοντο στο Τσοτύλι την 1/4/43 (πλην των συλληφθέντων) και περί τους 400 συνολικά άνδρες, με 3 πολυβόλα, 8 οπλοπολυβόλα, αριθμό χειροβομβίδων και τυφέκια διαφόρων τύπων, ενώ τα πυρομαχικά, μετά βίας επαρκούσαν για 1-2 ημέρες αγώνος, με δεδομένο ότι μεγάλη ποσότητα είχε καταναλωθεί στη Μάχη του Φαρδυκάμπου, χωρίς να έχει αναπληρωθεί ακόμη. Και κατά τις 14:00, ξεκίνησαν με κατεύθυνση τον Αυγερινό, ο οποίος ήταν ο πλησιέστερος προς τον Πεντάλοφο κατοικημένος τόπος που ήλεγχε η ΠΑΟ. Ενδιάμεσα, είχαν κάνει στάσεις στο χωριά Λικνάδες, για διανυκτέρευση και Άγιοι Ανάργυροι, για λήψη διατάξεως μάχης και ασφαλή προσέγγιση και κατάληψη των υψωμάτων Αυγερινού, σε περίπτωση που είχαν προωθηθεί εκεί τμήματα του ΕΛΑΣ Πενταλόφου.

Παράλληλα ο ΕΛΑΣ, κινητοποίησε όσες δυνάμεις είχε στην περιοχή Τσοτυλίου-Πενταλόφου και τους προώθησε στην περιοχή μεταξύ Βουχωρίνας και Πενταλόφου, εκτιμώντας ότι οι δυνάμεις της ΠΑΟ θα επιχειρήσουν να απελευθερώσουν τους συλληφθέντες. Η δύναμη των τμημάτων του ΕΛΑΣ (χωρίς αυτό να έχει εξακριβωθεί), ανερχόταν σε περίπου 500 άνδρες, με 6 πολυβόλα, 15 οπλοπολυβόλα, 2 όλμους, αριθμό χειροβομβίδων και εκρηκτικών και τυφέκια. Ο οπλισμός του ΕΛΑΣ ήταν πλέον σύγχρονος του αντιστοίχου της ΠΑΟ και επιπλέον είχε μεγαλύτερα αποθέματα πυρομαχικών.

Δορυφορικός χάρτης του Αυγερινού

Τις μεταμεσημβρινές ώρες της 7^ης Απριλίου, τα τμήματα της ΠΑΟ έφθασαν στον Αυγερινό και ο κύριος όγκος εγκαταστάθηκε στο Δημοτικό Σχολείο, ενώ απεστάλησαν τμήματα ασφαλείας στα υπερκείμενα υψώματα και στις εισόδους του χωριού, προκειμένου να εξασφαλισθεί η κυρία δύναμη και να υπάρξει έγκαιρη προειδοποίηση, σε περίπτωση αιφνιδιαστικής ενεργείας των Ελασιτών.

Το Σχέδιο Περιμετρικής Ασφαλείας της ΠΑΟ στον Αυγερινό, όπως εκπονήθηκε από τον Ανθλγό Καραμπέρη Στέφανο

Η είσοδος της ΠΑΟ στον Αυγερινό, έγινε αντιληπτή από πράκτορες του ΕΛΑΣ, οι οποίοι δρούσαν κεκαλυμμένοι στον Αυγερινό και ειδοποίησαν τη διοίκηση του ΕΛΑΣ στον Πεντάλοφο. Μετά τη δύση του ηλίου, η ηγεσία της ΠΑΟ δέχθηκε τηλεφωνική κλήση από την αντίστοιχη του ΕΛΑΣ (στον Αυγερινό λειτουργούσαν 2 μαγνητικά τηλέφωνα, το ένα στην Κοινότητα και το δεύτερο στο Τηλεγραφείο, όπου είχαν συγκεντρωθεί οι επικεφαλής αξιωματικοί, τα οποία είχαν ανταπόκριση με το υποτυπώδες τηλεφωνικό κέντρο του Πενταλόφου, το οποίο είχε καταληφθεί από τον ΕΛΑΣ).

