Οί Εξελίξεις του Ανατολικού Ζητήματος κατά τόν 19ον Αιώνα.

(Ενδιαφέροντα τα Συμπεράσματα στο Τελος της σελίδος)

Προσδιορισμός του Όρου "Άνατολικόν Ζήτημα"

Ή Μεγάλη Ρωσία καί ή Πολιτική Εξόδου προς Μεσόγειον.

 Ή Τουρκική πολιτική, άναφορικώς μέ τό κλείσιμον τών Στενών, δέν ήτο δυνατόν νά γίνη ανεκτή άπό τό έν εξελίξει ευρισκόμενον Ρωσι-κόν κράτος. Κατά τάς αρχάς τοϋ 16ου αιώνος ή έξέλιξις τοϋ Ανατολικού Ζητήματος έπανακτά τεραστίαν σημασίαν, διότι εκείθεν τών Στενών συντελείται μία σημαντική μεταβολή, τής όποιας τήν έκτασιν έβράδυναν νά αντιληφθούν τά Ευρωπαϊκά κράτη. Ο'ι Τσάροι σχηματίζουν τήν Μεγά-λην Ρωσίαν, μίαν όλόκληρον Αύτοκρατορίαν έκτεινομένην άπό τόν Βό-ρειον Ώκεανόν μέχρι τόν ΕΊρηνικόν καί άπό τόν Βερίγγειον Πορθμόνμέχρι τόν Καύκασον. Τό τεράοτιον αυτό κρατικόν συγκρότημα ασφυκτιά πολιτικώς καί οικονομικώς εντός τοϋ Ευξείνου, εις τόν όποιον έκβάλλουν οι μεγάλοι ποταμοί, οι διασχίζοντες τάς πλουτοπαραγωγικός Ρωσι­κός κοιλάδας καί όπου φυσιολογικώς καταλήγουν προς διέξοδον εις αυτόν.

 Ή Οθωμανική Αυτοκρατορία ήτο τό μισητόν έμπόδιον τής εμπορι­κής επικοινωνίας μετά τής Μεσογείου καί τής επαφής μετά τών Δυτικών λαών. Ή άνάρρησις εις τόν Ρωσικόν θρόνον τής Αικατερίνης τής Β'μέ τήν άκόρεστον φιλοδοξίαν καί τήν άπεριόριστον έπιμονήν, φέρει εις τήν πρώτην γραμμήν τάς απέραντους Ρωσικός βλέψεις. Ώς έκ τούτου, άπό τής εποχής τοϋ Μεγάλου Πέτρου καί τής Μεγάλης Αικατερίνης εγκαι­νιάζεται ή εθνική Ρωσική πολιτική, μέ οτόχον τήν έκμηδένισιν όλων τών εμποδίων, διά μίαν έλευθέραν έξοδον εις τήν Μεσόγειον. Ή έξοδος αυτή προϋπόθετε τήν συντριβήν τής Όθωμανικής Αυτοκρατορίας, τήν από­λυτον κυριαρχίαν έπί τών Στενών τής διόδου Βοσπόρου - Προποντίδος -Ελλησπόντου, τήν κατοχήν τής Κωνσταντινουπόλεως καί τήν κυριαρχίαν ή έπικυριαρχίαν έπί τοϋ Ελληνικού Αιγαίου. Τοιουτοτρόπως τό Άνατολικόν ζήτημα λαμβάνει τήν πραγματικήν καί όριστικήν μορφήν του, τήν οποίαν διατηρεί μέχρι σήμερον.

 Τά Συμφέροντα καί ή Αντίδρασις τών Δυτικών Δυνάμεων.

 Κατά τήν διάρκειαν τριών περίπου αιώνων ή "Οθωμανική Αυτο­κρατορία υπήρξε τό μέγα έμπόδιον διά τήν πραγματοποίησιν τής καθό­δου τών Ρώσων εις τό Αιγαίον. Τούτο μέ τήν πάροδον τών ετών θά ήτο δυνατόν νά καταβληθή, έάν δέν υπήρχε μία έντονος άντίδρασις τών Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων. Πράγματι, πρίν προλάβη ή Τσαρική Ρωσία νά μεταβληθή εις Μεγάλην Ρωσίαν καί νά θεωρηθή ώς μία έκ τών Μεγάλων Ευρωπαϊκών δυνάμεων, ή Μεγάλη Βρεττανία, ή Γαλλία καί ή Αυστροουγγαρία είχον θεμελιώσει ζωτικά συμφέροντα εις τήν Μεσόγειον καί ήχθησαν ε'ις μίαν κατάστασιν πλήρους Ισορροπίας.

 Ή Μεγάλη Βρεττανία καίτοι δέν εΐχεν εκδηλώσει ακόμη βλέψεις εις τό Αιγαίον καί τόν Εϋξεινον έν τούτοις παρημπόδιζε συστηματικώς τήν κυριαρχίαν μιας έκ τών άλλων Μεγάλων Δυνάμεων. Διά τούτο έστάθη κατηγορηματική υπέρ τής άκεραιότητος τής Όθωμανικής Αυτοκρατο­ρίας, ή οποία τής ήγγυάτο τήν άσφάλειαν ε'ις τήν Μεσόγειον καί τάς αποικιακός της κτήσεις.

 Ή Γαλλία διεμόρφωσε τήν πολιτικήν της βάσει τών Ιστορικών καί ουσιαστικών συμφερόντων, τά όποϊα εΐχεν εις τήν εγγύς Άνατολήν. Διά τών Φραγκοχρισπανικών κρατών τά όποΐα ίδρυσαν ο'ι Σταυροφόροι εις τήν Άνατολήν, επέτυχε τήν κηδεμονίαν τού καθολικού κόσμου τής Εγ­γύς καί Μέσης Ανατολής, άπό δέ τής εποχής τού Βασιλέως Φραγκίσκου Α ή Γαλλία έκηρύχθη άπροκαλύπτως φίλη τής Όθωμανικής Αυτοκρα­τορίας καί τής εδαφικής της άκεραιότητος.

 Ή τρίτη Μεγάλη Ευρωπαϊκή δύναμις, ή Αυστροουγγαρία, λόγω τής γεωγραφικής αυτής θέσεως εις τό κέντρον τής Ευρώπης, δέν ήτο δυνα­τόν νά έχη βλέψεις προς άπόκτησιν τής Προποντίδος καί τών Στενών άπό τήν Τουρκίαν. Ώς έκ τούτου έτάχθη καί αυτή ανεπιφυλάκτως υπέρ χής Όθωμανικής άκεραιότητος καί έπέβλεπεν εις τήν κάθοδόν της προς τό Αιγαίον διά τής Βαλκανικής. Μέ βαθμιαίας έν συνεχεία επεκτατικός προσπάθειας κατώρθωσε νά φθάση μέχρι τών πυλών τοϋ Βελιγραδίου, δηλαδή πλησίον τοϋ Αιγαίου καί τοϋ ποθητού λιμένος τής Θεσσαλονίκης.

 'Εκ τών ανωτέρω διαπιστούται ότι τό άνυπέρβλητον έμπόδιον τής Ρωσικής καθόδου εις τυ Αιγαίον καί δι' αυτού ε'ις τήν Μεσόγειον ήτο ή δογματική θέσις τών τριών Μεγάλων Ευρωπαϊκών δυνάμεων, άναφορικώς μέ τή ακεραιότητα τής Όθωμανικής Αυτοκρατορίας.

 Ή Ανατολική Πολιτική τής Ρωσίας.

 Ή Ρωσία, επεκτεινόμενη συνεχώς, είχε φθάσει μέχρι τών ακτών τού Ευξείνου, τού Βορείου Ωκεανού, τής Βαλτικής καί τής Άπω Ανα­τολής, τά δέ ζωτικά της συμφέροντα έπέβαλον τήν έξοδον προς ανοικτός θάλασσας. Εΐχεν ήδη έλευθέραν έξοδον άπό τόν λιμένα τοϋ Αρχαγγέλου καί τού Βορείου Ωκεανού προς τήν Βόρειον θάλασσαν καί τόν Άτλαντικόν, άλλ' ή έξοδος αυτή, έκτος τού ότι ήτο μακρινή καί δύσκολος εις τήν χρησιμοποίησιν, ήχρηστεύετο σχεδόν έκ τών πάγων, κατά τά τρία τέταρτα τοϋ έτους. Επίσης τά παράλια τής Ρωσίας εις τήν Βαλκανικήν καί ή χρησιμοποίησίς των ώς ναυστάθμων δέν έπέτρεπεν τήν έλευθέραν έξοδον εις άνοικτήν θάλασσαν, διότι άπεκλείοντο άφ' ενός μεν έκ τών πάγων, άφ' έτερου δέ ύπό τών κατόχων τοϋ στομίου τής Βαλτικής εις τά Στενά τοϋ Κάτεγακ καί Σκάγερα4ΐ Τά παράλια τοϋ Ειρηνικού Ωκεανού (Βλαδιβοστόκ) εις τήν Άπω Άνατολήν δέν ήδύναντο νά χρησιμοποιηθούν δι' έξοδον εις άνοικτήν θάλασσαν, διότι ήσαν οικο­νομικώς ασύμφορα, λόγω τής τεραστίας αποστάσεως των άπό τάς Ρωσι­κός πλουτοπαραγωγικός περιοχάς καί άπό τά μέσα επικοινωνίας τής εποχής εκείνης.

