ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

(Από τής Εμφανίσεως του μέχρι Σήμερον)

1.    Γεωγραφικά Όρια τής Μακεδονίας.

Ή Μακεδονία υπήρξε κατά τήν αρχαιότητα περιοχή διοικητικώς και πολιτικώς ανεξάρτητος, κατοικουμένη άπα τό Έλληνικόν φΰλον των Μακεδόνων, μέ ίστορίαν, παραδόσεις, ήθη καί έθιμα αποκλειστικώς Ελληνικά. Στηριζόμενοι εις τήν ίστορίαν πρέπει νά παραδεχθώμεν ώς πραγματικά δρια τής Μακεδονίας τά όρια τού κράτους τοϋ Φιλίππου Β,' δηλαδή τήν χώραν ή οποία ορίζεται: Προς Νότον ύπό τοϋ "Ολύμπου καί των Χασίων ορέων. Προς Βορράν ύπό τής γραμμής Ροδόπης - Ν Δυτικαί κλιτύες Όρβήλου (Πιρίν) - Σιδηραί Πύλαι (Δεμίρ Καποϋ) - βορείως Μορι-χόθου - βορείως Περλεπέ - βόρειον άκρον Άχρίδος. Προς Ανατολάς ύπό τοϋ Νέστου ποταμού. Προς Δυσμάς ύπό τής γραμμής διαχωρίσεως τών υδάτων τού Σκάρδου - Γράμμου - Πίνδου.
Ή Μακεδονία είναι ή χώρα τών κοιλάδων τών ποταμών "Αλιάκμονος, Αξιού, Στρυμόνος καί Νέστου. Πολιτικώς, διά τής συνθήκης τού Βουκου­ρεστίου τοϋ 1913-μετά τους Βαλκανικούς πολέμους, έχει κατανεμηθή εις τήν Ελλάδα (Ν καί ΝΔ τμήμα), τήν Γιουγκοσλαυΐαν (ΒΔ τμήμα) καί τήν Βουλγαρίαν (ΒΑ τμήμα).
 

2.     Ή Έλληνικότης τής Μακεδονίας.

"Από αρχαιοτάτων χρόνων ή Μακεδονία ύπήρξεν απολύτως Ελ­ληνική. Τούτο επισημαίνεται ύπό τών Ιστορικών, τών γεωγράφων, τών φιλοσόφων καί τών ποιητών, οί όποιοι ήκμασαν κατά τήν κλασσικήν έποχήν, όταν οϋτε ο'ι Σλαύοι, οϋτε οί Βούλγαροι εΙχον θέσει πόδα έπί τής Βαλκανικής. "Επίσημος γλώσσα άπό τόν 5ον π.Χ. αίώνα είς τήν Μακε-δονίαν εϊχεν όρισθή ή αττική διάλεκτος. Αδιάψευστοι αποδείξεις περί τής έλληνικότητος τής Μακεδονίας είναι αί γενόμενοι μέχρι καί τών ήμερων μας αρχαιολογικοί άνασκαφαί, ώς καί ηθογραφικοί έρευναι.
Μετά τόν θάνατον τού Μεγάλου Αλεξάνδρου, ή Μακεδονία ύπέκυψεν είς τους Ρωμαίους (146 μ.Χ.). Μέ τήν ϊδρυσιν όμως τού Βυζαντινού Κράτους, ή Μακεδονία επανέρχεται ε'ις τους κόλπους της Ελληνικής κυριαρχίας. Υφίσταται κατά καιρούς διαφόρους έπιδρομάς καί άπό το 1453 περιέρχεται εις χείρας των Τούρκων. Κατά τήν διάρκειαν τής Τουρ­κοκρατίας   έσημειώθησαν   εξεγέρσεις των  "Ελλήνων  τής   Μακεδονίας, άκολουθοΰσαι τήν τύχην των λοιπών Ελλήνων. Μετά τήν άπελευθέρωσιν τής Ελλάδος, οι Μακεδόνες έξηγέρθησαν καί πάλιν τό 1854, κατά τήν διάρκειαν του Κριμαϊκού πολέμου, μέ έπιδίωξιν τήν άποτίναξιν τής δου­λείας καί ένωσίν των μέ τήν λοιπήν Ελλάδα, άνευ αποτελέσματος. Τό έτος 1878, όταν έγνώσθη ότι διά τής συνθήκης τοϋ ' Αγίου Στεφάνου ή Ρωσία επεδίωκε νά ενσωμάτωση τήν Μακεδονίαν εις τήν Βουλγαρίαν, οΛ Μακεδόνες δέν έδίοτασαν νά εξεγερθούν έκ νέου καί νά κηρύξουν τήν ένωσιν μετά τής λοιπής Ελλάδος, άνευ αποτελέσματος.
Τήν Ελληνικότητα τής Μακεδονίας έγνώριζον πολύ καλά οί Βούλγα­ροι, διά τούτο καί έκτοτε προσπάθησαν νά επιτύχουν τήν άλλοΙωσιν τής δημογραφικής της συνθέσεως. Παρά τάς αλλεπάλληλους ομως ομαδικας σφαγάς καί καταοτροφάς καί παρά τάς ποικίλας μεθόδους επιτεύξεως τοΰ σκοπού των, τελικώς οί Βούλγαροι άπέτυχον καί ή Μακεδονία διετή-ρησεν άκλόνητον καί άδιαφιλονίκητον τήν ελληνικότητα της. Κατά γενομένην άπογραφήν ύπό τών Τούρκων τό έτος 1905, ήτοι περί τό μέσον τής όξυτέρας περιόδου τοΰ Μακεδόνικου Αγώνος - οπου ή Βουλγαρική τρομοκρατία είχε φθάσει είς τό μέγιστον έπίπεδον, διεπιστώθη διά πολλοστήν φοράν ή αριθμητική υπεροχή τών Ελλήνων έναντι τών Βουλγά­ρων και πάσης άλλης μειονότητος. Τά αποτελέσματα τής απογραφής εκείνης ήσαν  1.613.000 "Ελληνες έναντι 455.000 Βουλγάρων.
 

3.   Πολιτική καί Στρατιωτική Αξία τής Μακεδονίας.

       α.   Ή Μακεδονία ευρίσκεται εις τό κέντρον τής Βαλκανικής Χερσονήσου και πλησιέστερα προς τά στενά Βοσπόρου - Προποντίδος -
Ελλησπόντου.
       β.    Αι κοιλάδες τών ποταμών Αλιάκμονος, 'Αξιοΰ, Στρυμόνος καί Νέστου, κατευθυνόμενοι έκ ΒΔυσμών προς ΝΑνατολάς καί άπολήγουσαι είς Αιγαίον, αποτελούν άπό αρχαιοτάτων χρόνων τά φυσικάς οδούς επικοινωνίας έκ του Δουνάβεως καί τής Μεσευρώπης προς τήν Μεσόγειον   (κεφαλαιώδες  χαρακτηριστικόν).
       γ. Πανάρχαιοι οδοί διασχίζουν τήν Μακεδονίαν, κατευθυνόμε­νοι άλλαι μέν προς τόν Δούναθιν καί τήν Μεσευρώπην, άλλαι δέ προς τήν Θράκην καί τήν Μικράν 'Ασίαν (Εγνατία οδός) καί προς τήν "Ηπειρον καί Άδριατικήν,
       δ. Διαθέτει κλίμα μεσογειακόν προς τό Αιγαίον καί γονιμωτάτας εκτάσεις εις τους κάτω ρους τών ποταμών της, ώς καί πυκνότατα δάση   και  όρυκτόν   πλοϋτον. Ή ενδοχώρα του Θερμαϊκού (πεδιάς Καμπάνιας - Θεσσαλό­ς) αποτελει κέντρον τεραστίας πολιτικής, οικονομικής καί στρατηγικης σημασίας. Τά υψίπεδα Πελαγονίας - λίμνης Άρνίσης (γενικός πλευρικός άξων εισβολής προς πεδιάδα Θεσσαλονίκης) καί ή κοιλάς Στρωμνίτσης (συνδετικός άξων κοιλάδων 'Αξιου - Στρυμόνος) συνιστούν χώρους ιδιαιτέρου στρατιωτικού ενδιαφέροντος διά τήν τύχην τής ενδο­χώρας του Θερμαϊκού.
      στ. Γενικώς, χάρις εις τά προαναφερθέντα κύρια χαρακτηριστικά της, ή Μακεδονία δεσπόζει άπό πολιτικής καί στρατηγικής απόψεως ολοκλήρου   τής   Βαλκανικής.
 

ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΝ ΖΗΤΗΜΑ
 

4.    Ή Δημιουργία τοΰ Μακεδόνικου Ζητήματος.

"Ενεκα τής ζωτικής γεωγραφικής - πολιτικής καί στρατηγικής σημασίας της έπί τού Αιγαίου καί γενικώτερον έπί τής Ανατολικής Μεσο­γείου, ή Μακεδονία ύπήρξεν ανέκαθεν πεδίον στρατιωτικών καί πολιτι­κών   περιπλοκών   μεγάλης   εκτάσεως.
Εϊδικώτερον έπί Τουρκοκρατίας, ή Μακεδονία προσείλκυσε τό ίδιαί-τερον ενδιαφέρον τής Ρωσίας. Άπό τάς αρχάς ακόμη τοΰ 18ου αιώνος, όνειρον τής Ρωσίας ήτο ή κάθοδος είς τό Αιγαίον. Άρχικόν της σχέδιον προς πραγματοποίησιν τούτου προέβλεπε τήν άπ' ευθείας κατάληψιν τής Κωνσταντινουπόλεως. Λόγω όμως τής αντιδραστικής πολιτικής τής Αγ­γλίας, ήναγκάσθη νά τό τροποποίηση. Ή προβολή ενός λαού τής Βαλκα­νικής, υποχειρίου τής Ρωσίας, ύπήρξεν τό δεύτερον σχέδιον τής Ρωσικής πολιτικής. Ώς τοιούτος επελέγη ό Βουλγαρικός. Προς τούτο, ή Ρωσία ίδρυσεν είς Μόσχαν Κομιτάτον, σκοπός τού όποιου ήτο νά φανατίση τους Βουλγάρους και νά εμφύσηση είς αυτούς σλαυϊκήν έθνικήν συνεί-δησιν. Μετά μακράς προσπάθειας ό σκοπός επετεύχθη. Οί Βούλγαροι ήρχισαν νά μισούν θανασίμως τους "Ελληνας καί τό έτος 1870 άποσκιρ-τουν έκ τοΰ Οικουμενικού Πατριαρχείου, δημιουργήσαντες τήν Αύτόνομον Βουλγαρικήν Έξαρχίαν, ή οποία θά έπροξένη όλην τήν μέλλουσαν άνα-ταραχήν είς Μακεδονίαν.
Διά τής συνθήκης τοΰ Άγιου Στεφάνου τοΰ έτους 1878, επιβληθεί­σης μετά τόν Ρωσοτουρκικσν πόλεμον τού 1877 ύπό τής Ρωσίας είς τήν Τουρκίαν έξωθεν τής Κωνσταντινουπόλεως, προεβλέπετο ή δημιουργία τής Μεγάλης Βουλγαρίας, μέ όρια εξαιρετικώς ευρέα (άρχίζουσα άπό Καστορίαν καί Πιρότ, περιλαμβάνουσαν όλόκληρον τήν Μακεδονίαν πλην Θεσσαλονίκης - Χαλκιδικής κα'ι φθάνουσα μέχρι Δουνάβεως κα'ι Κορυ­τσάς). Τό κτύπημα κατά τής Ελλάδος ήτο βαρύτατον διότι, όχι μόνον εθάπτοντο τά έπί τής Μακεδονίας δίκαια της, άλλα διεκόπτετο   καί ή συνέχεια του Ελληνισμού  και έδημιουργεΐτο παραλλήλως μια μόνιμος από  Βορρά σλαυϊκή απειλή κατά τοϋ "Εθνους.
Ή προελθοϋσα έκ τής συνθήκης αυτής θανάσιμος απειλή κατά τής Μακεδονίας κα'ι ή γενικωτέρα έπί τού "Ανατολικού Ζητήματος άναστάτωσις, προεκάλεσε τήν άντιδρασιν τόσον των Ελλήνων καί Σέρβων, όσον καί των Μεγάλων Δυνάμεων μέ επικεφαλής τήν Άγγλίαν. Ό ελιγμός τής Ρωσίας προς έξοδον εις τό Αιγαίον, μέσω ενός δορυφόρου Βουλγαρικού Κράτους, ήτο καταφανής. "Ολόκληρος σχεδόν ή Ευρώπη άντετάχθη άπό κοινού εις τά Ρωσικά σχέδια, ή δέ Ρωσία, μή επιθυμούσα νά διακινδύ­νευση πόλεμον, απεδέχθη τήν σύγκλησιν τού Βερολινείου Συνεδρίου.
 

5.    Ή Έμφάνισις του Μακεδόνικου Ζητήματος.

Τό ώς άνω συνέδριον, συγκληθέν εις Βερολίνον άπό 13 Ιουνίου μέχρι της 13ης Ιουλίου 1878, ώφειλεν νά έπιλύση ζωτικώτατα διά τήν ύπόστασιν των Βαλκανικών εθνών ζητήματα καί έπί πλέον νά συμβιθάση τάς βλέψεις τών Ευρωπαϊκών Δυνάμεων έπί των εδαφών τής ύπό διάλυσιν Όθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ύπήρξεν επομένως τό συνέδριον τούτο τό διεθνές βήμα έπί τού οποίου διά πρώτην φοράν ένεφανίζετο τό Μακε-δονικόν Ζήτημα έπί τής διεθνούς διπλωματικής κονίστρας καί ώς έκ τούτου απετέλεσε σοαθμόν διά τάς μετέπειτα εξελίξεις ε'ις τήν Μακεδονίαν.
Τήν   13ην  Ιουλίου   1878  υπεγράφη  τό  κείμενον  τής  ΒερολινείουΣυνθήκης ύπό τών αντιπροσώπων Αγγλίας, Γερμανίας, Αυστρίας, Ρωσίας, Γαλλίας, Ιταλίας καί Τουρκίας. Διά τής συνθήκης αυτής προεβλέπετο κυρίως ή δημιουργία τού νέου Βουλγαρικού Κράτους μεταξύ Δουνάβεως - Αίμου - Εύξεινου καί ή διοικητική αυτονομία τής  Ανατολικής Ρωμυλίας (Βορείου Θράκης), ή δέ Μακεδονία παρέμενεν ύπό τήν κυριαρχίαν της άσθενοΰσης Τουρκίας. "Ομως παρ' όλην τήν άνατροπήν τής Πανσλαυϊστικής Συνθήκης τού "Αγίου Στεφάνου, ή ύπ' αυτής προβλεπομένη Μεγάλη Βουλγαρία ουδόλως έπαυσε νά κεντριζη τάς ψυχάς τών Βουλγάρων και τάς σκέψεις τών Ρώσων. Συνεπεία τούτου κατέστη ή Μακεδονία διά μεν τους πρώτους έμμονος Ιδέα, διά δέ τους δεύτερους σχέδιον μεγάλης πολιτικής.
 

6.    Ή περαιτέρω εξέλιξις τοϋ Μακεδόνικου Ζητήματος.

"Εκτοτε, άπό τού συνεδρίου τοϋ Βερολίνου καί μέχρι τών πρώ­των ετών τοϋ 20ου αιώνος, τό Μακεδονικόν Ζήτημα θά άποτελή μίαν άπό τάς πλέον έντονους πτυχάς τού Ανατολικού Ζητήματος, μετά τού οποίου  θά εξακολούθηση νά είναι όργανικώς συνδεδεμένον.
Τό Μακεδονικόν Ζήτημα, έμφανιζόμενον ήδη ύπό πλέον συγκεκρι-μένην μορφήν καί ευρύτερου ενδιαφέροντος ύπόθεσις, θά ύποδηλόϊ κυρίως τήν τάσιν τών Χριστιανικών Κρατών τής Χερσονήσου τού Αίμου προς έθνικήν προσάρτησιν εδάφους τής Μακεδονίας, ανήκοντος έκ κατακτήσεως είς τήν Όθωμανικήν Αύτοκρατορίαν. Επίσης τήν έκ τής τάσεως αυτής δικαιολογουμένην έριδα και τόν άνταγωνισμόν τών κρατών τούτων (Βουλγαρίας, Ρουμανίας, Σερβίας, "Ελλάδος, Αλβανικής έθνότη-τος) προς τόν Όθωμανικόν Σουλτάνον. Όμως εις τάς εκάστοτε εξελίξεις τού Μακεδόνικου Ζητήματος θά πρέπει νά άναμένωνται καί α'ι παρεμβά­σεις τών Μεγάλων Δυνάμεων, αί όποΐαι θά εξακολουθήσουν νά άνα-μιγνύωνται αμέσως ή εμμέσως, προς έξυπηρέτησιν γενικωτέρων πολι­τικών,   οικονομικών   καί  στρατηγικών  συμφερόντων  των.
 

