ΑΜΦΙΣΣΑ (ΣΑΛΩΝΑ) ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΩΡΙΑΣ ΤΩΝ ΣΑΛΩΝΩΝ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΠΟΥ ΛΕΥΤΕΡΩΘΗΚΕ 10 ΑΠΡ 1821 ΑΝΗΜΕΡΑ ΠΑΣΧΑ

Μια ιστορική περιήγηση στο κάστρο της Άμφισσας

Τα κυκλώπεια τείχη

Η πόλη της Άμφισσας κατοικήθηκε αρχικά από τους Πελασγούς που ήρθαν εδώ από τη Θεσσαλία.

Βρίσκεται βόρεια και στο βάθος του Κρισσαίου πεδίου σε υψόμετρο 180 μ.  στους πρόποδες του όρους Έλατος που αποτελεί τμήμα της οροσειράς της Γκιώνας.

Σε βραχώδη λόφο πάνω από την πόλη στέκει επιβλητικό το Κάστρο των Σαλώνων.

Το κάστρο θεμελιώνουν ογκόλιθοι της προελληνικής και μυκηναϊκής εποχής.

Πάνω σε αυτά τα θεμέλια χτίσανε, αργότερα Έλληνες, Βυζαντινοί, Φράγκοι, Καταλανοί και Τούρκοι καθένας με τη δική του τεχνοτροπία και πάντα για οχυρωματικούς λόγους.

Αποτελείται από δυο περιβόλους και συμπληρωματικά οχυρώματα ή τρεις περιβόλους.

Πολύ λίγα ίχνη των συμπληρωματικών οχυρωμάτων ή της τρίτης περιβόλου σώζονται σήμερα.

Στις αρχές του 5^ου π.Χ. αιώνα μεγάλο μέρος του λαού της Φωκίδας κατέφυγε στα τείχη της Άμφισσας για να αποφύγει την επιδρομή του Ξέρξη. Αυτό δείχνει ότι η Άμφισσα την εποχή εκείνη ήταν μια καλά οχυρωμένη πόλη και ενδυναμώνει την άποψη ότι το Κάστρο είχε και τρίτη περίβολο.

Το ημιπελασγικό, ημιγοτθικό Κάστρο δεσπόζει την πόλη της Άμφισσας και αγναντεύει το Κρισσαίο πεδίο. Στο ανατολικό μέρος ο βραχώδης λόφος είναι κατακόρυφος και απλησίαστος ενώ στο υψηλότερο σημείο σχηματίζεται ένα πλάτωμα.

Αυτή είναι η θέση που επιλέχθηκε από τους αρχαίους προγόνους μας ως καταφύγιο δηλαδή ως ακρόπολη.

Το κάστρο χωρίζεται σε δυο μέρη στο πάνω και στο κάτω.

Η πύλη του πάνω Κάστρου, της πρωταρχικής ακρόπολης, είναι κτισμένη με  ογκόλιθους  τεραστίων διαστάσεων και παραπέμπει σε προελληνικά και μυκηναϊκά κτίσματα, 1100-750 π.Χ. Απέναντι ακριβώς από την πύλη υπάρχει ένα οχύρωμα προστασίας της.

Στο πάνω κάστρο υπάρχουν ερείπια δυο τετράγωνων και δυο στρογγυλών πύργων καθώς και τμήματα άλλων κτιρίων.

Το ΒΑ τμήμα αποτελείται από κατακόρυφο βράχο και ονομάζεται «Το πήδημα της Βασιλοπούλας»

Στην άκρη της ΒΔ πλευράς και στη βάση του τείχους υπάρχει μυστική δίοδος.

Το κάτω κάστρο είναι προσπελάσιμο από δυο μεριές, τη δυτική πύλη και τη ΒΑ δίοδο που ενώνει το κάστρο με τη σημερινή πόλη με σκαλοπάτια.

