Η δράση του ανθέλληνα κομμουνιστή Ναούμ Πέιου στην Μακεδονία της Κατοχής

Όπως είδαμε εδώ, οι παρεμβάσεις των γιουγκοσλάβων παρτιζάνων και του πολιτικού επιτρόπου στην 9η μεραρχία του ΕΛΑΣ, Ρένου Μιχαλέα ήταν καθοριστικές για τον Πέιο προκειμένου αυτός να συνεχίσει απρόσκοπτος την δράση του.
 Ο Πέιος λίγο μετά την επιστροφή του σε ελληνικό έδαφος ζήτησε και πέτυχε την ίδρυση ξεχωριστής μονάδας του ΕΛΑΣ που θα αποτελείται από σλαβόφωνους. Αυτό ήταν το 2ο τάγμα του 28ου συντάγματος το οποίο συγκροτήθηκε άτυπα τον Αύγουστο του 1944, και επισήμως λίγες εβδομάδες αργότερα. Η δημιουργία αυτής της μονάδας εξυπηρετούσε την αθρόα κατάταξη κομιτατζήδων στον ΕΛΑΣ που μεγάλωνε όσο πλησίαζε η στιγμή της γερμανικής αποχώρησης.
 Σε έγγραφο της διοίκησης της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας προς την 9η μεραρχία, στην οποία υπαγόταν το 28ο σύνταγμα, με ημερομηνία 11 Αυγούστου 1944 αναφέρεται:

 "Ο Πέιος επιθυμεί - και όπως μας είπαν του έχει δοθεί η υπόσχεση- να του επιτραπεί να σχηματίσει δικό του σύνταγμα, για να μπορέσει να διώξει τους κατακτητές, στρατολογώντας μόνο σλαβομακεδόνες. Η μονάδα ασφαλώς θα προσελκύσει όλα εκείνα τα στοιχεία (κομιτατζήδες κλπ) τα οποία εώς τώρα πολεμούσαν εναντίον μας και στο πλευρό των Γερμανών και έχουν διαπράξει τόσα εγκλήματα κατά του λαού μας. Ποιος όμως μπορεί να εγγυηθεί και ποιες εγγυήσεις έχουμε ότι ο Πέιος, φιλόδοξος τυχοδιώκτης καθώς φαίνεται πως είναι και με την επιρροή που ασκεί σε αυτά τα στοιχεία, δεν θα επιχειρήσει την κατάλληλη στιγμή, με δική του πρωτοβουλία ή ως πράκτορας των σχεδίων της Βουλγαρίας, να στρέψει αυτά ακριβώς τα στοιχεία εναντίον μας; Θα βρεθούμε τότε στην εξαιρετικά δύσκολη θέση να πολεμούμε ταυτοχρόνως εναντίον του ΕΔΕΣ και τόσων άλλων αντίπαλων οργανώσεων και να προσπαθούμε να εξουδετερώσουμε τις ομάδες του Πέιου, για την δημιουργία των οποίων και για την αποδοχή τους στις γραμμές μας μόνο εμάς τους ίδιους πρέπει να κατηγορούμε".

 Είναι φανερό ότι η διοίκηση της Ο.Μ.Μ εμμέσως πλην σαφώς έθετε την διοίκηση της 9ης μεραρχίας του ΕΛΑΣ προ των ευθυνών της για το θέμα του Πέιου και του σλαβόφωνου τάγματος.
Παρόμοια στάση κράτησε και ο γραμματέας της περιφερειακής επιτροπής του ΚΚΕ στην Καστοριά, Αντώνης Αντωνόπουλος, που κατηγορούσε ευθέως τον πολιτικό επίτροπο της 9ης μεραρχίας, Ρένο Μιχαλέα για την κάλυψη που παρείχε στον Πέιο.

 Απ'τα παραπάνω προκύπτει ότι ο Μιχαλέας ήταν εκείνος που είχε δώσει την άδεια στον Πέιο για την συγκρότηση ξεχωριστής μονάδας σλαβόφωνων.
 Άλλωστε η παρακάτω επιστολή του προς παρτιζάνο συνεργάτη του ήταν αποκαλυπτική για τις προθέσεις του και τις πεποιθήσεις του:
 "Βάλαμε τις βάσεις ενός παλλαϊκού μαχητικού συναγερμού στην Φλώρινα-Καστοριά (Αρβανιτάδων, Βλάχων, Προσφύγων, Μακεδόνων), βρήκα τα πρόσωπα, έστησα το τάγμα, δώσαμε αέρα σε μια θλιμμένη περιφέρεια, σκεπτόμαστε δύο συντάγματα να γεμίσουμε (...)
 Έχω απόλυτη πεποίθηση ότι το λιγότερο που μπορούσαμε να πετύχουμε ήταν να έχουμε κάνει όλους τους αντάρτες μας φιλομακεδόνες της μορφής του Φιλέλληνα του 1821 και πολλούς διαννοούμενους μας Βύρωνες της Μακεδονίας και όχι να έχουμε ένα ύποπτο σκοτάδι γύρω από αυτό το ζήτημα, και να εξακολοθούμε να μιλάμε για Βούλγαρους και Έλληνες. Και μάλιστα να διώκονται Μακεδόνες στην Θεσσαλονίκη γιατί ήταν γραμμένοι στην Βουλγαρική Λέσχη, αλλά δικοί μας όμως"