Οι αρχηγοί του ΕΛΑΣ, μόλις διαπίστωσαν ότι η δύναμή της ΠΑΟ ήταν ισχυρή, σχεδόν ισοδύναμη από απόψεως αριθμών και μια ενδεχόμενη επίθεσή τους εναντίον της ΠΑΟ θα ήταν ολέθρια γι’ αυτούς (με δεδομένο ότι δεν σχεδιάζεις επίθεση εναντίον ισαρίθμου αμυνομένου σε υπερκείμενο έδαφος και μάλιστα αντιπάλου που διοικείται από εμπειροπόλεμα και ικανά στελέχη, τα οποία μόλις δύο χρόνια νωρίτερα είχαν γράψει σελίδες δόξης στην ιστορία της πατρίδος λίγα μόλις χιλιόμετρα βορειότερα), επιστράτευσαν το δόλο, βασιζόμενοι στο συναισθηματισμό και την αφέλεια (για τις προθέσεις των άλλων συμπατριωτών, έστω και αν ήταν κομμουνιστές) των επικεφαλής αξιωματικών της ΠΑΟ. Δυστυχώς ακόμη τότε, στους περισσότερους φαινόταν αδιανόητο ότι κάποιος φανατισμένος και εμποτισμένος με το σπόρο του κομμουνισμού, θα έβαζε τους ξενοκίνητους σκοπούς του κόμματος, πάνω από την πατρίδα του, τον αδελφό του, το φίλο του, το χωριανό του. Το έμαθαν βέβαια τα επόμενα χρόνια, με τεράστιο κόστος για την πολύπαθη πατρίδα μας.

Έτσι έπεισαν τον επικεφαλής της δύναμης της ΠΑΟ, Τχη Παναγιωτίδη, ότι συνέλαβαν τους Πόρτη και Μάντζιο από παρεξήγηση και την επομένη είχαν σκοπό να τους αφήσουν ελεύθερους, ότι δεν ήταν ανάγκη να κινητοποιηθεί τέτοια δύναμη και να πάει στον Αυγερινό, ότι πρέπει να αναληφθεί κοινή δράση της ΠΑΟ και του ΕΛΑΣ εναντίον των στρατευμάτων κατοχής και προς τούτο την επομένη, τα τμήματα του ΕΛΑΣ της περιοχής, θα πήγαιναν και αυτά στον Αυγερινό, για να συμφιλιωθούν με αυτά της ΠΑΟ και να κάνουν μια μεγάλη γιορτή, ενόψει της επικειμένης συνεργασίας. Παρά τις αντιρρήσεις μερικών από τα μικρότερα στελέχη (Μπουλογιάννης, Καραμπέρης) οι οποίοι δεν πίστευαν στη μεταστροφή του ΕΛΑΣ, ο Τχης Παναγιωτίδης, έχοντας και τη σύμφωνη γνώμη του Σιδηρόπουλου, ο οποίος ήταν επικεφαλής του τμήματος με τη μεγαλύτερη δύναμη, όχι μόνον απεδέχθη την πρότασή τους, αλλά και ως ένδειξη καλής θελήσεως και εμπιστοσύνης, διέταξε την απόσυρση των τμημάτων ασφαλείας από τα υπερκείμενα υψώματα, έδωσε εντολή στους μάγειρες να παρασκευάσουν φασολάδα και για τους Ελασίτες (ήταν περίοδος νηστείας) και είπε στον ιερέα του χωριού, ότι την Παρασκευή 9/4 στην Ακολουθία του Ακαθίστου Ύμνου, θα παρευρισκόταν όλη η δύναμη ΠΑΟ και ΕΛΑΣ, ζωντανεύοντας την Ακολουθία της Αγιάς Σοφιάς πριν από τη νίκη κατά των Αβάρων. Έτσι οι περισσότεροι πήγαν για ύπνο, έχοντας μια ευχάριστη διάθεση και εν αναμονή της μεγάλης ημέρας που θα ξημέρωνε. Της ημέρας της γιορτής της συμφιλίωσης των δύο μεγαλυτέρων ανταρτικών ομάδων του Βοΐου.

Το χαρμόσυνο γεγονός ανέλαβε να μεταδώσει στους Ελασίτες ο Παπα Γιώργης, ιερέας του Αυγερινού, ο οποίος συνοδευόμενος από τους Λοχαγό Νικολαΐδη Νικόλαο και Εφ. Ανθλγό Παπαδόπουλο Βασίλειο (ο οποίος απεδείχθη πράκτορας του ΕΛΑΣ), οι οποίοι μετέβησαν στον Πεντάλοφο. Όταν έφθασαν, ειδοποίησαν ότι την επομένη, μαζί με τα τμήματα του ΕΛΑΣ, θα έρχονταν και οι συλληφθέντες Τχες Πόρτης και Μάντζιος, μαζί με τους 5-6 άνδρες τους.