Η δυτική πύλη έχει έξυπνη σχεδίαση και τοποθέτηση καθώς για να την πλησιάσει κανείς πρέπει να βαδίσει παράλληλα στο τείχος εκτεθειμένος στους αμυνόμενους περίπου 60 μ.

Το κάτω κάστρο  έχει σχεδόν σχήμα τριγωνικό, διάμετρο 460 περίπου μέτρα και διαθέτει τέσσερις προμαχώνες.

Διακρίνονται τρεις τρόποι δόμησης.

1. Η χρήση αυτούσιων αρχαίων Ελληνικών κατασκευών.
2. Την επαναχρησιμοποίηση των αρχαίων Ελληνικών υλικών με πρόσθετη ύλη, μικρές πέτρες ή κεραμίδια και συνδετική ύλη.

3.  Καθαρό μεσαιωνικό τρόπο δόμησης δηλ. ανακάτεμα από μικρές πέτρες,     κεραμίδια ή τούβλα με πολύ κονίαμα.

Διασώζονται τμήματα του κάστρου που είναι κράμα Ελληνικών και Μεσαιωνικών κατασκευών.

Τα αρχαία ελληνικά τμήματα υπερέχουν σε στατικότητα και αισθητική των υπολοίπων αν και έχουν χίλια σχεδόν χρόνια περισσότερης ζωής. Οι θέσεις των αρχαίων Ελληνικών οχυρών είχαν επιλεχθεί με σοφία από τους προγόνους μας γι' αυτό και οι κατακτητές συνήθως επισκεύαζαν ή πρόσθεταν κτίσματα  στα ήδη υπάρχοντα.

Λέγεται πως για πολλά χρόνια έστεκε σε θέση περίοπτη χάλκινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς φερμένο από την Τροία από το Θόα, γιο του Ανδραίμονα, βασιλιά των Αιτολών.

Ο Παυσανίας που περιηγήθηκε εδώ το 170 μ.Χ. αναφέρει ότι είδε το Χάλκινο άγαλμα της θεάς να στέκει στο ναό της Αθηνάς στην Ακρόπολη της Άμφισσας.

Βεβαιώνει ακόμα ότι στην Άμφισσα υπήρχαν οι τάφοι των γονιών του Θόα δηλ. του Ανδραίμονα και της συζύγου του Γόργης.

Στα μέσα του 4^ου π.Χ. αιώνα οι Φωκείς διεκδικούσαν τους Δελφούς. Υποστήριζαν ότι  ήταν Φωκική Κώμη και ότι έπρεπε να επιστρέψει στο φωκικό κοινό. Κανένα όμως κράτος μέλος της αμφικτυονίας δεν ήθελε κάτι τέτοιο.

Το 363 π.Χ. οι Αμφικτίονες τιμώρησαν το κόμμα των Δελφών που επιθυμούσε την προσάρτηση στο Φωκικό κοινό. Αποφάσισαν την εξορία των πολιτών που πρόσκεινταν φιλικά στους Φωκείς και την επιβολή  προστίμων. Οι Φωκείς δεν συμμορφώθηκαν με τις παραπάνω ποινές και κατά την εαρινή σύνοδο του 356 μ.Χ το συνέδριο απαίτησε το πρόστιμο χωρίς αναβολή.

Ο Φιλόμηλος, ψηφισμένος από την εκκλησία των Φωκιέων ως «στρατηγός αυτοκράτορας», βοηθούμενος οικονομικά από τους Σπαρτιάτες κατέλαβε το μαντείο των Δελφών με σκοπό τη χρήση των θησαυρών για στρατολόγηση μισθοφόρων.

Οι Λοκροί της Άμφισσας προσπάθησαν να σταματήσουν τους Φωκείς αλλά δεν τα κατάφεραν. Σε έκτακτη σύνοδο των Αμφικτυόνων, τον Ιούνιο του 339 π.Χ. παρουσία του Φιλίππου και με αποχή των Αθηναίων και των Βοιωτών αντιπροσώπων αποφασίστηκε να κηρυχθεί Ιερός Πόλεμος κατά των Αμφισσέων.