Ο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝ
 

7.    Ή  Βουλγαρική Δράσις είς  Μακεδονίαν μέχρι τό 1904.

Τό έτος 1870 Ιδρύεται ή Βουλγαρική "Εξαρχία (κατόπιν ενεργειών τού Ρώσου πρεσβευτοϋ εις Κωνσταντινούπολιν, στρατηγού Ίγνάτιεφ), ή οποία διά συστηματικής καί έντονου σλαυϊκής προπαγάνδας, είχεν ώς σκοπόν τήν άπόσχισιν άπό τό Πατριαρχεΐον κατ' αρχήν τών ομιλούντων τό σλαυόφωνον ιδίωμα Μακεδόνικων περιοχών καί τήν δήμιου ργίαν σχισματικών έξαρχικών Μητροπόλεων. "Ολόκληρος ή προσπάθεια τών Βουλγάρων αποβλέπει είς τήν άπόκτησιν τών δύο τρίτων τών πληθυσμών τών χωρίων, ώστε νά έπιτευχθή ή πλήρης άπομάκρυνσίς των έκ τού Πατριαρχείου καί ό διορισμός εις αυτά σχισματικών ιερέων καί διδασκά­λων, προς έκβουλγαρισμόν τών περιοχών. Μέχρι τού έτους 1894 αί σημειωθεϊσαι προς τήν κατεύθυνσιν αυτήν έπιτυχίαι, καίτοι σημαντικοί, δέν ήλλοίωνον τήν  Έλληνικήν χροιάν τής  Μακεδονίας.
Τό έτος 1885, κατόπιν συστηματικής προπαρασκευής καί έντονου προπαγάνδας, έγένετο τό Βουλγαρικόν πραξικόπημα τής Αυτονόμου περιοχής τής "Ανατολικής Ρωμυλίας. Οι Βούλγαροι, παρά τά καθιερωθέντα διά τής Βερολινείου Συνθήκης τού 1878 διά τήν "Ελληνικότατην αυτήν περιοχήν (όπου κατώκουν πλέον τών 100.000 Ελλήνων), έκήρυξαν τήν ένωσίν της μετά τής Βουλγαρίας καί έπεδόθησαν έκτοτε είς συστηματικήν έκρίζωσιν καί έξόντωσιν τού ακμάζοντος μέχρι τότε πολυπλη­θούς ελληνισμού, μέ αποκορύφωμα τάς σφαγάς καί καταστροφάς τού έτους 1906.
Αι έπιτυχίαι τής πανσλαυϊκής πολιτικής εις τήν Άνατολικήν Ρωμυλίαν εγκαινιάζουν νέαν περίοδον διωγμών τού "Ελληνισμού ύπό τού Βουλγα­ρικού Μακεδόνικου Κομιτάτου (άπεκλήθη Μακεδονικόν, διότι ή λέξις Βουλγαρία ήτο μισητή είς όλους γενικώς τους Μακεδόνας). Τό 1886 τό Κομιτάτον κατέκλυσε τήν Μακεδονίαν μέ έντυπον ύλικόν, σκοπός τού οποίου ήτο νά άποδείξη ότι ό Μέγας Αλέξανδρος, ό Αριστοτέλης καί όλοι οι αρχαίοι Μακεδόνες ήσαν σλαϋοι, πρόγονοι τών Βουλγάρων. Ή εμμονή τών σλαυοφώνων "Ελλήνων είς τόν έλληνισμόν προεκάλει την ίδιαιτέραν μανίαν των πρακτόρων τοϋ Κομιτάτου. Τους άπεκάλουν "γραικομανεΐς" καί οΐ γραικομανεΐς ήσαν τά συνήθη θύματα των.
Παρ' Ολα αυτά όμως οί Βούλγαροι δέν ήσαν ικανοποιημένοι έκ των αποτελεσμάτων τοϋ Κομιτάτου. Έπειγόμενοι δέ νά επιτύχουν εύνοϊκήν λύσιν παρά της Ευρώπης, οργανώνουν άπό τοϋ 1893 επαναστατικά Βουλγαρομακεδονικά Κομιτάτα. Άπό τοϋ έτους 1895 ήρχισεν ή αποστολή έκ Βουλγαρίας εις Μακεδον'ιαν ομάδων ένοπλων Κομιτατζήδων, α'ι όποΐαι καί άνέλαβον έντονον δράσιν, κυρίως είς τήν Βόρειον καί Άνατολικήν Μακεδονίαν, μέ βασικόν στόχον τήν άποδυνάμωσιν τοϋ Έλληνισμου.
Ή Βουλγαρική δράσις άντιμετώπισεν, εξαιρετικός δυσκολίας είς τόν έκβουλγαρισμόν τοϋ κατά μεγίστην πλειονότητα μή βουλγαρικού πλη­θυσμού της Μακεδονίας. Ώς έκ τούτου τό Κομιτάτον ενεφανίσθη ύπό δύο μορφάς, άμφοτέρας κατευθυνόμενος έκ Σόφιας. Ή πρώτη παρου­σιάζεται ώς αγωνιζομένη διά τήν δημιουργίαν ανεξαρτήτου Μακεδονίας, ένώ ή δευτέρα διά τήν άμεσον προσάρτησιν της Μακεδονίας εις τήν Βουλγαρίαν.Τό ύπό τήν πρώτην του μορφήν Κομιτάτον ώνομάσθη Εσ­τερική Μακεδόνικη Επαναστατική Όργάνωσις (ΕΜΕΟ). Προς έξαπάτησιν δέ των πτωχών Μακεδόνων χωρικών, ούδεμίαν έθνικήν βουλγαρικήν άπόχρωσιν ένεφάνιζεν, έχρησιμοποίει τό σύνθημα "ή Μακεδονία διά τους Μακεδόνας" καί έκάλει τους "Ελληνας, Σέρβους, Βουλγάρους, Αλβα­νούς, Βλάχους καί Τούρκους νά γίνουν μέλη του, αποκαλούμενα Σαντραλισταί (έκ τοϋ Σαντράλ Κομιτέτ). Τό ύπό τήν δευτέραν μορφήν Κομιτάτον ένεφανίζετο άπροκαλύπτως Βουλγαρικόν καί τά μέλη του έλέ-γοντο  Βαρχοβισταί (έκ τοϋ  Βαρχόβ  Κομιτέτ).
Κατά τά έτη 1897 - 1899 ή δράσις τών Κομιτατζήδων ένετάθη είς όλόκληρον τήν Μακεδονίαν, μέ κύρια χαρακτηριστικά τους διω­γμούς καί τάς καταπιέσεις τών Ελλήνων καί της κατασυκοφαντήσεως αυτών είς τάς Τουρκικάς Αρχάς. Τήν περίοδον αυτήν έδολοφονήθησαν ύπό τών Κομιτατζήδων 40 "Ελληνες πρόκριτοι μόνον είς τήν περιοχήν Θεσσαλονίκης, ύπό τά αδιάφορα όμματα τών Τούρκων. Αϊ βουλγαρικοί θηριωδίαι συνεχίσθησαν καί κατά τά επόμενα έτη, ό δέ Άγγλος Γενικός Πρόξενος Θεσσαλονίκης έγραφεν είς σχετικήν έκθεσίν του κατά τό 1902: "Ή δολοφονία είναι τό κυριώτερον όπλων τών κομιτάτων. Δέν υποχω­ρούν πρό ούδενός. Οί Έλληνες είναι κυρίως τά θύματα των. Κατά χιλιά­δας έφονεύθησαν "Ελληνες κατά τά τελευταία έξ έτη".