  Σε διάστημα μικρότερο του ενός μηνός από την επίσημη σύστασή του, το τάγμα των σλαβόφωνων είχε διπλασιάσει την αρχική του δύναμη καθώς σε αυτό εντάσσονταν πάσης φύσεως εκτεθειμένοι και τυχοδιώκτες σλαβόφωνοι. Ο πυρήνας του τάγματος ήταν οι πρώην κομιτατζήδες αυτονομιστές του Πέιου και του Ηλία Δημάκη ή αλλιώς Γκότση (βουλγαρόφιλος κομμουνιστής, δηλωσίας επί Μεταξά, που επί Κατοχής ασπάστηκε και αυτός τον μακεδονικό αυτονομισμό), που γρήγορα ανέλαβε την διοίκηση της μονάδας.
 Την στρατολογία ανέλαβε ο Μιχαλέας και στην μονάδα εντάσσονταν ως επί το πλείστον κομιτατζήδες. Ο ρόλος του Πέιου ήταν κομβικής σημασίας διότι είχε μεγάλη επιρροή στα σλαβόφωνα χωριά που είχαν φρουρές κομιτατζήδων. Εκτός από κομιτατζήδες, στο τάγμα εντάσσονταν και "φοιτητές" απ΄την Σόφια που είχαν σταλεί εκεί πιθανότατα με υποτροφία της Βουλγαρική Λέσχης Θεσσαλονίκης. Αρχές Οκτωβρίου του 1944, το τάγμα έφτασε να έχει πολύ μεγάλη αριθμητική δύναμη, πιθανότατα τετραψήφιο αριθμό ανδρών, αλλά δεν ανέπτυξε καμμία αντιστασιακή δράση.
  Σε αυτήν την ανάρτηση, παρατίθεται το χρονικό της εκδίωξης του τάγματος του Γκότση απ΄την ελληνική επικράτεια με πρωτοβουλία ενός αξιωματικού που έχει ενταχθεί στον ΕΛΑΣ.

Είναι προφανές ότι η ηγεσία του ΚΚΕ/ΕΑΜ/ΕΛΑΣ ήταν εξαιρετικά ανεκτική σε φαινόμενα τύπου Πέιου των οποίων ο ανθελληνισμός ήταν έκδηλος. Μπορεί να γνώριζαν το ποιόν του και να εξέφραζαν την ανησυχία τους γι'αυτόν και τους ομοίους του, αλλά του άφηναν μεγάλα περιθώρια ύπαρξης και δράσης. Σε άλλες περιπτώσεις, για πολύ πιο ασήμαντα παραπτώματα δεν δίσταζαν να προβούν σε εκτελέσεις. Προφανώς γι'αυτούς το δέλεαρ της προσέλκυσης των ανθέλληνων κομιτατζήδων ήταν τόσο έντονο που δεν δίστασαν να δώσουν συγχωροχάρτια και να εντάσσουν στις γραμμές τους προδότες όπως ο Ναούμ Πέιος.

  Σε παλαιότερη ανάρτηση για το ΣΝΟΦ και τους ανθέλληνες κομιτατζήδες (βλ. εδώ) που εντάχθηκαν στον ΕΛΑΣ, έγινε αναφορά μεταξύ άλλων και στον Ναούμ Πέιο. Ο Πέιος ήταν απ΄τους πρωταγωνιστές εκείνων των γεγονότων και σίγουρα πρέπει να αναφερθούν κάποια περισσότερα πράγματα για το ποιόν του.