 Ή μοναδική επομένως εφικτή οδός εξόδου τής Ρωσίας ήτο έκ Τού Ευξείνου προς τήν "θερμήν θάλασσαν" δηλαδή τό Αιγαίον καί δι' αυτού εις τήν Μεσόγειον, διότι εις τόν Εϋξεινον συνεκεντροϋντο τά ζωτικώτερα οικονομικά της συμφέροντα. Ή δέ τοιαύτη ανάγκη τής μοναδικής εξόδου καθίστατο πλέον επιτακτική καί έκ τού γεγονότος ότι, όσον ή Ρωσική ισχύς ηϋξανε καί έξελίσσετο εις Μεγάλην δύναμιν, τόσον περισσότερον ασφυκτικός καθίστατο ό εγκλεισμός της εντός τοϋ Ευξείνου, ό οποίος εΐχεν ήδη λάβει τήν μορφήν κλειστής λίμνης. Ώς έκ τούτων ή Ρωσία διεμόρφωσε τήν Άνατολικήν πολιτικήν, βάσει τής όποιας ή έξοδος της εις τό Αιγαίον, είτε διά τών Στενών είτε δι' οιουδήποτε άλλου τρόπου, θά έπετυγχάνετο μέ τήν πλήρη εξουδετέρωση τών εμποδίων τά όποϊα παρενέβαλλεν ή Όθωμανική Αυτοκρατορία.

 Ή Ανατολική πολιτική της Ρωσίας ύπήρξεν έν συνεχεία ή αιτία ή οποία ήνάγκασε τάς τρεις Μεγάλας Ευρωπαϊκός δυνάμεις (Αγγλία - Γαλ­λία - Αυστροουγγαρία) νά καθορίσουν τήν έξωτερικήν των πολιτικήν έπί τοϋ Ανατολικού Ζητήματος διά τής καθιερώσεως τοϋ δόγματος της "Ευρωπαϊκής ισορροπίας", μέ άπαραίτητον προϋπόθεσιν τόν άπσκλει-σμσν τής Ρωσίας εις τόν Εϋξεινον.

 Τά Ρωσικά Σχέδια καί ή Έπιδίωξις Προσεταιρισμού τών Ελλήνων.

 Διά τής καθιερώσεως ϋπό τών Μεγάλων Δυνάμεων τοϋ Δόγμα­τος τής "Ευρωπαϊκής ισορροπίας", ή Ρωσία ήσθάνετο εντόνως τήν άπο-τυχημένην έκβασιν τής εθνικής μας πολιτικής. Αδυνατούσα πλέον νά κατέλθη εις τήν Μεσόγειον διά τής καταλήψεως τών Στενών καί έν έπεκτάσει τής Κωνοταντινοπόλεως, στηρίζει τήν Άνατολικήν της πολι­τικήν έπί άλλης βάσεως. Ή προσοχή της στρέφεται εις τόν προσεται-ρισμόν τών Ελλήνων, μέ τήν βοήθειαν τών οποίων ήλπιζε μίαν τελείαν ρ.ύόδωσιν τών σχεδίων της.

 Τό 1768 εκρήγνυται πόλεμος μετά τής Όθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά τήν διάρκειαν τοϋ οποίου, ή Μεγάλη Αικατερίνη υπολογίζει κυρίως έπί τών Ελλήνων, τους οποίους θά έχρησιμοποίει ώς όργανα διά τά αρπακτικά της σχέδια. Διά τών διασκορπισθέντων άνά τήν Ελλάδα πρακτόρων, οί υπόδουλοι Έλληνες κατελήφθησαν ύπό ενθουσιασμού, διότι έπίστευον ότι έφθασε πλέον ή ώρα τής απελευθερώσεως των μέ τήν βοήθειαν τής ομόδοξου Ρωσίας. Τοιουτοτρόπως ή Ρωσία κατώρθωσε νά έξεγείρη τους Έλληνας καί ή ύπό τοϋ Όρλώφ υποκινούμενη έπα-νάστασις, ή οποία κατέληξεν εις πλήρη άποτυχίαν, έπεξετάθη άπό τήν Μάνην εις τήν Πελοπόννησον, τήν Στερεάν καί τάς νήσους. Ή Ρωσία επεδίωκε νά έκμεταλλευθή καί νά ίδιοποιηθή τους εδαφικούς τίτλους τών Ελλήνων άπό τού Βοσπόρου μέχρι τοΰ Ιονίου καί τού Κρητικού Πελάγους καί όλα τά παράλια τού Αιγαίου. Έπεθύμει μέ πρωτεύουσαν τήν Κωνσταντίνούπολιν νά δημιουργήση Βασίλειον τής Ελλάδος ώς κράτος δορυφόρον.

 Διά τής υπογραφείσης τήν 21/7/1774 συνθήκης ειρήνης τοϋ Κιου-τσούκ - Καϊναρτζή, ή Ρωσία ανελάμβανε τήν προστασίαν τών ορθοδόξων Ελλήνων, βασιζόμενη δέ έπί τής συνθήκης αυτής περιέθαλψέν άργότε-ρον τήν Έλληνικήν Έπανάστασιν τού 1821 καί έστήριξε τήν κήρυξιν τού Ρωσοτουρκικοΰ πολέμου, ό όποιος προεκάλεσε τόν Κριμαϊκόν (1854-1856). Τό σχέδιον τής Μεγάλης Αικατερίνης προς έπανίδρυσιν μιας Ελ­ληνικής Αυτοκρατορίας μέ Αυτοκράτορα τόν έγγονόν της Κωνσταντϊνον, άπετέλει μίαν έμμεσον καί άψυχολόγητον άπσπειραν καθόδου τής Ρωσι­κής δυνάμεως προς τό Αιγαίον.

 Ή Μορφή καί ή Έξέλιξις του Ανατολικού Ζητήματος κατά τήν Γαλλικήν Έπανάστασιν.

 Κατά τήν περίοδον τής Γαλλικής Επαναστάσεως καί τήν έπακο-λουθήσασαν Να.ιολεόντειον περίοδον, παρά τήν γενικήν Εύρωπαϊκήν άναστάτωσιν, τό Άνατολικόν Ζήτημα διετήρει τήν ιδίαν αυτού μορφήν, ήτοι τήν έπιδίωξιν τής Ρωσίας νά κατέλθη εις τό Αιγαίον καί τόν άντα-γωνισμόν τών Μεγάλων Δυνάμεων, ε'ίτε προς κατακερματισμόν τής Όθω­μανικής Αυτοκρατορίας δΓ "ίδιον όφελος έκαστης, ε'ίτε προς άποσόβησιν τούτου λόγω αντιθέτων συμφερόντων.

 Αποφασιστικός σταθμός προς έπίλυσιν τοϋ Ανατολικού Ζητήματος υπήρξε τό σχέδιον τού Ρήγα Φερραίου. Ούτος είχε σχεδιάσει έπανάστα­σιν, ε'ις τήν οποίαν θά συμμετεϊχον άφ' ενός μέν ο'ι Χριστιανικοί λαοί οι ευρισκόμενοι ύπό τήν Όθωμανικήν Αύτοκρατορίαν, άφ' έτερου δέ οι δυσαρεστημένοι εναντίον τού Σουλτάνου Τούρκοι. Σκοπός του ήτο ή 'ίδρυσις μεγάλου Ελληνικού κράτους, κληρονόμου τής Βυζαντινής Αυτο­κρατορίας, έκτεινομένου άπό τού Δουνάβεως μέχρι καί τής Μικράς Ασίας, τό όποιον θά περιελάμβανεν όλα τά εδάφη ένεκα τών όποιων είχε δημιουργηθή Άνατολικόν Ζήτημα. Τό σχέδιον, προδοθέν εις τήν Αύστριακήν Κυβέρνησιν, έματαιώθη, λόγω συλλήψεως καί παραδόσεως τού Ρήγα καί τών συνεργατών του εις τάς Τουρκικός 'Αρχάς.

 Ό Βοναπάρτης, ώς "Αρχιστράτηγος τής Γαλλικής Δημοκρατίας εις τήν Ίταλίαν, έμελέτησε τήν συντριβήν τής Όθωμανικής Αυτοκρατορίας αφού πρότερον κατέλαβε τάς Ιονίους νήσους. 'Αργότερον όμως μετέ­βαλε σχέδια καί έξεστράτευσεν εναντίον τής Αιγύπτου, ίνα πλήξη τά συμφέροντα τής Αγγλίας εις τήν Μέσην 'Ανατολήν. Τοιουτοτρόπως συνεχίσθη ύπό τοΰ Βοναπάρτου ή παλαιά Γαλλική πολιτική υπέρ τής άκεραιότητος τής Όθωμανικής Αυτοκρατορίας.

 Μετά τήν τττώσιν τοϋ Μεγάλου Ναπολέοντος, ή Ιερά Συμμαχία διε-κήρυξεν ένα καθιστώς ε'ις τήν Εύρώπην, τό όποιον θά ήτο εναντίον πά­σης φιλελεύθερος κινήσεως ή εθνικής εξεγέρσεως τών Ευρωπαϊκών λαών. Τό πλέον σημαντικόν καί άπαράβατον δόγμα ήτο συνυφασμένον μέ τήν ακεραιότητα τής Όθωμανικής Αυτοκρατορίας.

 Ή Ελληνική Έπανάστασις του 1821 ώς φάσις του Ανατολικού Ζητήματος.