Τόν Όκτώβριον τού 1902 οί Βούλγαροι άνέλαβον τήν έκτέλεσιν επα­ναστατικού κινήματος (μορφής ψευδεξεγέρσεως), μέ σκοπόν τήν έξ-ασφάλισιν τοϋ έλεγχου έφ' όλων τών συμμοριών των καί κυρίως διά νά εξαναγκάσουν τήν Εύρωπαϊκήν διπλωματίαν νά έπιβάλη λύσεις προαγού-σας τάς είς Μακεδονίαν βλέψεις των. Τό κίνημα τούτο, έκδηλωθέν αρχι­κώς είς τάς περιοχάς Άνω Τζουμαγιάς - Μελενίκου, κατεστάλη ταχέως ύπό τών Τούρκων. Παραδόξως όμως, ή έπέμβασις τών Μεγάλων δυνάμεων ύπεχρέωσε τους Τούρκους είς τήν χορήγησιν άμνηστείας προς τους έπαναστάτας.
Ή άμνηστεία άπεθράσυνε τό βουλγαρικόν κομιτάτον καί δι' ύπομνή-υατός του προς τάς Μεγάλας Δυνάμεις υπέβαλε σχέδιον μεταρρυθμί­σεων, διά τοϋ οποίου έζήτει τήν οϋσιαστικήν αϋτονόμησιν τής Μακεδο­νίας μέ κρατικήν μηχανήν καί γλώσσαν βουλγαρικήν. Αϊ Μεγάλοι Δυνά­μεις όμως συνέΎαΈ,αν έτερον σχέδιον μεταρρυθμίσεων, τό όποιον έκυ-ρώθη ύπό τών Τούρκων τόν Φεβρουάριον 1903. Οί Βούλγαροι μή ίκανο-ποιηθέντες έκ τοϋ ήπιωτέρου τούτου σχεδίου, συνέχισαν τήν δράσιν των, αποβλέποντες είς τήν δημιουργίαν εντυπωσιακών ενεργειών καί συμφέ-ρουσαν είς αυτούς κατάστασιν είς Μακεδονίαν. Προς τούτο τήν 20ήν Ιουλίου 1903, οί Βούλγαροι κηρύσσουν έπανάστασιν (διατυμπανισθέϊσαν ύπό τούτων ώς έπανάστασις τοϋ Ήλι - Ντέν, δηλαδή Ήλιου - ήμερα), ή οποία είς τήν πράξιν αποτελεί μιαν σειράν επαίσχυντων αναρχικών ενερ­γειών, α'ι όποΐαι εϊχον αρχίσει άπό τής εισόδου έκ Βουλγαρίας εις Μακε­δονίαν, τόν Άπρίλιον 1903, άριστα εξοπλισμένων ομάδων Κομιτατζήδων. Επρόκειτο ουσιαστικώς περί μιας ψευδεξεγέρσεως απελευθερωτικού δήθεν χαρακτήρος μέ εντυπωσιακός κυρίως ενεργείας είς τήν περιοχήν Μοναστηρίου, παρασύροντες είς ταύτας καί αρκετούς "Ελληνας άγρότας. Ή βουλγαρική προπαγάνδα έφρόντισε διά τήν εύρυτέραν προβολήν τής εξεγέρσεως αυτής, έπιδιώκουσα νά δημιουργήση τήν έντύπωσιν καθο­λικής επαναστάσεως τών Χριστιανών τής Μακεδονίας. Ήκολούθησε προς καταστολήν της ή έπέμβασις τοϋ Τουρκικού στρατού, μέ βαρείας συνε­πείας κυρίως - παραδόξως καί πάλιν κατά τών "Ελλήνων καί τών "Ελλη­νικών χωρίων, μέ αποκορύφωμα τήν καταστροφήν τοϋ Κρουσόβου (Δυτι-κώς Περλεπέ - κατώκουν 8.000 βλαχόφωνοι "Ελληνες μέ άκμαΐον 'Ελλη-νικόν φρόνημα).
Αι διαπραχθεΤσαι ύπό τού Τουρκικού στρατού αγριότητες καί κατα-στροφαί προεκάλεσαν τήν έπέμβασιν τών μεγάλων Δυνάμεων καί τήν σύνταξιν νέου σχεδίου μεταρρυθμίσεων, τό όποιον έγένετο κατ' αρχήν άποδεκτόν ύπό τής Τουρκίας τήν 11ην Νοεμβρίου 1903. Τό Πρόγραμμα τών Μεταρρυθμίσεων της Μυρστέγης, ώς έτιτλοφορήθη, ουδέν θετικόν στοιχεϊον είχε νά προσφέρη είς τόν Μακεδονικόν "Ελληνισμόν. Ή Μακε­δονία διηρέθη είς πέντε ζώνας, ή δέ έπίβλεψις έκαστης άνετίθετο είς μίαν Εύρωπαϊκήν Δύναμιν. Αντί νά βελτίωση, ώς άνεμένετο, έχειροτέ-ρευσε τήν κατάστασιν είς Μακεδονίαν. Τό βουλγαρικόν Κομιτάτον όχι μόνον δέν έμείωσε τάς διώξεις κατά τοϋ ελληνισμού, άλλα αντιθέτως επηύξησεν αύτάς καί τό σοβαρώτερον, ότι έξηγόραζε τους ξένους αξιω­ματικούς οί όποιοι διηύθυνον ολόκληρα διαμερίσματα καί ήλεγχον τήν Τουρκικήν Χωροφυλακήν.
Διά τής άποτροπαίας δράσεως τοϋ Κομιτάτου καί τών συνεχών εκ­βιασμών καί διώξεων ύπό τών Κομιτατζήδων, επετεύχθη μέχρι τοϋ 1904
ή υπαγωγή ϋπό τήν βουλγαρικήν Έξαρχίαν 130 ελληνικών κοινοτήτων. Ή Βουλγαρική Κυβέρνησις έξ άλλου, διά τής έντεχνου προπαγάνδας, ήρχισεν έμφανιζουσα τήν Μακεδονιαν, εις τήν Εϋρώπην, ώς βουλγαρικήν. Ό Μακεδόνικος Ελληνισμός τών περιφερειών Μοναστηρίου και Θεσσα­λονίκης είχεν ύπαχθή πλέον ύπό τήν τρομοκρατίαν του  βουλγαρικού κομιτάτου, τό όποιον άποθρασυνθέν, ήρχισε νά εισδύη και νά περισφίγγη τά αμιγώς ελληνικά διαμερίσματα Βέροιας,  Ναούσης καί Καστοριάς.
 