Στις 07:45 της Πέμπτης 8^ης Απριλίου 1943, σήμανε η σάλπιγγα της ΠΑΟ για πρωϊνό προσκλητήριο και λήψη προγεύματος. Ένα τέταρτο αργότερα και ενώ τα τμήματα είχαν συγκεντρωθεί στο προαύλιο του Σχολείου, δέχθηκαν καταιγισμό πυρών πολυβόλων και οπλοπολυβόλων από τα γύρω υψώματα, τα οποία λίγες μόλις ώρες νωρίτερα είχαν αφήσει τα τμήματα ασφαλείας της ΠΑΟ. Τι είχε γίνει; Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ, ξεκίνησαν από τον Πεντάλοφο στις 5 τα ξημερώματα και μέχρι τις 07:00, είχαν φθάσει στη νότια παρυφή του Αυγερινού, όπου και αφού βεβαιώθηκαν ότι τα γύρω υψώματα είχαν εγκαταλειφθεί από τα τμήματα της ΠΑΟ, αναπτύχθηκαν περιμετρικά και σε απόσταση 300 – 500 μέτρα από το Σχολείο, ανάλογα με το πόσο εγγύτερα τους επέτρεπε η κάλυψη του εδάφους. Και με την ολοκλήρωση της συγκέντρωσης των ανδρών της ΠΑΟ, άρχισαν να τα προσβάλουν. Ο σκοπός του ΕΛΑΣ είχε επιτευχθεί απόλυτα.

Το Δημοτικό Σχολείο Αυγερινού όπως είναι σήμερα

Οι άνδρες της ΠΑΟ έπεφταν νεκροί ή τραυματισμένοι από τις σφαίρες και οι υπόλοιποι έτρεχαν εσπευσμένως να μπουν στο Σχολείο για να προστατευτούν από τα πυρά και να αντιτάξουν υποτυπώδη άμυνα. Συνολικά 24 άνδρες της ΠΑΟ εφονεύθησαν και άνω των 100 τραυματίσθηκαν, ενώ ο ΕΛΑΣ είχε 2 νεκρούς και 7 τραυματίες. Διαρκούσης της πολιορκίας του Σχολείου, οι Μπουλογιάνης, Καραμπέρης, Σιδηρόπουλος, Βαζάκας και 4 αντάρτες της ΠΑΟ, κατόρθωσαν με προτροπή του Καραμπέρη να διαφύγουν ακολουθώντας τη γεμάτη βλάστηση χαράδρα που ήταν ανατολικά του Σχολείου. Εξ αυτών, οι Σιδηρόπουλος και ένας αντάρτης, προσπάθησαν να κινηθούν από άλλο δρομολόγιο, αλλά μόλις έγιναν αντιληπτοί από τους Ελασίτες, υπέκυψαν στα άμεσα πυρά που εδέχθησαν. Οι Μπουλογιάννης, Βαζάκας και 3 αντάρτες, απεφάσισαν να επιστρέψουν στον Αυγερινό, όπου και συνελήφθησαν αμέσως. Ο Καραμπέρης και ένας αντάρτης από τους Αγίους Αναργύρους (το πλησιέστερο από βορρά χωριό προς τον Αυγερινό), κατόρθωσαν να διαφύγουν. Όλοι οι λοιποί που παρέμειναν στο Σχολείο, μετά από σχετικά μικρό χρονικό διάστημα, παρεδόθησαν στους Ελασίτες. Οι συλληφθέντες αξιωματικοί, οδηγήθηκαν στον Πεντάλοφο για ανακρίσεις, ενώ οι απλοί αντάρτες της ΠΑΟ, είτε προσεχώρησαν στον ΕΛΑΣ, είτε αφωπλίσθηκαν και αφέθηκαν ελεύθεροι να επιστρέψουν στα χωριά τους. Οι αξιωματικοί οδηγήθηκαν σε δίκη από το Ανταρτοδικείο Βουχωρίνας και εξ αυτών καταδικάστηκαν σε θάνατο οι Πόρτης, Μάντζιος, Μπουλογιάννης και Αγγελόπουλος και εξετελέσθησαν στις 13 Απριλίου 1943. Ανταρτοδίκες ήταν οι Στράτος Κέντρος («Σλόμποντας») ως Πρόεδρος και οι Φίλος Γ., Καπετάν Φωτεινός και Καπετάν Σκοτίδας, ως μέλη. Ο τελικός απολογισμός της σφαγής του Αυγερινού για την ΠΑΟ, ήταν 29 νεκροί, 103 τραυματίες και 256 συλληφθέντες, από τους οποίους οι 189 προσεχώρησαν στον ΕΛΑΣ. Η περαιτέρω τύχη των τραυματιών δεν έγινε γνωστή.

Λίγες μέρες αργότερα, στις 12/4/1943, συνελήφθη και ο Εφ. Υπλγός Κιουρτσουδάκης στο Μελάνθιο Νεστορίου, μαζί με τον Εφ. Ανθλγό Ζήση και άλλους, οι οποίοι εξετελέσθησαν στις 17 Απριλίου.

Με αυτό τον άδοξο και προδοτικό τρόπο, διαλύθηκε η ΠΑΟ Βοΐου, μόλις 40 μέρες μετά τις σελίδες δόξης που έγραψε στο Φαρδύκαμπο.