 Όταν έκηρύχθη ή Ελληνική Έπανάστασις, α'ι Κεντρικοί καί Δυ­τικοί δυνάμεις τής Ευρώπης, α'ι όποϊαι άπετελούντο έκ τής Αύστροουγγα-Ρ'α9. τής Ρωσίας, τής Γαλλίας καί τής "Αγγλίας, ετάχθησαν ανεπιφυ­λάκτως εναντίον τοΰ "Ελληνικού αγώνος. Κατά τά δύο πρώτα έτη τής εξεγέρσεως τών Ελλήνων, επειδή αυτή ήτο αντίθετος προς τό δόγμα τής άκεραιότητος τής Όθωμανικής Αυτοκρατορίας, δέν έδέχοντο ούδε-μίαν συζήτησιν περί παραχωρήσεως αυτονομίας ή ανεξαρτησίας εις τήν Ελλάδα. Ή αρνητική αυτή θέσις έναντι της Ελλάδος, άπέβλεπεν εις τό νά έμποδισθή ή Ρωσία νά πραγματοποίηση τό προαιώνιον σχέδιόν της, τήν έξοδόν της δηλαδή είς τό Αιγαίον ώς κηδεμών των χειραφετη­μένων Ελλήνων.

 Μετά παρέλευσιν διετίας άπό της εξεγέρσεως, τά ηρωικά κατορθώ­ματα των Ελλήνων κατέπληξαν τόν κόσμον καί συνεκλόνισαν τήν παγκό-σμιον Κοινήν Γνωμήν. "Εκτοτε ήρχισε νά ώριμάζη είς τήν συνείδησιν όλων ή ιδέα της αναγεννήσεως τοϋ Ελληνικού "Εθνους. Ήδη αϊ κυβερ­νήσεις Αγγλίας καί Γαλλίας απεφάσισαν νά αντιμετωπίσουν τόν Έλλη-νικόν αγώνα ώς μίαν νέαν όψιν τοϋ Ανατολικού Ζητήματος. Κατόπιν πολλών διαπραγματεύσεων αί Μεγάλαι Δυνάμεις έπιφανειακώς μέν έφαί-νοντο ότι έπεθύμουν τήν δημιουργίαν Ελληνικού κράτους, ουσιαστικώς δέ άπέβλεπον είς λύσιν τής Ευρωπαϊκής Ισορροπίας είς τήν Μεσόγειον, καθ' ότι είς τό Αιγαίον άλληλοσυνεκρούοντο τά πλέον ζωτικά συμφέ­ροντα τής Ευρώπης. Οι "Ελληνες αποκτώντες τήν έλευθερίαν των, έπρε­πε νά οφείλουν τήν εϋγνωμοσύνην των είς τάς τρεϊς "Προστάτιδας Δυ­νάμεις", Άγγλίαν, Γαλλίαν καί Ρωσίαν, αί όποϊαι είς τήν πραγματικότητα θά έπροστάτευον όχι τόσον τόν Έλληνικόν λαόν, όσον τά ίδια αυτών συμφέροντα. Τό νεοσύστατον Έλληνικόν κράτος δέν θά έπρεπε νά υφίσταται ούδεμίαν έπιρροήν, επειδή όμως τούτο δέν ήτο πρακτικώς δυνατόν, καθιερώθησαν καί αί τρεις έπιρροαί προς άμοιβαίαν έξισορ-ρόπησιν.

 Αντιθέτως ή Αυστρία διά τοϋ Μέττερνιχ, έν ονόματι τών άρχων τής Ιεράς Συμμαχίας, ήρνεΐτο νά προφέρη ακόμη καί τό όνομα "Ελληνες καί "Ελλάς, χαρακτηρίζουσα τούτο ώς άνύπαρκτον. Ό Μέττερνιχ μέ τάς διαφόρους δολοπλοκίας του έπετύγχανε νά άναβάλη πάσαν λήψιν απο­φάσεως υπέρ τών "Ελλήνων καί έάν τούτο δέν ήτο έφικτόν, νά όδηγή ταύτη ν είς ναυάγιον. "Οταν αντελήφθη ότι τό "Ελληνικόν ζήτημα έβαινε προς τήν λύσιν του, μετέβαλε πολιτικήν καί προέτεινεν όπως δημιουρ-γηθή μέγα "Ελληνικόν κράτος, βιώσιμον καί Ίκανόν, μέ ιδίαν πολιτικήν, άνευ κηδεμονίας καί επιρροών τών Ευρωπαϊκών δυνάμεων, έκτεινόμενον μέχρι καί τής Κωνσταντινουπόλεως. Ό Μέττερνιχ έγνώριζεν έκ τών προ­τέρων, ότι ή πρότασίς του θά άπεκρούετο ύπό τών λοιπών Ευρωπαϊκών δυνάμεων, διότι θά μετέβαλε τήν μορφήν τού Ανατολικού Ζητήματος καί θά έπληττε τά συμφέροντα αυτών.

 Διά τής Ναυμαχίας τέλος τού Ναυαρίνου έπεσφραγίσθη ή "Ελληνική ανεξαρτησία, ή οποία εΐχεν άναγνωρισθή διεθνώς μετά τήν ύπογραφήν τής συνθήκης τής 6ης Ιουλίου 1827 μεταξύ Αγγλίας, Γαλλίας καί Ρωσίας. Ή Πύλη ωθούμενη ύπό τής Αυστρίας δέν αναγνωρίζει τήν άνεξαρτησίαν τής "Ελλάδος καί ένεκα τής Τουρκικής αυτής αυθαιρεσίας, ή Ρωσία κη­ρύσσει τόν Άπρίλιον τοϋ 1828 τόν μέγαν Ρωσοτουρκικόν Πόλεμον. Αί λοιπαί δυνάμεις (Γαλλία, Αγγλία, Αυστρία) αντιλαμβανόμενοι τόν Μέγαν ρωσικόν κίνδυνον αποφασίζουν τήν άμεσον λύσιν τοϋ "Ελληνικού ζητή­ματος. Αποτέλεσμα ύπήρξεν ή Ρωσοτουρκική Συνθήκη ειρήνης τής Άνδριανουπόλεως (Σεπτέμβριος 1829), διά τής οποίας έπεσφραγίσθη οριστικώς ή δημιουργία "Ελληνικού Κράτους.

 'Εκ τών ανωτέρω θεωρείται βέβαιον ότι όλαι αί διαπραγματεύσεις καί συνθήκαι, αί άφορώσαι τήν "Ελληνικήν 'Επανάστασιν, εΐχον ώς κύριον θέμα όλιγώτερον τήν "Ελλάδα καί περισσότερον τό Άνατολικόν Ζήτημα. Διά τούτο δικαίως ο'ι ξένοι ιστορικοί θεωρούν τόν αγώνα τής "Ελληνικής ανεξαρτησίας, ώς μίαν φάσιν τοϋ Ανατολικού Ζητήματος.



 Κατά τήν διάρκειαν τοϋ 19ου αιώνος καί μετά τήν "Ελληνικήν 'Επανάστασιν, ή Ρωσία έξεμεταλλεύετο διαρκώς πάσαν εύνοϊκήν περί-στασιν προς έκπλήρωσιν τού ευσεβούς της πόθου, ήτοι τήν προς τό Αιγαίον κάθοδόν της. "Ως έκ τούτου τήν έπομένην τής "Ανεξαρτησίας τού "Ελληνικού κράτους, προφασιζομένη βοήθειαν υπέρ της Τουρκίας, απειλούμενης έκ τών στρατιών τοϋ Ιμπραήμ, αί όποϊαι προήλαυνον πρό τής Κιουταχείας, απέστειλε ονρατόν καί στόλον έκτος τοϋ Βοσπόρου.

 Ή Γαλλία καί ή Αγγλία, αντιλαμβανόμενοι είς τί άπέβλεπεν ή Ρωσική βοήθεια, αντέδρασαν εσπευσμένως καί έπέτυχον νά συνάψουν τήν συν-θήκην ειρήνης τής Κιουταχείας, βάσει τής όποιας αί Ρωσικαί δυνάμεις ύπεχρεώθησαν νά αποσυρθούν άπό τόν Βόσπορον. Τό 1841, κατόπιν μακρών συνομιλιών συνήφθη είς τό Λονδϊνον νέα συνθήκη μεταξύ Αγ­γλίας - Γαλλίας - Αυστρίας καί Ρωσίας, διά τής οποίας άφ' ενός μέν κατω-χυρώνετο ή Όθωμανική άκεραιότης, άφ' έτερου δέ άπηγορεύετο ή διέ-λευσις ξένων πολεμικών πλοίων έκ τών Στενών, έφ' όσον ή Πύλη θά εύρίσκετο είς κατάσταυιν Ειρήνης. Διά τής συνθήκης αυτής, άνεγνω-ρίσθη πλέον επισήμως τό ζήτημα τών Στενών ώς θέμα διεθνούς σημα­σίας, άπεκλείσθη ή μεμονωμένη άνάμιξις τής Ρωσίας καί καθιερώθη διά διεθνών πλέων πράξεων, ή αρχή τού κοινού ενδιαφέροντος όλων τών δυνάμεων είς ό,τι άφορα τά Στενά.