8.    Ή Ελληνική "Αμυνα εις Μακεδονιαν μέχρι τοϋ 1904.

Κατά τά πρώτα βήματα τής βουλγαρικής δράσεως ή Ελλάς παρέμεινεν αμέτοχος, διότι ήτο Στρατιωτικώς ανοργάνωτος καί έφοβέϊτο πόλεμον κατ' αυτής ύπό τής Τουρκίας.
Ή συσταθείσα έν τούτοις πρωτοβούλως εις Αθήνας "Εθνική Εταιρία", συνεκρότησε καί άπέστειλεν εις Μακεδονιαν άπό τοϋ 1896, προς τόνωσιν τοϋ φρονήματος τοϋ Ελλη­νισμού, οκτώ μικρά ανταρτικά σώματα, τά όποια έσημείωσαν σοβαράν δράσιν.
Τό πλέον σημαντικόν έκ τούτων σώμα Μπρούφα έφθασε μέχρι Καθαντάρτσι, όπου κυκλωθέν ύπό τών Τούρκων κατεστράφη κατά τό αυτό έτος.
Ή Κρητική Έπανάστασις τοϋ 1896 καί ό Ελληνοτουρκικός πόλεμος τοϋ 1897 άπεθάρρυνον κάθε σοβαράν ένέργειαν έκ τής Ελευθέρας Ελ­λάδος. Εις Μακεδονιαν μόνον ή Εκκλησία καί τό Σχολειον παρεμενον ώς πόλοι συσπειρώσεως καί τονώσεως τοϋ Ελληνισμού. Άπό τό 1902 ήρχισαν πλέον α'ι πρώται εκδηλώσεις ενεργού "Αμύνης είς περιοχήν Καστοριάς όπου, χάρις καί εις τόν Μητροπολίτην Γερμανόν Καραβαγγέ-λην, έσημείωσαν τήν παρουσίαν των τά μικρά σώματα τών Καπετάν Βαγ­γέλη καί Κώττα.
Τά σώματα αυτά, μετά άπό πλουσίαν έθνικήν δράσιν, έξοντώθησαν βραδύτερον ϋπό τών Βουλγάρων καί Τούρκων, αντιστοίχως.
Κατά τό 1903 αι εκκλήσεις έκ Μακεδονίας προς άποστολήν ανταρτι­κών σωμάτων, κατέστησαν περισσότερον επίμονοι καί δραματικοί. Ό Μητροπολίτης Καραβαγγέλης καί ο'ι πρόξενος καί ύποπρόξενος Μονα­στηρίου Κυπραΐος καί Ίων Δραγούμης έζήτουν επιμόνως δι' εκθέσεων των τήν άνάληψιν τής αμύνης ύπό τοϋ επισήμου Ελληνικού Κράτους.
Περί τάς αρχάς τοϋ 1904 Ίδρύθη εις Αθήνας ύπό τοϋ Δημητρίου Καλαποθάκη τό Μυστικόν Έλληνικόν Μακεδονικόν Κομιτάτον, μέ σκοπόν τήν όργάνωσιν καί διεξαγωγήν τής Αμύνης. Παραλλήλως απεφασίσθη καί ή τοποθέτησις ώς Γενικών Προξένων, εις μέν τήν θεσσαλονίκην τοϋ Λάμπρου Κορομηλά (ό όποιος ήξίωσε νά του δοθοϋν καί 8-10 αξιωμα­τικοί ώς βοηθοί τοϋ λεπτού έργου του), ε'ις δέ τό Μοναστήριον τοϋ Δημητρίου Καλλέργη. Κατά τόν Μάρτιον τοϋ Ίδιου έτους συνεκροτήθη ε'ις Θεσσολονίκην μέγα συλλαλητήριον διά τάς βουλγαρικός σφαγάς. Παρόμοια συλλαλητήρια έλαβον χώραν καί είς Μοναστήριον, Σέρρας και Δράμαν. Τόν Αϋγουστον εισήλθον είς Μακεδονιαν τρία μικρά σώματα Μπολα, Κόκκινου, Καούδη). Τήν δέ Νύκτα τής 27/28 Αυγούστου διέβαινεν τήν Έλληνοτουρκικήν μεθόριον καί είσήρχετο είς Δυτικήν Μακέ­δονίαν ό Ανθυπολοχαγός Πυρκοϋ Παύλος Μελάς - επικεφαλής σώματος έκ τριάκοντα ανδρών - ώς αρχηγός τών σωμάτων Δυτικής Μακεδονίας. Ήδη ή αποφασιστική έπέμβασις τοϋ Ελληνικού Κράτους είς τάς Μακε­δόνικος  εξελίξεις  κατέστη  πλέον γεγονός.
Ό Μελάς περιτρέχει τάς περιοχάς Καστοριάς καί φλωρίνης καί μετα­δίδει ένθουσιασμόν καί πίστιν είς τους Μακεδόνας. Παντού γίνεται δεκτός μέ άκράτητον ένθουσιασμόν καί πολλοί τόν ακολουθούν ώς άντάρται. Εντός βραχυτάτου χρόνου αλλάζει μορφήν ή Δυτική Μακε­δονία. Μάχεται γενναίως καί επιτυχώς κατά τών Βουλγάρων, είς δέ τους αιχμαλώτους του καί τους έκτραπέντας χωρικούς συμπεριφέρεται άνδρο-πρεπώς καί ύψηλοφρόνως. Τάς κινήσεις του παρακολουθεί ό έλλοχεύων μηχανισμός τού Βουλγαρικού Κομιτάτου (ΕΜΕΟ) καί επανειλημμένως προδίδεται είς τους Τούρκους.
Τήν 12ην Οκτωβρίου 1904 τό σώμα Μελά παρέμεινεν εις τό χωρίον Στάτιστα (Μελά) τών Κορεστίων (περιοχή Βίτσι) κατηυλισμένον εντός οικιών. Τήν έσπέραν τής 13ης Οκτωβρίου ίσχυρόν Τουρκικόν Τμήμα άφίχθη εις Στάτιστα καί αμέσως έκύκλωσε τάς οικίας διαμονής τού Σώ­ματος. Αϊ προσχεδιασμένοι κινήσεις τών Τούρκων έδείκνυον σαφώς ότι επρόκειτο περί προδοσίας τής ΕΜΕΟ.
Ό Μελάς ευρεθείς πρό μή αναμε­νόμενης καταστάσεως, ενήργησε τολμηράν έξοδον έκ τής οικίας του διά νά άντιληφθή καλύτερον τήν κατάστασιν. Πρίν όμως διέλθη τήν αύλόθυραν εβλήθη ύπό Τουρκικής βολίδος καί μετ' ολίγον έξέπνευσεν.
Ή θλιβερά εϊδησις τοϋ θανάτου του κατετάραξε τόν πανελλήνιον και έθρηνήθη ώς εθνικός ήρωας.
Άπό τής στιγμής εκείνης όλοι οι "Ελληνες αντε­λήφθησαν ότι ζωτικά συμφέροντα τού "Εθνους διεκυβεύοντο είς τόν Μακεδονικόν χώρον.
Περί τό τέλος τοϋ 1904 είσήρχοντο είς Δυτικήν Μακεδονιαν αρχικώς τό σώμα τού Ανθυπολοχαγού Κατεχάκη (Ρούβα) καί ακολούθως τό σώμα του Ανθυπολοχαγού Τσόντου (Βάρδα), μέ ίκανωτάτους οπλαρχηγούς και άνδρας. Ή δράσις αμφοτέρων - οργανωτική καί επιχειρησιακή - κατά των κομιτατζήδων καί παντός άπεργαζομένου τόν έλληνισμόν επέφερε συγχυσιν είς τάς τάξεις τού Βουλγαρικού Κομιτάτου, άνησυχίαν εις τάς ουρκικάς Αρχάς καί έδραίωσιν τού φρονήματος τών Μακεδόνων.
 

9.   Η    Εξέλιξις  τής   Ελληνικής   Αμύνης  είς   Μακεδονιαν  τά  έτη 1905-1908.