  Ο Ναούμ Πέιος ήταν κομμουνιστής απ΄το χωριό Γάβρος στα Κορέστια. Το 1939 συνελλήφθη απ΄το καθεστώς Μεταξά για τις κομμουνιστικές του πεποιθήσεις αλλά υπέγραψε δήλωση μετάνοιας και αφέθηκε ελεύθερος. Στην αρχή της Κατοχής το 1941 συνελλήφθη απ΄τους Ιταλούς αλλά και πάλι αφέθηκε ελεύθερος, κατα πάσα πιθανότητα μετά από παρέμβαση των Βουλγάρων, αφού ήταν γνωστός βουλγαρόφιλος. Μαζί με άλλους σλαβόφωνους κομμουνιστές (π.χ Κεραμιτζής) κατέφυγαν στην Βουλγαρία. Επέστρεψε στα Κορέστια γύρω στην άνοιξη ή το καλοκαίρι του 1942 κατόπιν πρόσκλησης της περιφερειακής επιτροπής του ΚΚΕ στην Καστοριά που επιδίωκε να χρησιμοποιήσει την επιρροή των φυγάδων στα σλαβόφωνα χωριά ώστε να προσελκύσει κάποιους ντόπιους βουλγαρόφιλους. Τον Αύγουστο του 1943 βρίσκεται στον Γράμμο όπου είχε άδεια του ΕΛΑΣ για "κομματική εργασία".
 Ήταν από τα ηγετικά στελέχη του ΣΝΟΦ, του οποίου διετέλεσε γραμματέας της επιτροπής Κορεστίων. Η βουλγαροφιλία του δεν ήταν άγνωστη στους άλλους σνοφίτες και φυσικά και στο ΚΚΕ.

 Στις αρχές του 1944 ο Πέιος είχε σχηματίσει μία ομάδα 150 ένοπλων σλαβόφωνων που έφερε την ονομασία "Γκρούπα Λάζος Τερπόφσκι" (ο Τερπόφσκι ήταν σλαβόφωνος, στέλεχος του ΚΚΕ που είχε εκτελεστεί απ΄την ΠΑΟ το 1943) και δρούσε κοντά στην Φλώρινα. Αυτή η ομάδα αποτελούταν κυρίως από κομιτατζήδες του Καρά Ορμάν που είχε προσελκύσει ο σνοφίτης Πέιος και ήταν υπέρ της αυτονόμησης της Μακεδονίας. Γενικότερα, η διάκριση μεταξύ των κομιτατζήδων και του ΣΝΟΦ δεν ήταν καθόλου σαφής, για λόγους που έχουμε πει εδώ. Οι ελασίτες επιχείρησαν να ελέγξουν την Γκρούπα και την ενέταξαν στο λεγόμενο "Απόσπασμα Βίτσι" του ΕΛΑΣ τον Απρίλιο του ΄44.

 Παράλληλα την ίδια εποχή κατόπιν εντολής της Κ.Ε του ΚΚΕ διαλύθηκε το ΣΝΟΦ και ο Πέιος συνελλήφθη. Αφέθηκε όμως ελεύθερος μετά από παρέμβαση του Μιχάλη Κεραμιτζή(εθνοσύμβουλου της ΠΕΕΑ στην περιοχή) και κατέφυγε μαζί με κάποιους πρώην κομιτατζήδες της Γκρούπας στους γιουγκοσλάβους παρτιζάνους, όπου τέθηκε υπό την "προστασία" του τόπικου αρχηγού τους Ντέιαν. Αυτό δεν ήταν τυχαίο καθώς ο Πέιος συνεργαζόταν μυστικά με τον Ντέιαν με σκοπό την προσέλκυση κομιτατζήδων.
 Στην συγκεκριμένη περιοχή υπήρχε ένας σιωπηλός ανταγωνισμός μεταξύ των ελασιτών και των παρτιζάνων για το ποιος θα προσεταιριζόταν τους κομιτατζήδες που είχαν εξοπλιστεί απ΄τους κατακτητές. Ο Πέιος -ως γνήσιος καιροσκόπος είχε εγκαταλείψει πλέον τις φιλοβουλγαρικές θέσεις αφού η εξέλιξη του πολέμου ήταν σε βάρος του Άξονα- απ'ότι φαίνεται έπαιζε σε διπλό ταμπλό συνεργαζόμενος και με τους ελασίτες και με τους παρτιζάνους.

 Η φυγή του Πέιου στους παρτιζάνους μαζί με τους πρώην κομιτατζήδες διατάραξε προσωρινά τις σχέσεις του τοπικού ΕΛΑΣ και των Γιουγκοσλάβων. Ο διοικητής του "Αποσπάσματος Βίτσι" του ΕΛΑΣ, Χρυσόστομος Λυτρίδης ζήτησε απ΄τον Ντέιαν να του παραδώσει τον Πέιο και τους αυτούς που τον είχαν ακολουθήσει. Ο Ντέιαν κατάφερε και ρύθμισε την επιστροφή του Πέιου στον ΕΛΑΣ χωρίς ο τελευταίος να έχει καμμία κύρωση. Σε αυτό συνέβαλλε και ο Ρένος Μιχαλέας που ήταν πολιτικός επίτροπος της 9ης μεραρχίας του ΕΛΑΣ και συνόδεψε τον Πέιο στην επιστροφή του στα Κορέστια.
 Ο Μιχαλέας υποσχέθηκε ότι δεν θα περιοριζόταν η εξουσία του Πέιου, δεν θα λαμβάνονταν μέτρα σε βάρος του και δεν θα λογοδοτούσε. Έτσι και έγινε.