 Μετά παρέλευσιν 20ετίας άπό τήν συνθήκην ειρήνης τής Κιουτα-χείας, μία σημαντική φάσις τοϋ "Ανατολικού Ζητήματος ύπήρξεν ό Κρι­μαϊκός πόλεμος. Ή Ρωσία έκήρυξε μεμονομένως τόν πόλεμον κατά τής Τουρκίας καί τά στρατεύματα της διά γενικής προελάσεως ήπείλουν νά φθάσουν μέχρι τού Βοσπόρου. Αί Άγγλογαλλικαί δυνάμεις, προς άντιμετώπισιν τών Ρωσικών σχεδίων, είσήλθον είς τόν Εΰξεινον ώς σύμμαχοι τής Τουρκίας καί άπεβιβάσθησαν εις τήν Κριμαίαν. Τήν 30/6/1856 υπο­γράφεται ή συνθήκη τών Παρισίων, διά τής οποίας ή μέν Ρωσία υπο­κύπτει, αί δέ Ευρωπαϊκοί δυνάμεις επικυρώνουν έκ νέου τά κυριαρχικά δικαιώματα τής Τουρκίας έπί τών Στενών.

Ή Ρωσία αντιλαμβανόμενη τήν ματαίωσιν τών σχεδίων της, δέν δύ­ναται πλέον νά κατευθύνη τάς εξωτερικός επιδιώξεις της Ελλάδος, διότι τό νεοσύστατον Έλληνικόν κράτος, ένεκα της γεωγραφικής αυτού θέ­σεως, εύρίσκετο μάλλον ύπό τήν έπίδρασιν τής Αγγλίας καί τής Γαλλίας παρά τής Ρωσίας. Ή έμφάνισις τής Ελλάδος ώς κληρονόμου τής Βυ­ζαντινής Αυτοκρατορίας καί ή διεκδίκησις τής ολοκληρωτικής κυριαρχίας της εις τό Αιγαίον μετέβαλε τό Έλληνικόν "Εθνος άπό όργανον τής Ρωσίας εις τό κυριώτερον έμπόδιον καθόδου της εις τό Αιγαίον καί τής εξόδου της εις τήν Μεσόγειον. Ή Ρωσία στρέφεται πλέον οριστικώς προς τήν Βαλκανικήν όπως διά τών Βουλγάρων καί Σλαύων έπιτύχη τοϋ σκοπού της.

Περί τά τέλη τού 1877 έκηρύχθη νέος Ρωσοτουρκικός πόλεμος, κατά τον όποιον τά Ρωσικά στρατεύματα έφθασαν πρό τής Κωνσταντινουπό­λεως. Ό Σουλτάνος τρομοκρατηθείς, δέν ήδυνήθη νά άντιτάξη σοβαράν άμυναν, μέ αποτέλεσμα νά ύποκύψη είς τους Τσαρικούς όρους, οι όποιοι τοϋ απέσπασαν τάς μεγαλύτερος εκτάσεις τών εδαφών του. Διά τής υπο­γραφείσης τό 1878 συνθήκης τοϋ Αγίου Στεφάνου έδημιουργεϊτο πλέον μία τεραστία Βουλγαρία, έκτεινομένη άπό τοϋ κάτω Δουνάβεως μέχρι τών ακτών τού Αιγαίου, τοϋ "Ολύμπου καί τής Πίνδου, πλην τής Χαλκι­δικής καί τοϋ κόλπου τής Θεσσαλονίκης. Διά τής ιδρύσεως τού υδροκε­φαλικού τούτου κράτους τής Μεγάλης Βουλγαρίας, τό όποιον ήτο εν καθαρόν επινόημα τών άποτέρων Ρωσικών πολιτικών υπολογισμών, ή Ρωσία έπετύγχανεν ουσιαστικώς πλέον τό προαιώνιον αυτής όνειρον, τήν έξοδόν της δηλαδή εις τό Αιγαίον, διά τής δημιουργίας μιας Χριστια-νοσλαβικής ηγεμονίας ύπό τήν άμεσσν αυτής κηδεμονίαν. Ή έξέλιξις αυτή τοϋ Ανατολικού Ζητήματος έπ' ωφελεία τών Ρωσικών σχεδίων ανη­σύχησε τάς Δυτικός Δυνάμεις (ιδία τής Αγγλίας καί τής Γαλλίας), αϊ όποϊαι ώς ήτο έπόμενον, αντέδρασαν σφοδρώς. Πρό τής απειλής εκρή­ξεως Ευρωπαϊκού πολέμου, ή μέν Ρωσία ύπεχώρησεν, ή δέ Βουλγαρία, διά τής ακυρώσεως τής συνθήκης τού Αγίου Στεφάνου καί τών συναφθεισών έν συνεχεία συνθηκών τού Βερολίνου, κατά τό αυτό έτος 1878, περιωρίσθη έκ νέου είς τά φυσικά καί ιστορικά της όρια. Ή Βουλγαρία έπέτυχεν όμως νά θέση ύπό τήν κηδεμονίαν της, ώς "αύτό-νομον έπαρχίαν" τά νοτίως αυτής καί έπί τής Ροδόπης εδάφη τής Ανα­τολικής Ρωμυλίας, τά όποια τό έτος 1885 προσήρτησε διά πραξικοπή­ματος.

Τό Μακεδόνικον Ζήτημα ώς φάσις του Ανατολικού Ζητήματος.

Κατά τήν μετέπειτα περίοδον ανακύπτει τό "Μακεδονικόν Ζή­τημα", τό όποιον δέν είναι αυτοτελές καί αύθύπαρκτον, άλλα εξαρτάται καί συνδέεται όργανικώς μετά τού Ανατολικού Ζητήματος. Οι Βούλγαροι επιτυγχάνουν διό τής Πύλης τήν δημιουργίαν ανεξαρτήτου Βουλγαρικής

Εκκλησίας, καλούμενης "Εξαρχίας" καί προσπαθούν διά τών κομιτατζή-δων νά ωθήσουν τους Χριστιανικούς πληθυσμούς τής Μακεδονίας και Θράκης προς τήν Έξαρχίαν, μέ άπώτερον σκόπον τόν έκβσυλγαρισμόν των. Τό ΟΊκουμενικόν Πατριαρχεΐον τής Κωνσταντινουπόλεως καταθάλ-λει υπεράνθρωπους προσπάθειας προς άποτροπήν τών Βουλγαρικών επιδιώξεων και ή 'Ελλάς, άποστέλλουσα ανταρτικά σώματα εις τήν Μακε-δονίαν, προσπαθεί νά αντιμετώπιση τους Κομιτατζήδες καί νά προστα-τεύση τοιουτοτρόπως τόν Μακεδονικόν Έλληνισμόν. Ό ένοπλος "Μακε­δόνικος άγων" διήρκεσεν έπί δετίαν περίπου (1903-1908) καί έτερμα-τίσθη μέ τήν έπανάστασιν τών Νεότουρκων (1908). Ή γενναιότης καί ή αυτοθυσία τών Ελληνικών ανταρτικών σωμάτων καί τού Ελληνισμού τής Μακεδονίας γενικώτερον, απέτρεψαν τάς Βουλγαρικός επιδιώξεις καί περιέσωσαν τήν Μακεδονίαν έκ τής σλαβικής αρπαγής.

Άπό τήν στιγμήν έκείνην, ό Τσάρος τροποποιεί τό σχέδιον τής έμ­μεσου καθόδου τής Ρωσίας εις τό Αιγαίον διά τής Βουλγαρίας καί θέτει είς έφαρμογήν έτερον τοιούτον. Διά τού νέου σχεδίου επιδιώκει τήν συνένωσιν τών Σλάβων τής Βαλκανικής διά κοινήν δράσιν κατά τών Τούρκων προς έξασφάλισιν κυριαρχίας έπί τής Μακεδονίας. Ύπό τήν καθοδήγησιν τής Ρωσίας κατηρτίσθη σχετική Συνθήκη μεταξύ Βουλγα­ρίας καί Σερβίας (24 Φεβρουαρίου 1912), διά τής οποίας εις μυστικά άρθρα διεμοιράζετο σχεδόν ολόκληρος ή Ευρωπαϊκή Τουρκία μεταξύ Σέρβων καί Βουλγάρων, χωρίς νά λαμβάνεται καθ' ολοκληρίαν ύπ' όψιν ή "Ελλάς. Ό Ελευθέριος Βενιζέλος, διαγνώσας ότι ή ούδετερότης τής "Ελλάδος, πολύ δέ περισσότερον ή εχθρική στάσις αυτής έναντι τών συμμαχιών, θά έδημιούργει είς αυτήν πολύπλοκα καί λίαν επικίνδυνα προβλήματα, εδέχθη τήν συμμετοχήν είς τόν πόλεμον κατά τών Τούρκων άνευ προκαθορισμού Ελληνικών απαιτήσεων. "Ως έκ τούτου μετά με­γίστης διπλωματικής ευστροφίας επέτυχε τήν σύναψιν συμμαχίας "Ελλά­δος - Βουλγαρίας (15 Μαΐου 1912) καί τήν συμμετοχήν τών Ελλήνων είς τόν Βαλκανικόν αγώνα.