Αρχομένου τού  1905  ό  ελληνικός άγων  επεκτείνεται καί είς Κεντρικήν καί Άνατολικήν Μακεδονιαν, κυρίως μέ ε'ίσοδον έκ τής έλευρας   Ελλάδος ανταρτικών σωμάτων ύπό άξκούς καί ύπαξκούς. Τά σώματα αυτά πυκνούμενα καί ύπό εντοπίων, αντιμετωπίζουν δραστηρίως τούς Κομιτατζήδες και τήν ποΛίτικήν διάρθρωσιν- του Βουλγαρικού Κομι-τάτου καί αποφεύγουν κατά τό δυνατόν τάς συγκρούσεις μετά τοϋ Τουρκικού στρατού. Παραλλήλως πολλοί άξκοί μέ συγκεκαλυμμένην ιδιό­τητα αποσπώνται εις όλα τά ελληνικά Προξενεία της Μακεδονίας δι' ύπηρεσίαν. Ιδιαιτέρως τό Γενικόν Προξενεΐον Θεσσαλονίκης καθίσταται ούσιαστικόν κέντρον οργανώσεως και διευθύνσεως τοϋ αγώνος εις τάς περιφερείας αύτάς. Λήγοντος τού 1905 εις Κεντρική ν καί Άνατολικην Μακεδονίαν, άπό Όλύμπου - Πιερίων - Βερμίου - Καϊμακτσαλάν - Παΐκου μέχρι Γευγελής - Σερρών - Δράμας - Χαλκιδικής, δρουν περί τά δέκα τέσ­σαρα σώματα (δυνάμεως 10-40 ανδρών) καί εις τά πλείστα των χωρίων άνά δύο έως δέκα μυστικοί πολιτοφύλακες.
Τό έτος 1906 ό ελληνικός άγων συνεχίζεται εις όλόκληρον τήν Μα­κεδονίαν προς όλους τούς τομείς. Τά ελληνικά σχολεία καί αϊ έκκλησίαι έπανευρίσκουν τήν λειτουργίαν των, πολλοί δέ σλαυόφωνοι "Ελληνες επανέρχονται αυθορμήτως εις τόν έλληνισμόν. Καί ένώ τά πάντα βαίνουν καλώς ε'ις τήν ϋπαιθρον, επιτακτική παρουσιάζεται ή ανάγκη οργανώσεως τοϋ ελληνικού αγώνος εις τάς πόλεις.
Ή πρώτη συστηματική Όργάνωσις πόλεως ενεφανίσθη εις θεσσα-λονίκην (ύπό τόν Άνθυπολοχαγόν Πεζικού Σουλιώτην - Νικολαΐδην), ή οποία κατ' έκείνην τήν έποχήν άπετέλη κέντρον πολιτικού - πολιτιστι­κού - στρατιωτικού καί οικονομικού ενδιαφέροντος ολοκλήρου τής Νο­τίου Βαλκανικής. Έχουσα ή Όργάνωσις πρωτότυπον μυστικήν διάρθρω­σιν καί ενεργούσα κατά λίαν μεθοδικόν τρόπον, χρησιμοποιούσα δέ εις πολλάς περιπτώσεις τήν βίαν - ακόμη καί τάς δολοφονίας, επέτυχε συντόμως τήν έξάρθρωσιν τής βουλγαρικής δραστηριότητος, τήν ένθάρ-ρυνσιν καί πύκνωσιν τού ελληνικού πληθυσμού τής πόλεως καί τόν έλεγχον αυτής. Παραλλήλως, ανάλογος οργανωτική δραστηριότης έση-μειώθη καί εις Μοναστήριον, Σέρρας, Δράμαν, Καβάλλαν καί λοιπάς μικρότερος   πόλεις   τής   Μακεδονίας.
Κατά τήν διάρκειαν τοϋ 1906 τά ελληνικά σώματα εις όλόκληρον τήν Μακεδονίαν - πυκνούμενα καί διά νέων τοιούτων - διεξάγουν σκληρούς αγώνας μέ τόν Τουρκικόν οτρατόν καί τάς τσέτας τών βουλγάρων κομι-τατζήδων,  μέ πολλά ατυχήματα και άπωλείας. Οι κομιτατζήδες καί οί μυστικοί πράκτορες των, αδυνατούντες νά άντιπαραταχθοϋν, χρησιμο­ποιούν εις πολλάς περιπτώσεις τήν προδοσίαν καί τήν δολοφονικήν μάχαιραν. 
Εντός τοϋ έτους τούτου αϊ δολοφονίαι τών Βουλγάρων κατά άοπλων Μακεδόνων άνήλθον εις 365, έναντι 325 τοϋ έτους 1905. Πρέπει νά σημειωθ", ότι τά ελληνικά σώματα αντιμετωπίζουν ταυτοχρόνως καί ένα τρίτον ϋπουλον έχθρόν, τό Ρουμανικόν Μακεδονικόν Κομιτάτον, τό οποίον συνεργάζεται στενώς μέ τό Βουλγαρικόν Κομιτάτον. Άντικείμε-νον τής ρουμανικής προπαγάνδας υπήρξαν κυρίως ο'ι βλαχόφωνοι πλη­θυσμοί.  Τόν Ίούλιον τοϋ 1906, μή δυνάμενοι άλλως νά αντιδράσουν οι Βούλ­γαροι, αρχίζουν τούς μεγάλους διωγμούς τών "Ελλήνων Ανατολικής Ρωμυλίας, μέ πρώτον στόχον τήν Φιλιππούπολιν καί έν συνεχεία τό Τατάρ - Παζαρτζίκ, τήν Στενήμαχον καί τήν άκρόπολιν τού ελληνισμού Αγχίαλον. Αϊ σφαγαί καί αϊ καταστροφαί έπεξετάθησαν βραδύτερον εις όλόκληρον τήν Άνατολικην Ρωμυλίαν καί τήν κυρίως Βουλγαρίαν, πολλαί δέ δεκάδες "Ελλήνων προσφύγων ήναγκάσθησαν νά καταφύγουν εις "Ελλάδα.
Τό έτος 1907 ό ελληνικός άγων συνεχίζεται μέ τήν ιδίαν έντονον δραστηριότητα. Τά ελληνικά σώματα, ένισχυόμενα διά νέων τοιούτων, προωθούνται βορειότερον, φθάνουν εις Περλεπέ καί υπερβαίνουν τήν Γευγελή καί Στρώμνιτσαν. Παρ' όλας όμως τάς προόδους, ό ύπουλος καί ένεδρεύων μηχανισμός τού βουλγαρικού Κομιτάτου επέτυχε, άπό Ια­νουαρίου - Όκτωβρίου, νά δολοφονήση περί τούς 223 Έλληνας καί 325 σλαυοφώνους φιλελληνικών τάσεων.
Τόν Σεπτέμβριον 1907 ύπό τής Αυστρίας καί Ρωσίας έπεδόθη διακοίνωσις προς τήν "Ελλάδα, Βουλγαρίαν καί Σερβίαν, διά τής οποίας έκαλούντο α'ι Κυβερνήσεις τών Βαλκανικών Κρατών νά επέμβουν προς κατάπαυσιν τών συγκρούσεων. Καί ένώ άπό ελληνικής πλευράς έτηρήθησαν τά προσχήματα, άπό βουλγαρικής έσημειώθησαν αι πυρπολήσεις κατά τών χωρίων Ρακόβου (Κρατερού), Νεγκοβάνης '(Φλάμπουρου), Τέκελ-Πόλοκ - Γνήλες   (τού   Μοριχόβου).
Αρχομένου τού 1908 τά ελληνικά σώματα ευρέθησαν είς λίαν πλεο-νεκτικήν θέσιν, τόσον άπό πλευράς ισχύος, όσον καί θέσεων. Ή υπεροχή των έναντι τών Βουλγάρων είναι αισθητή καί αναμφισβήτητος. ΕΊς Δυτικήν  Μακεδονίαν ό άγων κατά τών βουλγαρικών τσετών έπανήρχισε δραστηρίως, μέ αποκορύφωμα τάς νικηφόρους συγκρούσεις Κωστενε-τσίου (Ίεροπηγής) καί Πιπερίτσας (περιοχή Βεύης). ΕΊς τάς λοιπάς περι­φερείας τής  Μακεδονίας, τά ελληνικά σώματα έσταθεροποιήσαν τά επιτευχθέντα κατά τά προηγούμενα έτη, είς δέ τάς πόλεις ή ελληνική κυριαρχία κατέστη αδιαμφισβήτητος. Τόν Φεβρουάριον 1908 έδολοφονήθη ύπό τών Βουλγάρων είς θεσσαλονίκην ό Θεόδωρος Άσκιτής, πρώ­τος διερμηνεύς τού ελληνικού Γενικού Προξενιού, ή δέ τοπική ελληνική Οργάνωσις άνταπέδωσεν άκαριαίως καί πολλαπλώς ανάλογα πλήγματα. Τήν 9  Ιουλίου 1908 εξερράγη τό κίνημα τών Νεότουρκων, τό όποιον εθέσε τέρμα είς τόν Μακεδονικόν Αγώνα. Οι Βούλγαροι ηύρον δικαιολογιαν καταθέσεως τών όπλων των, χωρίς νά ομολογήσουν τήν ήτταν ν. Κατόπιν τούτου τά ελληνικά σώματα, έπιτελέσαντα τόν προορισμόν των,  διελύθησαν όμαλώς.
 

10.    Οι  Πρωτεργάται τοϋ   Ενόπλου   Αγώνος.

Εις  τόν  ένοπλον   άγώνά  τής   ελληνικής  αμύνης  συμμετέσχον:
α.    Ώς   Αρχηγοί Σωμάτων   Αξιωματικοί 54, Υπαξιωματικοί 8 καί ίδιώται 20.
β.    Ώς "Οπλαρχηγοί περί τους 75 Υπαξιωματικούς  καί πλέον των 50 ιδιωτών.
γ.    Ακαθόριστος αριθμός ομαδαρχών καί ανταρτών έξ ελευθέ­ρας  Ελλάδος  καί  Μακεδονίας.
Διά τήν έπιτυχίαν τοϋ μεγάλου τούτου έργου έφονεύθησαν:
α.    Έκ τών Αρχηγών Σωμάτων Αξιωματικοί 10, Ίδιώται 5.
β.    Έκ τών "Οπλαρχηγών καί   Ομαδαρχών 55.
γ.     Εκατοντάδες  ανταρτών  τών  σωμάτων,  ώς  καί  μελών  καί συνεργατών τοϋ  μηχανισμού τοϋ  "Ελληνικού  Μακεδόνικου  Κομιτάτου.
 

ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΝ ΖΗΤΗΜΑ ΜΕΤΑ ΤΟ 1908
 

11.    Βαλκανικοί Πόλεμοι.

Από τοϋ 1908, οπότε έληξεν ό Μακεδόνικος 'Αγών, έμεσολά-βησε περίοδος σοβαρών ζυμώσεων εις όλα τά Βαλκανικά Κράτη, τά όποια έπί τή προόψει της καταρρεύσεως της Τουρκίας έπεδίωκον νά εξασφα­λίσουν εις πρώτην εύκαιρίαν τήν δυνατότητα νά λύσουν τό Μακεδονικόν Ζήτημα συμφώνως προς τάς απόψεις των.
Ήδη τό 1912 τά σύμμαχα Βαλκανικά Κράτη (Ελλάς - Σερβία - Βουλ­γαρία) έκήρυξαν τόν πόλεμον κατά της Τουρκίας (Α' Βαλκανικός Πό­λεμος), ή δέ νικηφόρος έκβασίς του ώδήγησεν εις τήν συνθήκην τού Λονδίνου / Μάιος 1913. Δι' αυτής ολόκληρος σχεδόν ή πρώην Ευρωπαϊκή Τουρκία περιήρχετο εις τους Βαλκανικούς συμμάχους. Αμέσως όμως ήρχισε νά έκδηλοϋται ή επεκτατική προσπάθεια τών Βουλγάρων προς εδάφη ανήκοντα έθνολογικώς καί "ιστορικώς εις τήν "Ελλάδα καί Σερβία. ΤοϋτΥ/απετέλεσε τήν αίτίαν τού Β' Βαλκανικού Πολέμου 1913, κατά τόν όποιον ή Βουλγαρία ήττήθη κατά κράτος ϋπό τών "Ελλήνων-Σέρβων καί ύπεχρεώθη νά ΰπογράψη τήν συνθήκην τού Βουκουρεστίου / Ιούλιος 1913, ή οποία προώθησεν έτι περισσότερον τά ελληνικά συμφέροντα εις Μακεδονίαν.
 