Την Άνοιξη του 338 π.Χ. ο Φίλιππος με τριάντα χιλιάδες πεζούς και δύο χιλιάδες ιππείς φθάνει στην Άμφισσα για να την τιμωρήσει «ως βέβηλον πόλιν».

Η πόλη γκρεμίστηκε και παραδόθηκε στους Δελφούς, ο πληθυσμός της εκδιώχθηκε και το Κάστρο καταστράφηκε.

Το 197 π.Χ. οι Ρωμαίοι κατέλαβαν το Κρισσαίο πεδίο και πολιόρκησαν την Άμφισσα. Οι Αμφισσείς οχυρωμένοι στο Κάστρο αμύνονταν χωρίς να υπολογίζουν τους αντιπάλους.

Χάριν αυτής της αντίστασης, η Άμφισσα κατάφερε να παραμείνει ελεύθερη και ανεξάρτητη πολιτεία χωρίς να πληρώνει φόρους στη Ρώμη.

Κατά την Ρωμαϊκή κυριαρχία, η Άμφισσα ήταν αρχικά ελεύθερη και αφορολόγητη και αργότερα διοικούμενη από το Ρωμαϊκό κράτος απευθείας.

Στα χρόνια του Αυγούστου 31 π.Χ. - 14 μ.Χ. ήταν η μόνη ελεύθερη πόλη της Ελλάδας.

Τον 5^ο & 6^ο μ.Χ. αιώνα Ούνοι, Σλάβοι , Άραβες, Βούλγαροι και άλλοι βάρβαροι επιδίδονται σε σκληρές επιδρομές στη Στερεά Ελλάδα.

Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός (537-565 μ.Χ.)γιανα προασπίσει τους κατοίκους κατασκεύασε οχυρωματικά έργα και επισκεύασε το Κάστρο της Άμφισσας.

Το 10^ο μ.Χ. αιώνα η Άμφισσα και η Ακρόπολή της υπέστη μεγάλη καταστροφή από τους Βούλγαρους που την πολιόρκησαν και την κατέλαβαν, χάριν προδοσίας ενός ντόπιου με το όνομα Κουτσοθόδωρος (981 ή 996 μ.Χ).

Ακολούθησε γενική σφαγή με λίγους διασωθέντες στη γειτονική ορεινή περιοχή.

Το 1204 μ.Χ., ο Φράγκος κατακτητής της Θεσσαλονίκης, Βονιφάτιος ο Μομφερατικός επιχείρησε να καταλάβει την υπόλοιπη Ελλάδα.

Κατέλαβε τη Θεσσαλία, έφτασε στις Θερμοπύλες, μπήκε στη Φωκίδα και τη Λοκρίδα και κατέλαβε την Άμφισσα.

Όρισε Αυθέντη κάποιον με Θωμά Στρόμονγκουρτ.

Πρώτο μέλημα του Γάλλου ευγενή ήταν η ριζική επισκευή και αξιοποίηση του υπάρχοντος κάστρου.

Στο κάστρο τώρα εκτός από αρχαία Ελληνικά, Ρωμαϊκά και Βυζαντινά κτίσματα προστίθενται και Φράγκικα.

Αυτήν την περίοδο έχουμε αλλαγή της ονομασίας της πόλης της Άμφισσας σε sole -Sola - Sula και στα Ελληνικά Σάλωνα.

Κατά ορισμένους προέρχεται από τη λέξη Saloniki, που βασιλιάς ήταν ο Βονιφάτιος ο Μομφερατικός, αρχηγός της εκστρατείας κατά της Ελλάδας και πρώτος Φράγκος κατακτητής της Άμφισσας.