Αϊ κεραυνοβόλοι νίκαι τού Ελληνικού Στρατού κατά τόν Όκτώβριον τού 1912 (Α' Βαλκανικός πόλεμος), ανέτρεψαν έκ θεμελίων τά σχέδια τών Σλάβων καί ήτόνισαν τους μυστικούς όρους τής Βουλγαροσερβικής συνθήκης. Ή πολιτική άδεξιότης τών Βουλγάρων, οι όποιοι ένώ ήσαν κύριοι τής "Ανατολικής Μακεδονίας καί σχεδόν ολοκλήρου τής Θράκης Μέχρι τής Τσατάλτζας, επέμεναν νά λάβουν βάσει τής μυστικής συνθή­κης τήν Θεσσαλονίκην καί τήν Σερβικήν Μακεδονίαν, ώδήγησε μοιραίως εις ένα ένδοσυμμαχικόν πόλεμον Ελλήνων καί Σέρβων εναντίον τών Βουλγάρων (Β' Βαλκανικός πόλεμος 1913). Ή αποτυχία τών Ρωσικών σχεδίων ύπήρξεν έκ νέου καταφανής, άφ' ενός μέν ένεκα τής εκτοπί­σεως τών Βουλγάρων έκ τής Μακεδονίας, άφ' ετέρου δέ συνεπεία τής συναφθείσης "Ελληνοσερβικής συμμαχίας.

Κατά τάς διαπραγματεύσεις της συνθήκης του Βουκουρεστίου (1913), οι Ρώσοι προσεπάθησαν νά ενισχύσουν την Βουλγαρίαν προς διατήρισιν της Ανατολικής Μακεδο­νίας καί κυρίως τοϋ λιμένος τής Καβάλας, ενέργεια ή οποία εύρε σύμ-φωνον τήν Άγγλίαν. Τά μετέπειτα γεγονότα απέδειξαν εις ποίαν ο'ικτράν πλάνην περιέπεσεν ή Αγγλική πολιτική, ή οποία έσκόπευεν εις τήν άμε-σον έπιρροήν της έπί τής Βουλγαρίας, έάν βεβαίως αϋτη κατήρχετο εις τό Αιγαίον καί έγίνετο Μεσογειακών κράτος.

Ό Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος καί οι Ρωσικές Απαιτήσεις έπί των Στενών.

Μέ τήν κήρυξιν τοϋ Α' Παγκοσμίου Πολέμου (1914) τό Ανατο­λικών Ζήτημα εισέρχεται εις μίαν νέαν φάσιν, ή οποία ώς γνωστόν χα­ρακτηρίζεται όπως καί εις τό παρελθόν, άπό τάς Ρωσικός απαιτήσεις έπί των Στενών. ΟΙ Ρώσοι, ένισχυόμενοι μερικώς ύπό των Δυτικών συμμάχων των, προσπαθούν όπως προσελκύσουν τους Βουλγάρους, υποσχόμενοι εις αυτούς Ελληνικά εδάφη τοϋ Αιγαίου. ΟΙ Βούλγαροι όμως πιστεύ-σαντες είς τήν Γερμανικήν νίκην, προσεχώρησαν μετά τής Τουρκίας παρά τό πλευρόν τών Κεντρικών Δυνάμεων (Τριπλής Συμμαχίας), όρα-ματιζόμενοι μίαν εύκολωτέραν έπί τής Μακεδονίας κυριαρχίαν.

Ή Γαλλία καί ή Αγγλία, άποσκοποϋσαι είς τήν έλευθερίαν τών Στε­νών, προσπαθούν όπως διεθνοποιήσουν όλόκληρον τήν περιοχήν Βοσπό­ρου - "Ελλησπόντου καί αναλαμβάνουν προς έκπλήρωσιν τοΰ σκοπού των επιχειρήσεις εις τήν Καλλίπολιν (εκστρατεία Δαρδανελλίων -1915) μέ άντικειμενικόν σκοπόν τήν παραβίασιν τών Στενών. Ή Ρωσία, διαβλέ­πουσα τους κινδύνους έκ τών επιχειρήσεων τής Καλλιπόλεως, άπήτησεν όπως αναγνωρισθούν είς αυτήν κατά τό συνέδριον τής Ειρήνης, κυριαρ­χικά δικαιώματα έπί τής Κωνσταντινουπόλεως, τής Προποντίδος, τής Καλλιπόλεως καί τού Βοσπόρου άφ' ενός καί έπί τής Θράκης μέχρι τής γραμμής Αίνου - Μήδειας άφ' έτερου. Ή Ρωσική αυτή άπαίτησις έθεωρή-θη απαράδεκτος έκ μέρους τής Γαλλίας καί τής Αγγλίας, διότι έθεωρήθη ότι κατ' αυτόν τόν τρόπον θά έπραγματοποιεΐτο ή κάθοδος αυτής είς τήν Μεσόγειον. Όμως, ή δεινή θέσις είς τήν οποίαν περιέπεσαν οι Σύμ­μαχοι κατά τό 1916, ήνάγκασεν αυτούς όπως υποχωρήσουν εις τάς Ρωσικάς απαιτήσεις. Ή μετ' ολίγον όμως κατάρρευσις τής Τσαρικής Ρωσίας (έτος 1917) καί ή επακολουθήσασα κεχωρισμένη συνθήκη τών Σοβιέτ, άπήλλαξε τάς Δυτικός Δυνάμεις πάσης υποχρεώσεως.

ΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΝ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟΝ ΕΠΟΧΗΝ

Ή Ανακωχή τού Μούδρου καί ή Συνθήκη τών Σεβρών.

Ύπό τήν όνομασίαν "Ανακωχή τοΰ Μούδρου", είναι γνωστή ή υπογραφείσα τήν 30ήν "Οκτωβρίου 1918 μεταξύ τών Συμμάχων Δυτικών Δυνάμεων καί τής Τουρκίας συνθήκη ανακωχής, λήγοντος τοΰ Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Διά τής συνθήκης αυτής συνεφωνήθη κυρίως, ή άπό Γήν έπομένην ήμέραν κατάπαυσις τών εχθροπραξιών έκ μέρους τών Δυνά­μεων αί όποΐαι τήν υπέγραψαν (Αγγλίας - Γαλλίας - Ιταλίας, εκπροσω­πουμένων ύπό "Αγγλου Ναυάρχου) καθώς επίσης καί τό άνοιγμα τών Στε­νών τών Δαρδανελλίων καί τού Βοσπόρου προς τήν Μαύρην θάλασσαν έκ μέρους τής Τουρκίας. Μετά τήν άνακωχήν τοΰ Μούδρου, εις τάς 30 Όκτωβρίου 1919 (κατάπαυσις πυρός άπό 31 "Οκτ.), ή Τουρκία ύπεχρεώθη νά άνοιξη τά Στενά Δαρδανελλίων - Βοσπόρου. "Η Ρωσία τήν έποχήν έκείνην εύρίσκετο έν αποσυνθέσει λόγω τού εμφυλίου σπαραγμού καί τό νέον Σοβιετικόν καθεστώς συνεκρούετο μέ τους Δυτικούς Συμμά­χους, οι όποιοι τελικώς απέβησαν οι μόνοι εύνοηθέντες έκ τής ελευθέ­ρας διόδου Μεσογείου - Εύξεινου.

Ή επακολουθήσασα εις Παρισίους τελική συνθήκη ειρήνης τών Συμ­μάχων μετά τής Τουρκίας, ύπό τήν έπωνυμίαν Συνθήκη τών Σεβρών (10 Αυγούστου 1920), βάσει τής οποίας ώρίζοντο τά νέα σύνορα τής Τουρ­κίας συνεπεία τής ήττης της κατά τόν Α' Παγκόσμιον πόλεμον, (κατά τόν όποιον, ώς γνωστόν, συνεμαχησε καί συνεπολέμησε μετά τής Γερμανίας, τής Αυστροουγγαρίας καί της Βουλγαρίας) καθιέρωσε τήν αρχήν τής απολύτου έλευθεροπλόίας πολεμικών καί εμπορικών πλοίων έπί τών Στε­νών, τόσον έν καιρώ ειρήνης, όσο καί έν καιρώ πολέμου. Πάντα τά υπάρ­χοντα οχυρωματικά έργα κατηδαφίσθησαν καί προς αποφυγήν νέας όχυ-ρώσεως, συνεστήθη διασυμμαχική επιτροπή ύπό τήν έπωνυμίαν "Επι­τροπή τών Στενών", ή οποία διέθετε καί πολεμικήν ακόμη δύναμιν, προς έφαρμογήν τών όρων τής Συνθήκης. Τοιουτοτρόπως κατηργήθη πλέον ή έπί τών Στενών κυριαρχία τοΰ Σουλτάνου.

Αί Συνθήκαι Λωζάννης καί Μοντρέ (τό καθεστώς τών Στενών).

Μετά τόν Έλληνοτουρκικόν πόλεμον τού 1920-22, τό θέμα τών Στενών ετέθη καί πάλιν έπί τάπητος εις τήν Λωζάννην. "Αντιπρόσωποι της Γαλλίας καί άλλων κρατών προσεπάθουν άλλοτε μέν νά εκβιάζουν τους Τούρκους προς έπίτευξιν υποχωρήσεων έπί τών Στενών, άλλωτε δέ τους Έλληνας. Τήν 24ην-7-1923 υπεγράφη ή Συνθήκη της Λωζάννης, βάσει τής οποίας άπεστρατικσποιήθησαν τά Στενά. Τό πλέον σημαντικόν έκ τών άρθρων της, ήτοι τό 23ον, καθιέρωνε τήν έλευθερίαν τών Στενών υπο τους όρους τής Συμβάσεως τήν οποίαν άπαντες υπέγραψαν καί έφερε τόν τίτλον "Περί τού καθεστώτος τών Στενών".