Το Μνημείο Πεσόντων κατά τη Σφαγή του Αυγερινού

 ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΣΦΑΓΗΣ ΤΟΥ ΑΥΓΕΡΙΝΟΥ

Ο ΕΛΑΣ με τη διάλυση της ΠΑΟ σ’ αυτή την υποβαθμισμένη από πλευράς των κατακτητών περιοχή του Βοΐου, πετυχε να κυριαρχήσει και να αποκτήσει ένα τεράστιο πλεονέκτημα για την επόμενη ημέρα.

Απέκτησε μια βάση επιχειρήσεων συγκριτικά ήσυχη, σε σχέση με άλλες περιοχές της χώρας, όπου μπορούσε σταδιακά να οργανώνεται για το μέλλον και σε συνδυασμό με τη γειτνίαση προς την Αλβανία πρωτίστως και τη Γιουγκοσλαβία, οι οποίες μετά τον Β΄ΠΠ βρέθηκαν στο άρμα της Σοβιετικής Ενώσεως και του κομμουνισμού, είχε τη δυνατότητα να δέχεται ανεξέλεγκτα πάσης φύσεως εξωτερική βοήθεια για την επίτευξη των σκοπών του. Και όπως αποδείχθηκε περίτρανα την περίοδο του Συμμοριτοπολέμου, χάρη στην κατοχή και ισχυροποίηση αυτής της περιοχής, κατόρθωσε η διάδοχός του διοίκηση, ο λεγόμενος Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (Δ.Σ.Ε), να κρατήσει επί τόσο μακρό χρονικό διάστημα και να επιφέρει τόσα δεινά στο Έθνος και το κυριώτερο, να ανοίξει πληγές διχόνοιας, οι οποίες δεν μπορούν να κλείσουν, παρότι έχουν παρέλθει 70 και πλέον έτη.

Η συμπεριφορά του ΕΛΑΣ, που οδήγησε στη σφαγή του Αυγερινού, απέδειξε τον δόλιο τρόπο με τον οποίο προσπαθούσε να επικρατήσει την εποχή της κατοχής ο κομμουνισμός, εμφανίζοντας αρχικά το πρόσωπο της συγκαταβατικότητας, της συνεργασίας και της αλληλεγγύης, μέχρι να έλθει σε θέση ισχύος και να συντρίψει κάθε εμπόδιο που έβρισκε μπροστά του, έναντι οιουδήποτε τιμήματος και με τον πλέον ειδεχθή τρόπο.

Φυσικά για να τα πετύχει όλα αυτά, χρειάστηκε και η αφέλεια, η επιπολαιότητα, η ηλιθιότητα σε μερικές περιπτώσεις και η αδυναμία εγκαίρου εντοπισμού των πραγματικών στόχων του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Και η έλλειψη εμπιστοσύνης σε λίγους διορατικούς, που έβλεπαν προς τα που οδηγείται η κατάσταση, αλλά οι προειδοποιήσεις τους αγνοούνταν ως υπερβολικές.

Και βέβαια, η έλλειψη πραγματικής ηγεσίας μετά την κατάληψη της Ελλάδος, με δεδομένο ότι ο Βασιλεύς και η πολιτική ηγεσία, διέφυγαν στο Κάϊρο, η στρατιωτική ηγεσία, όση δεν συνελήφθη, ασχολήθηκε με το σχηματισμό των κυβερνήσεων κατοχής, φιμωμένη και ευνουχισμένη από τους κατακτητές, ήταν ο βασικώτερος παράγων, που άφησε το χώρο ελεύθερο για να μπορέσει να δράσει ο κομμουνισμός, μέσω των ΕΑΜ και ΕΛΑΣ και των μικροτέρων παρακλαδιών τους.

Μπορεί κάποιος να φανταστεί ποιά θα ήταν η τύχη και το μέλλον της μεταπολεμικής Ελλάδος και εάν θα τολμούσαν οι κομμουνιστές να προχωρήσουν στους 2^ο και 3^ο γύρους τους, εάν αντί της ΠΑΟ Δυτ. Μακεδονίας (και σταδιακά μέχρι την άνοιξη του 1944, όλων των περιοχών της Β. Ελλάδος), διαλυόταν ο ΕΛΑΣ Δυτ. Μακεδονίας και η περιοχή αυτή, μαζί με την Ήπειρο του ΕΔΕΣ και του 5/42, γινόταν μια εθνική βάση επιχειρήσεων;

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Βασίζεται στις ιδιόχειρες σημειώσεις του Υπτγου Καραμπέρη Στεφάνου, εκ των πρωταγωνιστών των γεγονότων και σε αφηγήσεις  επιβιωσάντων από τη μάχη του Αυγερινού και από τις δύο παρατάξεις, (Κων/νου Νικολοπούλου, Παναγιώτη Τολιόπουλου και Αθανασίου Πετρούλη).

ΠΗΓΗ: https://epok1973.com