Κατά άλλους είναι παραφθορά της λέξης «Solin», χωριό της Δαλματίας, που πιθανόν, κάτοικοι αυτού του χωριού να εγκαταστάθηκαν εδώ όταν η Άμφισσα ήταν ερημωμένη και κατεστραμμένη.

Στη δεύτερη περίοδο της Φραγκοκρατίας (1261 -1311μ.Χ.) τα Σάλωνα θεωρούνται ως ένα από τα σημαντικότερα Φέουδα της Στ. Ελλάδας λόγω της στρατηγικής του θέσης και του πολύ καλά οχυρωμένου κάστρου.

Τελευταίος και σπουδαιότερος αυθέντης των Σαλώνων ήταν  ο Θωμάς Στρομονκούρτ ο Γ' που σκοτώθηκε ηρωικά μαχόμενος στη μάχη του Κηφισού, 1311 μ.Χ.,  μεταξύ Φράγκων και Καταλανών.

Ο θάνατός του σήμανε το τέλος της δυναστείας των ιπποτών στα Σάλωνα.

Το κάστρο και η πόλη των Σαλώνων περνά τώρα στους Καταλανούς και προάγεται σε Κομητεία.

Πρώτος Καταλανός Κόμης είναι ο Ρογήλο Ντε Λορ, που του δώσανε τα Σάλωνα ως τσιφλίκι και τη χήρα Στρομονκούρτ για γυναίκα.

Μετά το θάνατο του Ντε Λόρ, κόμης γίνεται ο Αλφόνσο Φρειδερίκος ή Φαδρίγ. Αυτός οργάνωσε την κομητεία και επισκεύασε το Κάστρο.

Το 1362μ.Χ. η κομητεία περνά στον Λουδοβίκο Φαδρίγ, εγγονό του Αλφόνσο που έμελλε να είναι ο τελευταίος κόμης, θεωρείτε δε ο σημαντικότερος.

Ο Λουδοβίκος Φαδρίγ φαίνεται να είχε καλή συμπεριφορά απέναντι στους Έλληνες, που τον στήριζαν με φανατισμό στους αγώνες του.

Παντρεύτηκε την Ελληνίδα πριγκίπισσα Ελένη Καντακουζηνή με την οποία απέκτησε μια κόρη, την πανέμορφη Μαρία Φαγδίρ.

Πέθανε νέος ( 1382 μ.Χ.) και η διοίκηση της κομητείας περιήλθε στα χέρια της χήρας Ελένης Φαγδιρ - Καντακουζηνή, που ασκούσε καθήκοντα επιτρόπου της θυγατέρας της Μαρίας, κληρονόμου της κομητείας.

Η Ελληνίδα κόμισσα υπήρξε δραστήρια, μπόρεσε δε και κράτησε τις κτήσεις τα πρώτα χρόνια.

Λέγεται ότι είχε ερωτικό πάθος για κάποιον παπά-Στράτο, στον οποίο δεν άργησε να παραχωρήσει (1393 μ.Χ.) σχεδόν όλη τη διοίκηση της κομητείας.

Ο παπα-Στράτος, άπληστος, ακόλαστος και καταπιεστής άρπαξε το 1394 μ.Χ. τη λιγερή και πανέμορφη Αρετή, ανεψιά του δεσπότη των Σαλώνων, Σεραφείμ.

Ο Σεραφείμ ξεσήκωσε τους χριστιανούς κατά του παπα-Στράτου και κάλεσε τους Τούρκους να καταλάβουν την πόλη.

Μόλις πληροφορήθηκε ο παπά-Στράτος ότι οι Τούρκοι έρχονται, με πρόσκληση του επισκόπου, σκότωσε την πανέμορφη Αρετή και την πέταξε από το Κάστρο για εκδίκηση.

Ο Βογιαζήτ με τη βοήθεια των Σαλωνιτών κατέλαβε  το Κάστρο ενώ μέλη της φρουράς, Σαλωνίτες, σκότωσαν τον παπά και παρέδωσαν το κεφάλι του και το Κάστρο στο Βογιαζήτ.