Βάσει τών όρων τής Συμβάσεως, επετράπη ή απόλυτος ελευθερία ιαπλου τών Στενών εις τά εμπορικά καί μή πολεμικά πλοία έν καιρώ ιρήνης ή έν περιπτώσει πολέμου, καθ' όν ή Τουρκία θά παρέμενε ουδέ­τερα. Επετράπη επίσης ή ελευθέρα διέλευσις τών πολεμικών πλοίων καί αεροπλάνων έν καιρώ ειρήνης ύπό αυστηρώς καθωρισμένον αριθμόν °ναμεως. Μέ τήν αυτήν Σύμβασιν έκηρύχθησαν ουδέτεροι ζώναι αί άκταί τοϋ Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων και άπηγορεύθησαν τά οχυ­ρωματικά έργα.

Ή τήρησις των διατάξεων της Συμβάσεως ανετέθη εις τήν "Έπιτρο-πήν των Στενών", ή όποια συνεκροτήθη άπό εκπροσώπους τών νικητριών Μεγάλων Δυνάμεων καθώς και τών γειτονικών κρατών. Ετέθη δέ αϋτη ύπό τήν αιγίδα τής Κοινωνίας τών Εθνών. Επομένως μέ τήν Συνθήκην της Λωζάννης, ή μέν Αγγλία επέτυχε τοϋ σκοποϋ της, διότι επεδίωκε τό άνοιγμα τών Στενών, ή δέ Ρωσία τών Σοβιέτ ετέθη παρά τό πλευρόν της Τουρκίας, προσδιορίζουσα τοιουτοτρόπως κοινήν έξωτερικήν πολιτικήν μέ σκοπόν τό κλείσιμον αυτών.

Τό 1935, ή Τουρκία, υποκινούμενη ύπό τής Ρωσίας έζήτησε τήν άνα-θεώρησιν τής Συνθήκης τής Λωζάννης. Τήν 20ήν Ιουλίου 1936 συνήλθε διάσκεψις εις τό Μοντρέ τής Ελβετίας τών κρατών Βουλγαρίας, Γαλλίας, Γιουγκοσλαβίας, Ελλάδος, Ρωσίας, Ιαπωνίας, Μ. Βρεττανίας, Ρουμανίας κα'ι Τουρκίας. Εις τήν διάσκεψιν τοϋ Μοντρέ υπεγράφη ή νέα Συνθήκη, ή οποία εξακολουθεί νά Ίοχύη καί σήμερον. Έβεβαιώθη δηλαδή ή αρχή τής ελευθερίας τοϋ διάπλου καί τής ναυσιπλοΐας ε'ις τά Στενά έν καιρώ ειρήνης, έν καιρώ δέ πολέμου, έφ' όσον δέν θά συμμετεΐχεν ή Τουρκία. Εις περίπτωσιν δέ κατά τήν οποίαν θά εύρίσκετο αϋτη εις έμπόλεμον κατάστασιν τά πλοία θά έπρεπε άφ' ενός μέν νά είναι ούδετξρα, άφ' έτε­ρου δέ νά μή βοηθούν τόν έχθρόν καί νά πλέουν μόνον κατά τήν διάρ-κειαν τής ημέρας.

Ό Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος καί ή Πολιτική τών Μ. Δυνά­μεων έναντι τοϋ Ανατολικού Ζητήματος.

Ή Σοβιετική "Ενωσις πρίν ακόμη έξέλθη εις τόν πόλεμον καί υφισταμένου ήδη τοϋ συμφώνου ΡΊμπεντροπ - Μολότωφ, υπέβαλε τήν 26ην Νοεμβρίου 1940 ε'ις τόν έν Μόσχα Γερμανόν πρεσβευτήν Φόν Σού-λεμπουργκ, διά τοϋ υπουργού της έπ'ι τών εξωτερικών Μολότωφ, σειράν προτάσεων. Μεταξύ τούτων καί πρότασιν άφορώσαν εις τήν εγκατάστα­ση/ Σοβιετικών στρατιωτικών καί ναυτικών Βάσεων εις Βουλγαρίαν, πλη­σίον τού Βοσπόρου καί τών Δαρδανελλίων, ενδεχομένως δέ καί είς τήν Κωνσταντινούπολιν. Ύπό τους όρους τούτους ή Σοβιετική "Ενωσις θά μετείχε τετραμερούς συμφωνίας μετά τής Γερμανίας, Ιαπωνίας καί Ιτα­λίας (άξων).

Κατά τήν διάρκειαν τοϋ Β' Παγκοσμίου Πολέμου ή Ρωσία, ή όπο'ια έν τω μεταξύ είχε εξέλθει είς τόν πόλεμον παρά τώ πλευρώ τών συμμάχων, μετά τήν Γερμανικήν εναντίον της έπ'ιθεσιν τόν Ίούνιον τού 1941, έπά-λαιε άπεγνωσμένως καί ένώ τά Χιτλερικά στρατεύματα εύρ'ισκοντο ε'ις τήν καρδίαν ταύτης, ώθει τήν Τουρκίαν κα'ι ένίσχυεν αυτήν εις πολιτικήν ουδετερότητα. Είς τά Βαλκάνια, τήν Ελλάδα, τάς Άραβικάς χώρας καί τήν Μέσην Άνατολήν ήσκει τοιαύτη έμμεσον ή άμεσον πολιτικήν, ώστε ενίοτε ώς τιμωρός, ενίοτε ώς άγγελος καί απελευθερωτική δύναμις, έκο-λάκευεν αναλόγως τάς έθνικάς παραδόσεις, τάς κοινωνικός προλήψεις ή τά θρησκευτικά συναισθήματα τών διαφόρων λαών καί διά τών νομί­μων αντιπροσώπων της ή τών μυστικών πρακτόρων της, συνεδύαζε τάς πλέον απίθανους καί αλληλοσυγκρουόμενος κατευθύνσεις. Συγκεκριμέ­νως, άλλοτε μέν ενίσχυε μετά φανατισμού τους "αδελφούς Μουσουλμά­νους", όπως τους άπεκάλει, άλλοτε δέ παρουσιάζετο ώς κληρονόμος καί συνεχιστής τών Τσαρικών παραδόσεων, έπιδιώκουσα όμως μίαν θέσιν άσυγκρίτως Ίσχυροτέραν εκείνης τήν οποίαν διεξεδίκει κατά τό παρελθόν ή Τσαρική Ρωσία. Δέν έπεθύμει μόνον τήν έξοδον προς "Θερμή Θάλασ­σαν", ώς έκαλείτο τότε ή διέξοδος Ευξείνου - ΑΊγαίου, αλλά κα'ι τήν κη-δεμονίαν ή τήν έπιρροήν τών λαών τών κατοικούντων εις τάς περιοχάς έκείνας.

Κατά τά τέλη τοϋ Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ό Στάλιν έζήτησεν άπό τήν συνδιάσκεψιν τού Πότσδαμ (Ιούλιος 1945) τήν άναθεώρησιν τής Συμβάσεως τοϋ Μοντρέ. Τρεις μήνας άργότερον αϊ Ήνωμέναι Πολιτεΐαι ειδοποίησαν τήν Τουρκικήν κυβέρνησιν, ότι ευνοούν τήν άναθεώρησιν τής Συμβάσεως αυτής, άλλ' ύπό πνεύμα τελείως άντίθετον εκείνου τό οποίον έπεθύμουν ο'ι Ρώσοι. Ένθαρρυνθέντες έκ τούτου οι Τούρκοι ήρ-νήθησαν νά συζητήσουν τό θέμα μονομερώς μετά τής Ρωσίας. "Εκτοτε τό ζήτημα τών Στενών περιπλέκεται μετά τών άλλων ζητημάτων τής Ανατολής.

Τήν 7ην Αυγούστου 1946 ή Ρωσική κυβέρνησις άπηύθυνεν εις τήν Τουρκίαν διακοίνωσιν καί έζήτει τήν όργάνωσιν κοινής Ρωσοτουρκικής αμύνης τών Στενών. Μετά δωδεκαήμερον, ή Αμερικανική κυβέρνησις άπήντησεν αρνητικώς είς τάς Ρωσικάς αξιώσεις. Τήν Ιδίαν άρνησιν έπέ-δωκεν είς τήν Ρωσική ν κυβέρνησιν τήν 22αν Αυγούστου 1946 καί ή Τουρ­κία, μετά παρέλευσιν δέ μηνός άπέρριψεν έκ νέου Ρωσικήν πρότασιν περί μονομερών συνομιλιών διά τά Στενά. Κατόπιν τούτου ο'ι Ρώσοι έδή-λωσαν ότι αρνούνται νά μετάσχουν είς διεθνή συνδιάσκεψιν προς άνα­θεώρησιν τής συνθήκης τού Μοντρέ καί ώς ήτο έπόμενον αϋτη δέν έπραγματοπο ιή θη.

Ή Ελλάς καί τό Ανατολικόν Ζήτημα - Παρούσα Έξέλιξις τούτου.