12.   Α' Παγκόσμιος Πόλεμος.

Κατά τόν πόλεμον τούτον ή Βουλγαρία, όραματιζσμένη πάντοτε τήν Μεγάλην Βουλγαρίαν τής συνθήκης τού "Αγίου Στεφάνου τού 1878, έξήλθεν εις τόν πόλεμον παρά τώ πλευρψ τών Κεντρικών Δυνάμεων (έτος 1915). Τά Βουλγαρικά καί Γερμανικά στρατεύματα κατέλαβον τήν 'Ανατολικήν Μακεδονίαν, ή οποία υπήχθη ύπό Βουλγαρικήν διοίκησιν. Ακολούθως ήρχισεν ή έξόντωσις παντός ίχνους ελληνισμού. Οϊ Βούλγα­ροι παρέμειναν εις 'Ανατολικήν Μακεδονίαν έπί μίαν διετίαν, κατά την οποίαν ό ελληνισμός υπέστη τά πάνδεινα. Ό επίσημος απολογισμός, συνταχθείς ύπό Διενούς Επιτροπής, άνεβίβαζε τους φονευθέντος -διωχθέντας - άπαχθέντας Έλληνας είς περισσοτέρους τών 120.000.
 

13.    Περίοδος Μεσοπολέμου.

'Από τού 1920 μέχρι καί τού Β' Παγκοσμίου Πολέμου, α'ι έπί τού Μακεδόνικου διενέξεις σημειώνουν οχετικήν ϋφεσιν. Παρά τήν γενικήν ταύτην εικόνα, ό Βούλγαρος Πρωθυπουργός δέν έπαυσε νά ύπενθυμίζη τάς έπί τής Ελληνικής Μακεδονίας καί Θράκης ανύπαρκτους αξιώσεις του. Τό Βουλγαρικόν Μακεδονικόν Κομιτάτον (ΕΜΕΟ), τό όποιον ουδέ­ποτε διελύθη, άπό τού 1921 ήρχισε Ζωηράν δράσιν κατ" αρχήν εντός τοϋ Γιουγκοσλαυϊκοϋ εδάφους καί κατόπιν κατά μήκος τών Έλληνοθουλγα-ρικών συνόρων. Τόν Όκτώβριον τοϋ 1925 ή προκλητικότης τών κομι-τατζήδων ήνάγκασε τά ελληνικά στρατεύματα νά καταλάβουν τήν περ;ο-χήν Πετριτσίου, πλην τό έπεισόδιον διευθετήθη ϋπό τής Κοινωνίας τών Εθνών.
Γεγονός ιδιαιτέρας σημασίας τής περιόδου αυτής είναι α'ι λαβούσαι χώραν άνταλλαγαί πληθυσμών τίνων μεταξύ τών Βαλκανικών Κρατών. Διά τών Συνθηκών Νεϊγύ / 1919, Λωζάννης / 1923 καί ειδικών έπί τού θέματος συμφωνιών μεταξύ τών ενδιαφερομένων Βαλκανικών Κρατών καί τής Τουρκίας, επετεύχθη ή άποχώρησις έκ τής "Ελληνικής Μακε­δονίας καί Θράκης μέχρι τού έτους 1928 έν συνόλω 92.000 σλαυοφώνων, οι όποιοι έγκατεστάθησαν εις Βουλγαρίαν. Συνετελέσθη επίσης ή έξοδος έκ τής Μακεδονίας 330.000 περίπου Τούρκων. Παραλλήλως έγκατεστάθησαν ε'ις Μακεδονίαν περί τάς 750.000 Έλληνες πρόσφυγες έκ Βουλγαρίας - Ανατολικής Θράκης - Πόντου - Σερβίας - Ρουμανίας - Καυκάσου - Ρωσίας - Βορείου Ηπείρου - Μικράς ' Ασίας. Αι τοιαύται διακι­νήσεις πληθυσμών κατέστησαν τάς προαιώνιους ελληνικός περιφερείας τής Μακεδονίας καί Θράκης πλέον συμπαγείς εις έλληνικόν πληθυσμόν, μέ μικράν τουρκικήν μειονότητα είς Θράκην,                                ''
Ετερον επίσης γεγονός ιδιαιτέρας σημασίας είναι ή έμφάνισις άπό του 1920 εις Σόφιαν τής Βαλκανικής Κομμουνιστικής "Ομοσπονδίας (ΒΚΟ), εξαρτήματος τοϋ ΚΚ Ρωσίας, μέ επιδιώξεις άλλοτε μέν τήν Αύτονομησιν τής Μακεδονίας, άλλοτε δέ τήν δημιουργίαν "Ανεξαρτήτου Μακεδόνικου Κράτους.
Εις τήν ΒΚΟ υπήρχεν εκάστοτε καί αντιπρόσωπος τού ΚΚΕλλαδος.
 

14.    Β' Παγκόσμιος Πόλεμος.

Αι πρό τοϋ πολέμου τούτου προσπάθειαι τών Βαλκανικών Κρατών πΡος άμοιβαίαν προσέγγισιν, δι' έξασφάλισιν ειρήνης και άκεραιότητος εις Βαλκανικήν, προσέκρουσαν εις τάς διαρκείς αξιώσεις τής Βουλγαρίας επι τών Μακεδόνικων εδαφών.
Τελικώς ή Βουλγαρία έτάχθη μέ τήν Γερμανίαν τοϋ Χίτλερ. Ήκο-λούθησε τό έτος 1941 ή εισβολή των Γερμανών ε'ις Ελλάδα, τά δέ Βουλ­γαρικά στρατεύματα - κινούμενα όπισθεν τών Γερμανών - κατέλαβον τήν Ανατολικώς Στρυμόνος περιοχήν τής Μακεδονίας και μέρος της Θράκης (20 Απριλίου 1941). Ήδη άπό τών πρώτων ήμερων τής κατοχής, οι Βούλγαροι έθεσαν ε'ις έφαρμογήν πλήρες σχέδιον έξοντώσεως τοϋ ελληνικού στοιχείου καί αλλοιώσεως τής συνθέσεως τοϋ πληθυσμού. Κυρία των έπιδίωξις ήτο νά δοθή εις τήν καταληφθεΐσαν Άνατολικήν Μακεδονίαν χροιά έξ ολοκλήρου βουλγαρική. ΑΊ έπακολουθήσασαι σφα-γαί καί διώξεις κατά τών Ελλήνων τής περιοχής (Δράμα - Δοξάτον κλπ) αποτελούν σαφείς αποδείξεις τοϋ σχεδίου των.
Ανάλογους βλέψεις κατά τήν περίοδον 1941 -1943 έστήριξαν ο'ι Βούλγαροι καί εις τάς περιφερείας τής Κεντρικής καί Δυτικής Μακεδο­νίας, συνεργασθέντες μάλιστα και μετά τοϋ εμφανισθέντος εις Ελλάδα ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, προς έξυπηρέτησιν τοϋ επεκτατικού έπί τής Μακεδονίας γενικωτέρου σχεδίου των. ΑΊ ελπίδες δμως τών Βουλγάρων διά τήν πραγματοποίηση/ τοϋ σχεδίου των, διεψεύθησαν διά μίαν ακόμη φοράν. Ήκολούθησεν ή ήττα τοΰ "Αξονος καί ή άποχώρησις τών βουλγαρικών στρατευμάτων έκ Μακεδονίας. Καί ή Βουλγαρία προσεδένετο ήδη έκ νέου εις τό άρμα τής Ρωσίας, διά νά έπιτύχη μέσω τής τελευταίας, ό,τι δέν είχε κατορθώσει νά τής δώση ή προς τήν Γεραμνίαν καιροσκοπική πολιτική της.
15.    Μεταπολεμική Περίοδος.
Ή στροφή τής Βουλγαρίας προς τήν Ρωσίαν τό έτος 1944, επέ­φερε πλήρη συνταύτισιν τής πολιτικής της μετά τής τοιαύτης τής Γιουγκοσλαύϊας, ε'ις τήν οποίαν άπό τοϋ 1941 εΐχεν άναπτυχθή τό κίνημα τού ΚΚΓ ύπό τόν Τίτο. "Ηδη άπό τοϋ Αυγούστου 1944, κατόπιν συμφω­νίας τών αντιστοίχων Κομμουνιστικών Κομμάτων, έγένετο εις Μοναστή-ριον ή πρώτη άνακήρυξις τής "Όμοσπόνδου Λακής Δημοκρατίας τής Μακεδονίας" μέ πρωτεύουσαν τά Σκόπια καί στόχους καθαρώς ανθελ­ληνικούς. Τό έτος, 1947 υπεγράφη μεταξύ τών Ιδίων Κομμουνιστικών Κομμάτων ή συμφωνία τοϋ Μπλέντ (έπί Γ/Β εδάφους), διά τής όποιας άνεγνωρ'ισθη τό δικαίωμα εις τήν Γιουγκοσλαύϊαν νά ενσωμάτωση τήν Μακεδονίαν τοϋ Αιγαίου (Έλληνικήν) εις τήν Μακεδονίαν τοϋ Βαρδά-ρίου (Γ/Β).
Κατά τήν αυτήν επίσης περίοδον και μέχρι τοϋ έτους 1948, Τά ΚΚ Βουλγαρίας και Γιουγκοσλαυΐας, παραλλήλως προς τάς κατ' Ιδίαν ενερ­γείας, χρησιμοποιούν τό ΚΚΕ προς έξυπηρέτησιν τών κατά τής Μακε­δονίας επιδιώξεων των. Ενισχύουν τόν ένοπλον αγώνα τοϋ ΕΛΑΣ δι' όλων τών μέσων καί παρέχουν κάθε ύποστήριξιν ε'ις τούτον, προκειμέ­νου νά εύοδωθή ή έπικράτησίς του. Ή άποχώρησις ομως τοϋ Τίτο έκ τοϋ Σοβιετικού στρατοπέδου καί ή επακολουθήσασα κατά τό έτος 1949 έξάρθρωσης του Συμμοριτισμού υπο του Εθνικού Στρατού, έματαίωσαν τήν κατα της Μακεδονίας νέαν άπειλήν.
Απο του έτους 1950 καί εντεύθεν, τόσον ή επίσημος Γιουγκοσλαυια,οσον και ή Βουλγαρία, αποφεύγουν τυπικώς τήν άνακίνησιν τοϋ άνυπάρκτου  Μακεδόνικου Ζητήματος.
 

ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

16.     Επί  τοϋ   Μακεδόνικου   Ζητήματος.

Τό Μακεδονικόν Ζήτημα, καιτοι τυπικώς καί ουσιαστικώς έπαυσεν ύφίστάμενον μετά τάς Συνθήκας διανομής τών Ευρωπαϊκών εδαφών τής
Οθωμανικής Αύτοκοατορίας - διαρρυθμίσεως τών συνόρων τών έδιαφε-ρομένων Βαλκανικών Κρατών -ανταλλαγής τών πληθυσμών, έν τούτοις προβάλλεται έκτοτε έντέχνως(Υπό τών βορείων γειτόνων μας - κυρίως τής Βουλγαρίας, προς έξυπηρέτησιν επεκτατικών βλέψεων εις βάρος της Ελληνικής Μακεδονίας.)
 

17.    Έπί τού  Μακεδόνικου   Αγώνος  1904-1908.

        α. Ό Ελληνικός 'Αγών εις Μακεδονίαν έστέφθη ύπό πλήρους επιτυχίας, κυρίως διότι διεσώθη ή Μακεδονία έκ τής σλαυϊκής απειλής καί άνυψώθη παραλλήλως τό πολεμικόν φρόνημα τού Ελληνικού λαού, τό όποιον είχε καταπέσει μετά τόν άτυχη πόλεμον τού 1897.
       "Ομολογείται γενικώς, ότι τό έδαφος τών θριάμβων τοϋ Στρατού μας κατά τους Βαλκανικούς πολέμους 1912-1913 και ιδιαιτέρως κατά τόν Έλληνοβουλγαρικόν πόλεμον 1913, προπαρεσκεύασεν εις μέγα βαθμόν ό Μακεδόνικος 'Αγών.
          γ. Ή Μεγάλη Εκκλησία καί τό Έλληνικόν Σχολεΐον υπήρξαν ο'ι πρώτοι στόχοι τής σλαυϊκής προπαγάνδας καί τής Βουλγαρικής Κομιτατικής επιθέσεως. "Ομως άντέστησαν πεισμόνως καί συνέχισαν δραστηρίως καί σταθερώς τό έθνωφελές έργον των. Ιδιαιτέρως δέ ή Εκκλησία υπήρξε σανίς σωτηρίας τοϋ γένους κα'ι τής πίστεως. Γενικώς ή προσφορά της ύηήρξεν ανυπολόγιστος, τό έργον της σωτήριον καί τό επίτευγμα της μέγα.
         δ. Ό "Ιων Δραγούμης καί ό Γερμανός Καραβαγγέλης, ιδεολόγοι καί ενθουσιώδεις, υπήρξαν ο'ι κήρυκες καί ο'ι απόστολοι τής Ιδέας τής ένοπλου αμύνης, ένώ ό Δημήτριος Καλλέργης καί (κυρίως) ό Λάμπρος Κορομηλάς, πεπειραμένοι καί γνώσται τού μεγάλου Μακεδόνικου προ­βλήματος, άνεδείχθησαν ο'ι κατ' εξοχήν όργανωταί αύτοΰ.
        ε. Ό Παύλος Μελάς ύπήρξεν ενθουσιώδης πρωταγωνιστής τής Μακεδόνικης "Αμύνης. Ό θάνατος του ε'ις τήν Στάτισταν (Μελά) τών Κορεστίων (περιοχή Βίτσι) κατέστη διά τους "Ελληνας τής Μακεδονίας τό λατρευτόν σϋμβολον του Αγώνος, τό δέ αίμα του καθηγίασε την μεταξύ ελευθέρων καί υποδούλων Ελλήνων άλληλεγγύην. Έγέννησεν έκτοτε νέους μάρτυρας, άλλα καί ήρωας νέους, διά τήν συνέχισιν του αγώνος καί τήν σωτηρίαν τού Μακεδόνικου Ελληνισμού.
        στ. Ή ϊδρυσις τού Ελληνικού Μακεδόνικου Κομιτάτου, καίτοι βραδΰνουσα, ύπήρξεν εύστοχος λύσις αντιμετωπίσεως τοΰ προβλήματος αμύνης τοΰ Μακεδόνικου Ελληνισμού. Ή παράλληλος δημιουργία Κέν­τρων διευθύνσεως τοΰ αγώνος είς όλα τά Ελληνικά Προξενεία τής Μακεδονίας, ώς καί ή έπάνδρωσις τούτων δι' αξιωματικών, απετέλεσε καθ' όλα λυσιτελή ένέργειαν.
       ζ. Τέλος, ή νικηφόρος1 έκβασις τής πολλαπλής Αμύνης τοΰ Μεκεδονικού Ελληνισμού ύπήρξεν αποτέλεσμα τών παραδοσιακών, αστείρευτων καί άκαταγωνίστων Ηθικών Δυνάμεων τού "Εθνους καί Ιδιαιτέρως:
(1)Τής έθελοθυσ'ιας καί τού αίματος ολοκλήρου φάλαγγος αφανών ηρώων αξιωματικών - υπαξιωματικών καί Ιδιωτών κάθε κοινωνι­κής ομάδος.
(2)Τοΰ αδάμαστου αγωνιστικού πνεύματος καί τής αντοχής ολοκλήρου στρατιάς έξ Ιεραρχών, Ιερέων, αξιωματικών, υπαξιωματικών, διδασκάλων, υπαλλήλων, ανθρώπων κάθε επαγγελματικής χροιάς καί απλών   κυρίως  ανιδιοτελών  χωρικών.
        η. Δύναται νά λεχθή μετά πλήρους βεβαιότητος, ότι ό Μακε­δόνικος 'Αγών αποτελεί μίαν άπό τάς λαμπροτέρας πτυχάς τής νεωτέρας πολεμικής ιστορίας τοΰ "Εθνους, άμα δέ καί πηγήν εμπνεύσεως καί εθνικού  φρονηματισμοΰ  διά κάθε "Ελληνα,