Οι δύο γυναίκες, Μαρία Φαδρίγ και η μητέρα της η «ομηρική» Ελένη Καντακουζηνή, αιχμαλωτίσθηκαν από τους Τούρκους και οδηγήθηκαν στο χαρέμι του Σουλτάνου.

Η νεαρή και όμορφη Μαρία βρήκε τραγικό θάνατο. H Ελληνίδα πριγκίπισσα είναι η τελευταία αρχόντισσα του Κάστρου των Σαλώνων στη μεσαιωνική του ιστορία.

Το Κάστρο των Σαλώνων επιβλητικό και γεμάτο βαρυσήμαντα ιστορικά γεγονότα γέννησε το θρύλο της Ωραίας Βασιλοπούλας  που ο λαός τη φαντάστηκε να πηδά από τα απόκρημνα βράχια στην ελευθερία, δημιουργώντας έτσι ένα ακόμα  κάστρο της Ωριάς.

Δεν γνωρίζουμε αν ο θρύλος δημιουργήθηκε με αφορμή την τύχη της νεαρής Κόμισσας Μαρίας Φαδρίγ ή της πανέμορφης ανεψιάς του δεσπότη Σεραφείμ, Αρετής.

Το Κάστρο πέρασε στους Τούρκους το 1394 μ.Χ. για να απελευθερωθεί πρώτο στις 10 Απριλίου 1821, Κυριακή του Πάσχα, και να παραδοθεί από τον τελευταίο βοεβόδα των Σαλώνων, Οσμάν μπέη, στον Πανουργιά.

Στην επανάσταση το Κάστρο ξανάπεσε κατά καιρούς στα χέρια των Τούρκων για να απελευθερωθεί οριστικά στις 17 Νοεμβρίου 1828 και να παραδοθεί από τον τελευταίο φρούραρχο Μεχμέτ μπέη Δέβολη, στο Δημήτριο Υψηλάντη.

Μετά το νικηφόρο αγώνα των Ελλήνων έχουμε την πλήρη εγκατάλειψη του Κάστρου.

Σήμερα το κάστρο αποτελεί τον προσφιλέστερο προορισμό των επισκεπτών της Άμφισσας.

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

1)  Αντόνιο Ρούβιο Υ Λιούκ, Μετάφραση : Μαυράκης Ν.Γεωργίου

«Περί των Καταλανικών Φρουρίων της Ηπειρωτικής Ελλάδας» , 1912

2) Γκίκας Π. Ιωάννης

«Κάστρα του Εικοσιένα» , 1971

3) Καλονάρος Πέτρος

«Ιστορία της πόλεως Αμφίσσης», 1997

4) Κραβαρτόγιαννος Δρόσος

-         «Ιστορία της πόλεως Αμφίσσης, Συμπληρώματα», 1997

-         «Ιστορικά και αξιοθέατα», 2000

-         «Η Άλωση του Κάστρου των Σαλώνων, Τετράμηνα», 1987

5) Μαράντι Άννα

« Δελφοί (Μύθος & Ιστορία-Ο αρχαιολογικός χώρος-Το μουσείο)», 2000

6) Μαστρογιάννης Χαράλαμπος

-         Εταιρεία Φωκικών Μελετών, 1977

-         Σελίδες από τη Φωκίδα

7) Μελισσάρης Θεοχάρης

« Η ιστορία της Αμφίσσης και των πέριξ κωμοπόλεων και χωριών», 1923

8) Σφηκόπουλος Θ. Ιωάννης

«Μεσαιωνικά κάστρα και πύργοι στη Ρούμελη», 1981

9) Φιλιππόπουλος Μ. Τάσος

« Η ιστορία της Φωκίδας», 2004

 Καραβέντζας Θωμάς, Δάσκαλος