Από τους προϊστορικούς χρόνους, άφ' ότου παρουσιάσθη ή Ελ­ληνική Φυλή, ο'ι "Ελληνες ήσθάνθησαν ότι όλόκληρον τό Αιγαίον, άπό τά ηπειρωτικά εδάφη του μέχρι κα'ι τάς άκτάς τής Μ. Ασίας, ήτο εθνική των εστία. Είς τό Αιγαίον έμεγαλούργησε τό Έλληνικόν πνεύμα. Έκεΐ διεπλά-°θή καί έλαμψε ό Ελληνικός πολιτισμός, ό όποιος ώδήγησε τήν άνθρω-π°τητα άπό τήν προϊστορίαν είς τήν Ίστορίαν της, έθεμελίωσε τόν παν-ανθρώπινον πολιτισμόν διανοίγων τους δρόμους τής Επιστήμης καί τής εΧνης έπί τών οποίων βαδίζει καί σήμερον ό άνθρωπος. Καί τό έπέτυχον αυτό οΐ "Ελληνες χάρις ε'ις τόν θαλάσσιον αγώνα, τόν όποιον ήρχισαν άπό τήν στιγμήν κατά τήν οποίαν ώς Προέλληνες (Μινωικοί, Κρήτες, Πελασγοί κ.λ.π.) καί ώς Πρωτοέλληνες (Αχαιοί, Ίωνες, ΑίολεΤς καί Δω­ριείς) ευρέθησαν εις τόν Έλλαδικόν χώρον εκατέρωθεν τών ακτών τοϋ Αιγαίου. Επομένως Ελλάς καί Αιγαίον υπήρξαν πάντοτε έννοιαι ταυτό­σημοι.

Τό Αιγαίον Αρχιπέλαγος, ή κοιτίς αυτή του Ελληνισμού, ή αφετηρία

έξορμήσεως τής πολιτιστικής, εμπορικής, ναυτιλιακής καί αμυντικής δραστηριότητος τοϋ "Εθνους, όχι μόνον επηρεάζει στρατιωτικώς τόν ύπόλοιπον Έλληνικόν χώρον, αλλά έχει καί Ιδίαν Έθνικήν στρατηγικήν άξίαν, κεφαλαιώδους σημασίας δι' όλας τάς Μεγάλας Δυνάμεις. Ό αντα­γωνισμός τών Μεγάλων διά τήν έξασφάλισιν τής κυριαρχίας των ε'ις τά Στενά, κυριολεκτικώς δέ σήμερον είς τό Αιγαίον, σχετίζεται με τάς διεθνείς άνταλλαγάς (διεθνές έμπόριον) καί μέ τήν στρατηγικήν (οίκονο-μικήν, πολιτικήν, πολεμικήν) σημασίαν τής θαλάσσης αυτής. Ώς έκ τού­του ή Ελλάς, ε'ις τήν οποίαν Ιστορικώς καί έθνολογικώς ανήκει τό Αι­γαίον, αποτελεί τόν άξονα τοϋ Ανατολικού Ζητήματος καί τών περί τούτων συζητήσεων καί διαμαχών τών Μεγάλων Δυνάμεων. Δέν είναι μόνον ναυτικόν σταυροδρόμιον καί γέφυρα προσπελάσεως προς τήν ύπόλοιπον Μεσόγειον τό Αιγαίον, άλλα καί αεροπορικός κόμβος Ευρώ­πης - Μέσης Ανατολής - Ασίας, διότι έκεΐ συνδέονται όλοι ο'ι αεροδιά­δρομοι, ο'ι οποίοι διέρχονται άπό τόν έναέριον χώρον του. Αυτός ό όποιος ελέγχει τό Αιγαίον, ελέγχει κατ' έπέκτασιν τό άμυντικόν συμπλή­ρωμα τής στρατηγικής αξίας τών Δαρδανελλίων.

Ό χώρος αυτός είναι πολυτιμότατος καί ελκυστικός άπό στρατιωτι­κής απόψεως, διότι μέ τήν έλευθεροεπικοινωνίαν τών Δαρδανελλίων καί μέ τό πλέγμα τών νήσων τοϋ Αιγαίου, αποτελεί μίαν συνδυασμένην ζώνην αποφράξεως (ξηράς, θαλάσσης, αέρος), ε'ις τήν οποίαν ευρίσκονται δύο άπό τά τρία σημεία τοϋ στρατηγικού τριγώνου παγκοσμίου ενδιαφέ­ροντος τής περιοχής (Κρήτη, Ρόδος, Κύπρος). Καί τά τρία δύνανται νά αποβούν φρουροί επιτηρήσεως ή έλεγχου τής εξόδου τοϋ Σουέζ καί τών Δαρδανελλίων, καθώς επίσης καί όλων τών συμβαινόντων ε'ις τάς χώρας τής Ανατολικής λεκάνης τής Μεσογείου.

Ή Ελλάς αποτελεί τήν στρατηγικήν κλείδα διά τήν Άνατολικήν Μεσόγειον, είναι δέ αϋτη σαφώς μείζονος στρατηγικής αξίας τής Τουρ­κίας διά τά στρατηγικά συμφέροντα τών Δυτικών Δυνάμεων, τά όποια συνδέονται μέ τό Άνατολικόν Ζήτημα, θεωρούμενον τοϋτο ώς τό σοβα-ρότερον εκάστοτε πρόβλημα των. Έξ όλων τών ανωτέρω δύναται νά έξαχθή τό συμπέρασμα ότι ή Ελλάς ώς κυρίαρχος τοϋ Αιγαίου, θά εξα­κολούθηση νά άποτελή τόν άξονα πάσης διεθνούς ανωμαλίας εις τήν Εγγύς καί Μέσην Ανατολή ν καί νά έπισύρη τήν παγκόσμιον προσοχής εις πάσαν διαπραγμάτευσιν, ή οποία έχει σχέσιν προς τά προβλήματα τοΰ ύπό τήν σημερινήν μορφήν παρουσιαζομένου Ανατολικού Ζητήματος- Ένεκα τής μορφής τήν οποίαν έχει λάβει κατά τήν παροϋσαν περίο-δον τό Ανατολικόν Ζήτημα, τό Αιγαίον έχει πρωταρχικήν σημασίαν διά τόν Δυτικόν κόσμον. θά ήδύναντο νά λεχθή ανεπιφυλάκτως ότι αν τό Αιγαίον περιπέση εις έχθρικήν έναντι τής Δύσεως χώραν καί ή όποια ασκεί πολιτικήν έπιδίωξιν παγκοσμίου άκτΐνος ώς ή Ρωσία, α'ι Δυτικαί Δυνάμεις θά υποστούν δεινόν καί άνεπανόρθωτον πλήγμα. Καί τοϋτο, διότι άπό τοϋ Αιγαίου θά ανοίξουν διάπλατα α'ι πύλαι κηδεμονιών καί επιρροών τόσον προς τήν κεντρικήν καί δυτικήν Μεσόγειον, όσον καί προς την 'Ερυθράν Θάλασσαν, τόν Ίνδικόν καί τόν ΕΊρηνικόν Ώκεανόν, τόσον προς τήν δυτικήν Εύρώπην καί τήν Άφρικήν, όσον καί προς τήν Μέσην καί Άπω 'Ανατολήν. Τό Αιγαίον καί ό Ελλαδικός χώρος γενικώ-τερον, ώς σύγχρονος φάσις τοϋ 'Ανατολικοϋ Ζητήματος διατηρεί τήν στρατηγικήν άσφάλειαν τής δύσεως.

Έκ τών αποτελεσμάτων τών διεθνών οξυτήτων παρατηρείται ότι α'ι Ηνωμένοι ΠολιτεΊαι έχουν πλήρη άνάμιξιν ε'ις τά Ζητήματα τής Ανατο­λικής Μεσογείου καί τής Μέσης Ανατολής. Τοϋτο είναι απολύτως δικαιο-λογημένον καί κάθε αντίθετος άποψις θά ήτο παράλογος καί ανεξήγητος διά τήν σημερινήν έποχήν.

Ή Ανατολική Μεσόγειος ήτο ανέκαθεν ζωτική περιοχή δι' όλον τόν κόσμον. Ένεκα τούτου τό Σοβιετικόν ενδιαφέρον τής περιοχής δέν έχει διαφοροποιηθή άπό τήν έπεκτατικήν έποχήν τών Τσάρων. Μέχρι τής δεκαετίας τοϋ 1960, ή ΕΣΣΔ εις ουδέν σημεΐον τής Μεσογείου έξήσκει έστω καί τήν παραμικράν έπιρροήν. Ή μεγάλη αλλαγή εις βάρος τής Δύσεως χρονολογείται άπό τήν άπώλειαν τοϋ Σουέζ. Ευθύς ώς ή Μ. Βρεττανία ήρχισε νά άποχωρή άπό τήν Άνατολικήν Μεσόγειον, ή Σοβιε­τική 'Ένωσις ήρχισε νά ε'ισδύη εις αυτήν. Μετά δέ τήν άπόφασιν τής Μόσχας όπως χρηματοδότηση τό φράγμα τοϋ Άσσουάν εις Αϊγυπτον, ή Σοβιετική επιρροή εις τά Αραβικά κράτη άνεπτύχθη μεγάλως.

Ο'ι Σοβιετικοί επέδειξαν εντόνως τήν φιλίαν των προς τάς περιοχάς τής Μεσογείου καί ιδιαιτέρως προς τά Αραβικά κράτη, διά τής παροχής είς αυτά στρατιωτικής καί τεχνικής βοηθείας. Σήμερον, ή Σοβιετική Ένω-οις έπαυσε πλέον νά είναι μία ηπειρωτική δύναμις. Κατά τήν διάρκειαν τής δεκαετίας τού 1960 ή Σοβιετική "Ενωσις άνεπτύχθη εις πρώτης σειράς ναυτικήν δύναμιν. Ύπό τάς συνθήκας αύτάς δέν δύναται παρά νά εντείνεται όλονέν καί περισσότερον τό σοβιετικόν ενδιαφέρον διά νά εξασφαλισθή μία ελευθέρα δι' αυτήν πρόσβασις, προς τάς μεγάλας θά­λασσας, εις τόν Ίνδικόν Ώκεανόν διά μέσου τοϋ Σουέζ καί είς τόν Άτλα-ντικόν διά μέσου τοϋ Γιβραλτάρ.

Το Ανατολικόν Ζήτημα τό όποιον άφορα άπό τήν αρχήν ώς τό τέλος την δια του Αιγαίου διέλευσιν τών ναυτικών δυνάμεων, άπησχόλησε τό 1974 είς τό Βλαδιβοστόκ τάς δύο υπερδυνάμεις (ΗΠΑ - ΕΣΣΔ). Κατ' αυτήν τήν συνάντησιν απεφασίσθη ώς διεθνής κανών, όπως ή διέλευσις τών Στενών είναι ελευθέρα διά τά πολεμικά σκάφη επιφανείας και τά αερο­πλάνα, ένώ τά υποβρύχια νά δύνανται νά διέρχωνται πλέοντα έν κατα­δύσει. "Αν και πολλαί χώραι άπεδέχθησαν τό αίτημα τών δύο υπερδυ­νάμεων, ή Ελλάς διεφώνησε καί έτάχθη υπέρ της διατηρήσεως τοϋ σημερινού καθεστώτος.

Τοιουτοτρόπως τό Ανατολικό ν Ζήτημα άναζωπυροϋται και προσλαμ­βάνει μίαν νέαν φάσιν, ή όποια άλλοτε μέν εντείνεται συνεχώς, άλλοτε δέ έκδηλούται διά διαφόρων εκρήξεων εις τήν Άνατολικήν Μεσόγειον. Ό Δυτικοευρωπαϊκός κόσμος αντιμετωπίζει μίαν ριζικώς διάφορον θέσιν τοΰ θέματος τούτου, διότι μέ τήν έξάπλωσιν τής Σοβιετικής Ενώσεως εις τάς χώρας αϊ όποΐαι ανωτέρω έσημειώθησαν, υποβόσκει μία άμεσος απειλή αυτής εις τήν Μέσην Άνατολήν. Ή Ρωσία αναπτύσσει μίαν στρα-τηγικήν εις τήν Μεσόγειον, ή όποια αρμόζει καλύτερον προς τάς φιλο­δοξίας της, ώς μιας ύπερδυνάμεως καί προς ύποστήριξιν τών φίλων της έν καιρφ κρίσεως, Έξ άλλου ή άπόκτησις καί έξασφάλισις λιμένων "επί θερμών υδάτων" καί αγκυροβολίων, αποτελεί Ίστορικήν έπιταγήν τοϋ Ρωσικού "Εθνους.

Αϊ συγκρούσεις έξ άλλου τού Ισραήλ μετά τών Αράβων γειτόνων του, οι όποιοι ύπεστηρ'ιζοντο ύπό τής Ρωσίας και γενικώτερον α'ι περί­πλοκοι εις τήν Μέσην Άνατολήν, αποτελούν σπινθήρας τής άναζωπυ-ρουμένης νέας φάσεως τοϋ "Ανατολικού Ζητήματος". Α'ι ΗΠΑ, λόγω διαφαινομένου κινδύνου Σοβιετικής κυριαρχίας ε'ις τήν Μέσην Άνατο­λήν, αναπτύσσουν τεραστίαν διπλωματικήν δράσιν διά της όποιας απο­σκοπούν ε'ις τήν έξουδετέρωσιν της εις τήν Μέσην Άνατολήν Ρωσικής επιρροής καί τήν προσέλκυσιν τών Αραβικών κρατών, ώς επίσης καί ε'ις τήν εϊρήνευσιν τής περιοχής ταύτης, (συνάντησις Κάμπ Ντέϊβιτ).

Έκ τών ανωτέρω γενικών δεδομένων δυνάμεθα νά παραδεχθώμεν, ότι τό περιλάλητον πλέον Άνατολικόν Ζήτημα, ήτοι τό Ζήτημα Στενών -Αιγαίου - Μεσογείου, αποτελεί μέρος τοΰ συνόλου τών κυριωτέρων ζητη­μάτων, πέριξ τών όποιων διεξάγεται ό άγων μεταξύ Ρωσίας καί Αμερικής. Εϊς επικίνδυνος άγων κυριαρχίας, ό οποίος ώδήγησε τό Άμερικανικόν Κογκρέσσον νά ψηφίση κατά τό παρελθόν τό "Δόγμα Αϊζενχάουερ"-Βάσει τοϋ δόγματος τούτου ένδεκα κράτη της Μέσης Ανατολής θά έτύγχανον Ιδιαιτέρας οικονομικής ενισχύσεως καί στρατιωτικής συνδρο­μής, ε'ις περίπτωσιν κατά τήν οποίαν ήπειλείτο ή ανεξαρτησία των. Συνε­πώς, έάν ή δύναμις τών Σοβιέτ παρεβίαζε τό έδαφος ενός έκ τών κρατών τής Μ. Ανατολής διά νά άχθη ε'ις τόν Περσικόν κόλπον, τήν Έρυθράν ή τήν Μεσόγειον, α'ι ΗΠΑ δέν θά άνέμενον τάς πολύπλοκους καί βραδυ-πορούσας διατυπώσεις τοϋ οργανισμού τών Ηνωμένων Εθνών, αλλά θα έπενέβαινον άκαριαίως διά τών ιδίων αυτών δυνάμεων, προς άντιμετω-πισιν της καταστάσεως. Διά τοϋ "Δόγματος Αϊζενχάουερ" α'ι ΗΠΑ κατέστησαν ό θεμελιώδης""παράγων τών συγχρόνων διεθνών εξελίξεων του Ανατολικού Ζητήματος.
 

ΓΕΝΙΚΑΙ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

1. Τό Άνατολικόν Ζήτημα αποτελεί τό μεγαλύτερον, αλλά καί τό πλέον σημαντικόν πρόβλημα τής άνθρωπότητος άπό τά βάθη τών αιώνων. Ό μέγας τών φιλοσόφων τής αρχαιότητος, ό Αριστοτέλης, έχαρακτήρισε τό Άνατολικόν Ζήτημα ώς ένα αίώνιον άνταγωνισμόν, ό όποιος αντιπα­ραθέτει τόν Έλληνικόν Μεσογειακόν πολιτισμόν τής Ευρώπης άφ' ενός καί τόν Άσιατικόν πολιτισμόν τής στέππας άφ' έτερου. Ό πατήρ τής Ιστορίας Ηρόδοτος έσχολίασε τό Άνατολικόν Ζήτημα ώς έξης: "Τοϋτο είναι τό πρόβλημα, τό όποιον θά παραμείνη αίώνιον καί άλυτον. Είναι μία απεριορίστου χρόνου μονομαχία μεταξύ Ελλήνων καί Βαρβάρων, μεταξύ Ευρώπης καί Ασίας, μεταξύ Δύσεως καί Ανατολής".

2. Μετά πάροδον τόσων αιώνων διαπιστώνομεν, ότι τό Αίώνιον ή Άνατολικόν Ζήτημα δέν έχει ύποστή ούδεμίαν όριοτικήν φόρμουλαν διευθετήσεως, πολλώ δέ μάλλον επιλύσεως. Έκ τών διεθνών καταστά­σεων καί έκ της τάχης τών λαών παρατηροϋμεν, ότι τό Αίώνιον Ζήτημα είναι τό κρίσιμον σημεϊον τών εποχών, διαγράφεται δέ ώς έν κοιμώμενον ήφαίστειον, τό όποιον εισέρχεται ολίγον κατ' ολίγον εις φάσιν ενεργού δράσεως.

3. Ή περιοχή τής γής, ή όποια τελευταίως ονομάζεται Μέση Ανα­τολή, αποτελεί σήμερον περισσότερον άπό ποτέ άλλοτε τό νευραλγικόν κέντρον τοϋ Ανατολικού Ζητήματος. Τά αλληλοσυγκρουόμενα έίς τόν χώρον τούτον οικονομικά, πολιτικά καί στρατηγικά συμφέροντα τών Μεγάλων Δυνάμεων, κυρίως Ευρώπης - ΗΠΑ άφ' ενός καί Ρωσίας άφ' έτερου, καθιστούν τήν Μέσην Άνατολήν ώς τήν πλέον εϋφλεκτον πε-ριοχήν τής γης. Καί τούτο, διότι ή άντίθεσις τών συμφερόντων, παρα­μένει ό κεντρικός άξων πέριξ τού οποίου συγκεντρώνονται ή πικρία καί ή έλλειψις κατανοήσεως τών κρατών, μέ αποτέλεσμα νά περιστρέφεται πιεστικώς κατά καιρούς τό θέμα, δημιουργώντας οξύτητας καί διεθνείς ανωμαλίας.

4. Ή 'Ελλάς, κυρίαρχος τοϋ Αιγαίου, ήτο καί θά έξακολουθή νά είναι ό άξων κάθε διεθνούς ανωμαλίας, θά έπισύρη δέ διαρκώς τήν παγκόσμιον προσοχήν εις όλας τάς διαπραγματεύσεις, α'ι όποϊαι θά άπτονται μέ τά προβλήματα τοϋ Ανατολικού Ζητήματος.

5. Είναι τέλος πασιφανές, ότι τό Άνατολικόν Ζήτημα θά δημιουργή διαρκώς ή θερμόν ή ψυχρόν πόλεμον.